سرطان خون یکی از انواع مختلف سرطان است که به دلیل رشد بی‌رویه و غیرقابل کنترل برخی از سلولها ایجاد میشود. در واقع، سلولهای سرطانی از فرآیند طبیعی و منظم تقسیم سلولی در بدن منحرف شده‌اند. این بیماری می‌تواند هر بخش از بدن را تحت تأثیر قرار دهد، و یکی از این بخش‌ها خون است. به عبارت دیگر، خون نیز یکی از ارگان‌هایی است که ممکن است دچار سرطان شود. برای آشنایی بیشتر با سرطان خون، با ما همراه باشید.
سرطان خون چیست؟
حدود ۸ درصد از وزن بدن را خون تشکیل می‌دهد و نقش حیاتی و اساسی در عملکرد بدن ما دارد. در جریان گردش خون، اکسیژن، مواد مغذی، هورمون‌ها و آنتی‌بادی‌ها از طریق عروق به تمامی ارگان‌ها منتقل میشوند و آنها را تغذیه می‌کنند. سرطان خون به سلولهای خونی آسیب می‌زند و انواع مختلفی از جمله لوسمی، لنفوم و میلوما را شامل میشود. این بیماری به‌دلیل تغییرات و جهش‌های در DNA سلولهای خونی ایجاد میشود که موجب میشود این سلولها از حالت طبیعی خود خارج شده و به‌طور غیرقابل کنترل تکثیر شوند.
این بیماری نتیجه تکثیر بی‌رویه سلولهای خونی است. این نوع سرطان زمانی ایجاد میشود که در فرآیند تولید سلولهای خونی اختلال به وجود آید. در این وضعیت، سلولها دیگر قادر به انجام وظایف طبیعی خود نبوده و تعداد آنها به طور غیرقابل کنترل افزایش می‌یابد.
در چنین شرایطی، خون نمی‌تواند وظایف اصلی خود را به درستی انجام دهد و قدرت مقابله با عفونت‌ها یا تسریع در بهبود زخم‌ها کاهش می‌یابد. این بیماری در مردان شیوع بیشتری نسبت به زنان دارد و جالب است بدانید که حدود ۲۵ درصد از موارد سرطان در کودکان، به سرطان خون اختصاص دارد.
علت ابتلا و ایجاد سرطان خون
برای درک علت بروز سرطان خون، باید بدانید که در بدن ما همیشه تعدادی سلول از بین می‌روند و سلولهای جدید جایگزین آنها میشوند. هر سلول دارای ماده‌ای به نام DNA است که به‌عنوان کدی برای کنترل رشد، رفتار و مرگ سلول عمل می‌کند. این ماده به بخش‌هایی تقسیم میشود که به آنها ژن گفته میشود. ژن‌ها معمولاً در داخل کروموزوم‌های سلولی قرار دارند.
در مغز استخوان، سلولهای بنیادی وجود دارند که مسئول تولید سلولهای خونی هستند. زمانی که ژن‌ها در سلولهای بنیادی دچار جهش میشوند، تولید سلولهای خونی به اختلال می‌افتد و سلولهای جدید به‌طور غیرطبیعی رشد می‌کنند و در شرایط بدی قرار می‌گیرند.
تمام انواع سرطان خون ناشی از جهش‌های DNA در سلولهای خونی و تکثیر غیرطبیعی آنها ایجاد میشوند. بیشتر عواملی که در بروز این بیماری در مردان و زنان نقش دارند معمولاً تاثیرات بلندمدت دارند و خارج از کنترل ما هستند. هرچند دلایل و عوامل قطعی هنوز به‌طور کامل مشخص نشده است، اما موارد زیر ممکن است در ایجاد سرطان خون تاثیرگذار باشند:
- سن
- جنسیت
- قومیت
- تاریخچه خانوادگی ابتلا به سرطان
- قرارگیری در معرض اشعه یا مواد شیمیایی
- ابتلا به برخی از بیماری‌های ویروسی و عفونت‌ها
علائم سرطان خون بدخیم چیست؟
علاوه بر علائم عمومی که ممکن است در بیماران مبتلا به سرطان خون مشاهده شود، برخی علائم خاص نیز وجود دارند که به انواع خاصی از سرطان خون بدخیم مرتبط هستند. شناسایی این علائم می‌تواند به تشخیص زودهنگام و درمان مؤثر بیماری کمک کند. علائم انواع مختلف سرطان خون بدخیم عبارتند از:
- سرطان خون میلوئید حاد (AML): این نوع سرطان معمولاً با احساس ضعف، تنگی نفس و خونریزی از لثه‌ها یا بینی همراه است.
