آپنه خواب به عنوان یک اختلال جدی شناخته میشود که در آن روند تنفس فرد به‌طور مکرر دچار توقف شده یا به شکل کم‌عمق ادامه می‌یابد. در چنین شرایطی، ممکن است فرد مبتلا هنگام تلاش برای تنفس، با صدای بلند خروپف کند یا اصواتی مشابه احساس خفگی از خود تولید نماید. این وضعیت موجب کاهش اکسیژن در مغز و بدن شده و میتواند فرد را از خواب بیدار سازد. این رویداد ممکن است چندین مرتبه در طول شب تکرار شود و در موارد حاد، به صدها بار در یک شب نیز برسد. در حال حاضر، صدها میلیون فرد بزرگسال در سراسر جهان به این اختلال مبتلا هستند، اما بسیاری از موارد شناسایی و تشخیص داده نشده‌اند.
آپنه خواب چیست؟
انواع آپنه خواب شامل موارد زیر میشود:
🔹 آپنه انسدادی خواب
🔹 آپنه مرکزی خواب
🔹 آپنه ترکیبی خواب
آپنه انسدادی خواب
در این نوع از آپنه، الگوی تنفس فرد در خواب دچار اختلال شده و ممکن است به‌طور سطحی انجام گیرد یا حتی متوقف شود. برخی افراد ممکن است این وضعیت را بارها در طول شب تجربه کنند. دلیل اصلی این مشکل، انسداد یا تنگی مسیرهای هوایی فوقانی است که منجر به افزایش تلاش دیافراگم و عضلات قفسه سینه برای ورود هوا به ریه‌ها میشود. این حالت معمولاً با خروپف شدید و حرکات ناگهانی بدن همراه است. فرد ممکن است متوجه این اختلال در خواب خود نشود، اما کاهش میزان اکسیژن ورودی به اندام‌های حیاتی و ایجاد بی‌نظمی در ریتم قلب از پیامدهای آن به‌شمار می‌رود.
آپنه مرکزی خواب
در این نوع از آپنه، فرآیند تنفس به دلیل نقص در عملکرد مغز مختل میشود. در واقع، مشکل اصلی این نیست که فرد قادر به تنفس نیست، بلکه مغز فرمانی برای انجام این عمل به عضلات صادر نمی‌کند. این نوع آپنه معمولاً در اثر بیماریهای جدی ایجاد میشود، مانند آسیب‌های ساقه مغز که مسئول کنترل فرآیند تنفس است.
آپنه مرکزی بیشتر در افراد مسن و افراد بالای ۶۵ سال مشاهده میشود. یکی از فاکتورهای تأثیرگذار در این اختلال، جنسیت است، به‌طوری که مردان بیشتر از زنان در معرض ابتلا به آپنه انسدادی و مرکزی قرار دارند. همچنین، اضافه وزن نیز از عوامل مؤثر در بروز این مشکل محسوب میشود.
آپنه مرکزی خواب معمولاً با برخی بیماری‌ها همراه است، از جمله:
✔ نارسایی احتقانی قلب
✔ کم‌کاری تیروئید
✔ نارسایی کلیوی
✔ بیماریهای عصبی مانند پارکینسون، آلزایمر و اسکلروز جانبی آمیوتروفیک (ALS)
✔ آسیب‌های مغزی ناشی از سکته، آنسفالیت، ضربه و…
در برخی موارد، آپنه مرکزی ممکن است بدون ارتباط با هیچ بیماری خاصی نیز بروز پیدا کند.
علائم آپنه خواب چیست؟
علائم آپنه خواب انسدادی و مرکزی ممکن است با یکدیگر همپوشانی داشته باشند، به‌طوری که تشخیص نوع دقیق آن حتی برای پزشکان نیز چالش‌برانگیز باشد. به‌طور کلی، نشانه‌های رایج این اختلال شامل موارد زیر میشود:
🔹 وقفههای تنفسی در خواب که پس از آن، فرآیند تنفس با صدایی بلند از سر گرفته میشود.
🔹 خروپف شدید و مداوم
🔹 نفس‌نفس زدن در هنگام خواب
🔹 بیدار شدن همراه با خشکی دهان یا احساس گلودرد
🔹 تکرر ادرار در طول شب
🔹 سردرد در ساعات ابتدایی روز
🔹 اختلال در خواب (بی‌خوابی)
🔹 احساس خستگی مفرط و خواب‌آلودگی در طول روز
🔹 کاهش تمرکز و مشکل در انجام فعالیت‌های روزانه
🔹 تحریک‌پذیری و تغییرات خلقی
🔹 سردردهای مکرر
🔹 سوزش سردل
🔹 کاهش میل جنسی و بروز مشکلاتی مانند اختلال نعوظ
در بسیاری از موارد، فرد مبتلا از علائم خود آگاهی ندارد، اما اطرافیان ممکن است در هنگام خواب متوجه نشانه‌های این اختلال شوند.
تشخیص آپنه خواب
در صورت تجربه هر یک از علائم ذکرشده، به همراه نشانه‌هایی مانند دندان‌قروچه در خواب یا تعریق بیش‌ازحد شبانه، مراجعه به پزشک برای بررسی‌های دقیق‌تر و تشخیص آپنه خواب توصیه میشود. پزشک با انجام معاینه فیزیکی و بررسی سوابق دارویی، به فرایند تشخیص کمک خواهد کرد.
مرحله بعدی برای ارزیابی این اختلال، معمولاً شامل انجام مطالعه خواب شبانه یا پلی‌سومنوگرافی است. این آزمایش در یک مرکز تخصصی خواب و تحت نظر یک تکنسین آموزش‌دیده انجام میشود.