- سرطان خون لنفوسیتی حاد (ALL): علائم این نوع سرطان شامل تورم غدد لنفاوی، تب و درد در استخوان‌ها یا مفاصل میشود.
- سرطان خون میلوئید مزمن (CML): افراد مبتلا به این نوع سرطان معمولاً علائم خستگی، تعریق شبانه و کاهش وزن را تجربه می‌کنند.
- سرطان خون لنفوسیتی مزمن (CLL): در مراحل اولیه معمولاً هیچ علامتی مشاهده نمی‌شود، اما با پیشرفت بیماری، فرد ممکن است علائم خستگی، تورم غدد لنفاوی و کاهش وزن را تجربه کند.
| گروه بیمار | نوع سرطان خون | علائم مشخصه | توضیحات تکمیلی |
| بزرگسالان | لوکمی میلوئید حاد (AML) | ضعف، تنگی نفس، خونریزی از لثه‌ها یا بینی | علائم به دلیل کاهش شدید گلبولهای قرمز، سفید و پلاکت‌ها. |
| لوکمی لنفوسیتی حاد (ALL) | تب، تورم غدد لنفاوی، درد در استخوان‌ها یا مفاصل | انتشار سلولهای بدخیم در سیستم لنفاوی و مغز استخوان. | |
| لوکمی میلوئید مزمن (CML) | خستگی، تعریق شبانه، کاهش وزن | پیشرفت آهسته، همراه با تکثیر غیرطبیعی سلولهای مغز استخوان. | |
| لوکمی لنفوسیتی مزمن (CLL) | خستگی، تورم غدد لنفاوی، کاهش وزن | در مراحل اولیه بدون علامت، اما با پیشرفت بیماری این علائم ظاهر میشوند. | |
| کودکان | لوکمی لنفوبلاستیک حاد (ALL) | تب، عفونت‌های مکرر، خستگی، رنگ‌پریدگی، درد در استخوان‌ها، بزرگ شدن غدد لنفاوی | شایع‌ترین نوع سرطان خون در کودکان، معمولاً با خستگی و تب‌های مکرر آغاز میشود. |
| لوکمی میلوئید حاد (AML) | خونریزی آسان، کبودی، عفونت‌های شدید | کاهش تولید سلولهای سالم خونی در مغز استخوان. | |
| نوزادان | لوکمی لنفوبلاستیک حاد (ALL) | پتشی (لکه‌های قرمز یا بنفش روی پوست)، تورم کبد یا طحال، علائم عصبی | نادر اما شدید، با تجمع لنفوبلاست‌های نابالغ در مغز استخوان و خون. |
| لوکمی میلوئید حاد (AML) | لوکمی پوستی، هایپرلکوسیتوز، زخم دهانی و لثه | افزایش شدید گلبولهای سفید نابالغ که عملکرد طبیعی خون را مختل می‌کند. | |
| زنان | همه انواع لوکمی | خستگی مفرط، تب‌های بدون علت، کبودی یا خونریزی آسان، تعریق شبانه | علائم کلی سرطان خون که در زنان ممکن است با تغییرات هورمونی یا سایر مشکلات اشتباه گرفته شود. |
| مردان | همه انواع لوکمی | خستگی شدید، کبودی یا خونریزی آسان، کاهش وزن، تب‌های بدون علت | در مراحل اولیه، ممکن است علائم نادیده گرفته شوند. |
| سالمندان | لوکمی لنفوسیتی مزمن (CLL) | خستگی، خونریزی آسان، احساس پری یا نفخ شکم، کاهش وزن | شایع‌ترین نوع لوکمی در سالمندان با پیشرفت آهسته. |
| لوکمی میلوئید مزمن (CML) | تعریق شبانه، ضعف، کاهش وزن، خونریزی آسان | افزایش تعداد گلبولهای سفید بالغ غیرطبیعی در خون و مغز استخوان. | |
| جوانان | همه انواع لوکمی | تب‌های مکرر، تعریق شبانه، درد استخوان‌ها، کبودی، کاهش وزن | علائم شبیه به بزرگسالان اما ممکن است دیرتر تشخیص داده شوند به دلیل تفسیر اشتباه به عنوان بیماری‌های عمومی‌تر. |
علائم هشدار دهنده سرطان خون
علائم سرطان خون معمولاً بسته به نوع سرطان خون تشخیص داده‌شده، متفاوت است. برخی از علائم مانند تعریق شبانه، تب، خستگی و درد مشابه علائم آنفولانزا هستند. برخلاف علائم آنفولانزا که معمولاً با بهبود شما کاهش می‌یابند، علائم این بیماری بیشتر از دو هفته طول می‌کشند و ممکن است شامل کاهش وزن ناگهانی، درد در استخوان‌ها و مفاصل و خونریزی یا کبودی آسان باشند. سایر علائم هشداردهنده زودهنگام سرطان خون عبارتند از:
- تب و لرز
- خستگی و ضعف
- از دست دادن اشتها
- تعریق شبانه
- ناراحتی شکمی
- سردرد
- تنگی نفس
- عفونت‌های مکرر
- پتشیا (لکه‌های قرمز کوچک زیر پوست)
چندین وضعیت می‌تواند به عنوان عوارض جانبی سرطان خون بروز کند که شامل موارد زیر است:
- کم خونی: کاهش تعداد گلبولهای قرمز خون که وظیفه انتقال اکسیژن به بدن را دارند. این وضعیت ممکن است باعث ضعف، خستگی یا تنگی نفس شود.
- لکوپنی: کاهش تعداد گلبولهای سفید خون که نقش دفاعی بدن را دارند. کاهش تعداد لکوسیت‌ها سیستم ایمنی بدن را تضعیف کرده و شما را بیشتر در معرض عفونت قرار می‌دهد.
- ترومبوسیتوپنی: کاهش تعداد پلاکت‌های خون که مسئول لخته شدن خون هستند. این کمبود ممکن است باعث کبودی یا خونریزی آسان شود.
- تورم غدد لنفاوی: در برخی موارد، این بیماری می‌تواند به غدد لنفاوی گسترش یافته و باعث تورم قابل توجه در نواحی مانند گردن، زیر بغل یا کشاله ران شود.
- بزرگ شدن کبد یا طحال: تجمع سلولهای غیرطبیعی خون در کبد یا طحال می‌تواند احساس سیری یا تورم در قسمت چپ و بالای شکم را به همراه داشته باشد.
علائم سرطان خون در آزمایش CBC
آزمایش خون کامل (CBC) یک آزمایش است که تعداد و انواع مختلف سلولهای خونی بدن شما را اندازه‌گیری می‌کند. این آزمایش می‌تواند برای کمک به تشخیص سرطان خون و سایر اختلالات خونی استفاده شود. اگرچه در CBC به‌طور مستقیم واحدی برای تشخیص سرطان خون وجود ندارد، چندین تغییر در نتایج این آزمایش می‌تواند نشان‌دهنده وجود این بیماری باشد. این تغییرات شامل موارد زیر هستند:
- کاهش تعداد گلبولهای سفید خون (WBC): گلبولهای سفید خون نقش مهمی در دفاع از بدن در برابر عفونت‌ها دارند. اگر تعداد این سلولها کاهش یابد، احتمال ابتلا به عفونت افزایش می‌یابد.