در طول این بررسی، چندین عملکرد بدن مورد ارزیابی قرار می‌گیرد، از جمله:
🔹 فعالیت الکتریکی مغز
🔹 حرکات چشم
🔹 فعالیت عضلات
🔹 ضربان قلب
🔹 الگوی تنفس
🔹 جریان هوا در مجاری تنفسی
🔹 سطح اکسیژن خون
پس از اتمام این مطالعه، پزشک تعداد دفعاتی که در طول خواب اختلالات تنفسی رخ داده را مشخص کرده و شدت آپنه خواب را ارزیابی خواهد کرد.
راه‌های درمان آپنه خواب
هدف از مدیریت و درمان تنگی نفس هنگام خواب یا تنگی نفس ناشی از اضطراب، تنظیم الگوی طبیعی تنفس و برطرف کردن مشکلات زمینهای مرتبط با سلامت است. روش‌های درمانی بر اساس شدت علائم و علت بروز مشکل تعیین می‌شوند که در ادامه به بررسی آنها پرداخته میشود.
اصلاح سبک زندگی
ایجاد تغییرات مثبت در سبک زندگی، نقش مهمی در بهبود الگوی تنفس و کاهش وقفههای تنفسی ایفا میکند و به‌عنوان گام اولیه در مدیریت این اختلال توصیه میشود. برخی از اقدامات مؤثر عبارت‌اند از:
🔹 رعایت رژیم غذایی سالم برای حفظ سلامت قلب و بهبود عملکرد تنفسی
🔹 ایجاد الگوی خواب منظم برای بهبود کیفیت خواب
🔹 کاهش مصرف الکل به‌منظور جلوگیری از اختلالات تنفسی در خواب
🔹 قطع مصرف سیگار که به بهبود عملکرد ریه و کاهش التهاب مجاری هوایی کمک میکند
🔹 کنترل وزن برای کاهش فشار روی دستگاه تنفسی
🔹 خوابیدن به پهلو برای جلوگیری از انسداد مسیرهای هوایی
دستگاه فشار مثبت مداوم هوا (CPAP)
این روش به‌عنوان اصلی‌ترین راهکار درمانی برای آپنه خواب شناخته میشود. این دستگاه از طریق ماسک مخصوص، جریان هوای پرفشار و مداوم را تأمین میکند تا مسیر تنفسی را باز نگه دارد. برخی از افراد در سازگاری با این دستگاه دچار مشکل می‌شوند و ممکن است درمان را متوقف کنند. بااین‌حال، تنظیم مجدد فشار هوای دستگاه میتواند به حل این مشکل کمک کند. همچنین، افزودن رطوبت به جریان هوا میتواند از خشکی بینی جلوگیری کند.
جراحی
در مواردی که انسداد شدید در مسیر تنفسی وجود داشته باشد، از روش‌های جراحی برای باز کردن راه هوا استفاده میشود. این جراحی‌ها می‌توانند شامل کاهش اندازه بافت‌های مسدودکننده یا برداشتن لوزه‌های بزرگ باشند. بسته به نوع جراحی، این فرآیند ممکن است در مطب پزشک یا بیمارستان انجام شود.
دستگاه تغییر موقعیت فک پایین (MRD)
این وسیله دهانی، به‌صورت سفارشی برای افرادی که از آپنه خواب انسدادی خفیف تا متوسط رنج می‌برند، طراحی شده است. این دستگاه در هنگام خواب، فک پایین را کمی جلوتر نگه می‌دارد تا فضای پشت زبان را بازتر کند و مسیر هوایی را گسترش دهد. استفاده از این ابزار میتواند آپنه خواب و خروپف را کاهش دهد. بااین‌حال، برخی از عوارض جانبی احتمالی آن شامل درد فک، ناراحتی دندانی و تشدید مشکلات مفصل گیجگاهی فکی است.
درمان دارویی آپنه خواب
داروها
برخی از داروها مانند استازولامید، زولپیدم و تریازولام ممکن است در کاهش علائم آپنه خواب مؤثر باشند. البته، مصرف این داروها باید تنها تحت نظر پزشک متخصص انجام شود، زیرا ممکن است عوارض جانبی شدیدی ایجاد کنند و برای همه افراد مناسب نباشند.
درمان آپنه خواب با گیاهان دارویی
امکان استفاده از درمان‌های گیاهی به‌عنوان یک روش مکمل برای کاهش احساس خفگی در خواب وجود دارد. تجربیات نشان داده است که قرقره روزانه با روغن برخی گیاهان میتواند تأثیر مثبتی داشته باشد. از جمله این گیاهان می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- سیر
- زنجبیل
- دارچین
- رازیانه
- سنبل
- نعنا
با توجه به احتمال تداخل دارویی میان گیاهان دارویی و داروهای شیمیایی، توصیه میشود قبل از استفاده، این موضوع با پزشک در میان گذاشته شود.
درمان آپنه خواب در طب سنتی
بر اساس دیدگاه متخصصان طب سنتی، مصرف برخی مواد طبیعی میتواند به کاهش تنگی نفس و بهبود عملکرد راه‌های تنفسی کمک کند. موادی که به‌دلیل خاصیت ضدالتهابی خود در رفع انسداد هوایی مؤثر هستند، عبارت‌اند از:
- عسل طبیعی
- دمنوش بابونه
- دمنوش اسطوخودوس
- دمنوش سنبل الطیب
- روغن بنفشه
- عصاره تخم کدو حلوایی
- دمنوش بهارنارنج
- ترکیب شیر گرم و زردچوبه
این ترکیبات ممکن است در کاهش التهاب مسیرهای تنفسی و بهبود علائم آپنه خواب مفید باشند.