- افزایش تعداد گلبولهای سفید خون: برخی از انواع سرطان خون موجب افزایش بیش از حد گلبولهای سفید خون میشوند.
- کاهش تعداد گلبولهای قرمز خون (RBC): گلبولهای قرمز خون وظیفه حمل اکسیژن در بدن را بر عهده دارند. کاهش تعداد این سلولها می‌تواند به کم‌خونی منجر شود که باعث خستگی و تنگی نفس میشود.
- افزایش تعداد گلبولهای قرمز خون: در برخی از انواع سرطان خون، تعداد گلبولهای قرمز خون به میزان غیرطبیعی افزایش می‌یابد.
- کاهش تعداد پلاکت‌ها: پلاکت‌ها به فرآیند لخته شدن خون کمک می‌کنند. اگر تعداد پلاکت‌ها کاهش یابد، ممکن است فرد به راحتی کبود شود یا خونریزی کند.
در صورت مشاهده نتایج غیرطبیعی در آزمایش CBC، پزشک شما ممکن است آزمایش‌های اضافی برای بررسی وجود سرطان خون یا دیگر بیماری‌های خونی تجویز کند. مهم است که بدانید نتایج غیرطبیعی در CBC همیشه به معنای ابتلا به این بیماری نیست.
عوامل دیگری نیز میتوانند باعث نتایج غیرطبیعی در آزمایش CBC شوند. اگر در مورد نتایج آزمایش خود نگرانی دارید، بهتر است با پزشک خود مشورت کنید.
درمان سرطان خون
آیا سرطان خون قابل درمان است؟ درمان این نوع سرطان به عوامل متعددی مانند نوع سرطان، سن بیمار، مرحله پیشرفت بیماری و میزان گسترش آن در بدن بستگی دارد. رایج‌ترین روش‌های درمان سرطان خون عبارتند از:
- پرتودرمانی: در این روش، پزشکان از پرتودرمانی برای از بین بردن سلولهای سرطانی در نواحی خاصی از بدن استفاده می‌کنند.
- شیمی‌درمانی: شیمی‌درمانی یک روش مؤثر برای نابود کردن سلولهای سرطانی در سرطان خون است.
- پیوند سلولهای بنیادی: پرتودرمانی و شیمی‌درمانی معمولاً هم سلولهای سالم و هم سلولهای سرطانی مغز استخوان را تحت تأثیر قرار می‌دهند. برای حل این مشکل، میتوان سلولهای بنیادی اهدا شده را به بیمار تزریق کرده تا سلولهای خونی سالم تولید شوند.
- ایمونوتراپی: ایمونوتراپی یکی از روش‌های جدید درمان سرطان است که در آن سیستم ایمنی بدن تقویت میشود تا با سرطان مقابله کند.
- جراحی: در برخی موارد، جراحی برای برداشتن بافت‌های سرطانی توصیه میشود.
عوارض شیمی‌درمانی
مغز استخوان به طور مستمر گلبولهای قرمز، سفید و پلاکت‌ها را تولید می‌کند. داروهای شیمی‌درمانی، داروهای تعدیل‌کننده ایمنی و مهارکننده‌های پروتئازوم میتوانند روند طبیعی تولید سلول در مغز استخوان را سرکوب کنند. اگر این فرایند به‌درستی کنترل نشود، ممکن است عوارض متعددی برای بیمار ایجاد کند و کیفیت زندگی او را به شدت کاهش دهد. شایع‌ترین عوارض شیمی‌درمانی و پرتودرمانی عبارتند از:
- کم‌خونی: علائم کم‌خونی شامل خستگی، تنگی نفس، رنگ‌پریدگی و سرگیجه است.
- نوتروپنی: نوتروپنی یا کاهش تعداد نوتروفیل‌ها در خون می‌تواند منجر به عفونت‌های جدی شود.
- ترومبوسیتوپنی: در این وضعیت، به دلیل کاهش تعداد پلاکت‌ها، خونریزی شدید از بریدگی‌ها یا جراحات ممکن است رخ دهد.
