رگ‌های خونی معمولاً دارای دیواره‌هایی صاف و هموار هستند، اما با گذشت زمان، بالا رفتن سن و تأثیر عواملی مانند مصرف دخانیات، افزایش چربی خون، فشار خون بالا و دیابت، پلاک‌هایی در دیواره رگ‌ها شکل می‌گیرد که منجر به باریک شدن و سختی آنها میشود و در نتیجه خون‌رسانی مختل می‌گردد. در این شرایط، به کمک روش‌های پرتونگاری می‌توان با روشی کم‌خطرتر از جراحی قلب باز، جریان خون را مجدداً در سرخرگ‌های کرونری برقرار کرد. این فرآیند به نام آنژیوپلاستی یا استنتگذاری (فنرزدن یا بالن زدن) شناخته میشود.
آنژیوپلاستی یک روش درمانی است که در آن برای باز کردن یک شریان تنگ یا مسدود شده از یک لوله فلزی مشبک (استنت) استفاده میشود. باز کردن شریان‌های تنگ شده با کمک استنت و بالون زدن باعث کاهش علائم و بهبود کیفیت زندگی میشود.
آنژیوپلاستی چیست؟
آنژیوگرافی یک روش تشخیصی برای شناسایی گرفتگی‌های شریان‌های عروقی به شمار می‌رود و به‌عنوان یک روش درمانی شناخته نمی‌شود. اما با گذشت زمان و پیشرفت فناوری‌های مربوط به رگ‌نگاری، پزشکان تصمیم به درمان برخی از گرفتگی‌ها با استفاده از این روش گرفتند و به این ترتیب آنژیوپلاستی ایجاد شد.
آنژیوپلاستی یک روش غیرجراحی است که نیازی به ایجاد بریدگی خاصی ندارد و حداقل تهاجم را شامل میشود. این روش می‌تواند تنگی و انسداد شریان‌های عروقی، به‌ویژه در عروق قلبی را درمان کند. در مواردی که انسدادها بسیار زیاد باشند، پزشک ممکن است تصمیم بگیرد که به جای آنژیوپلاستی یا استنتگذاری، عمل قلب باز را انجام دهد.
این عمل معمولاً حدود یک ساعت به طول می‌انجامد (مدت زمان آنژیوپلاستی معمولاً بین ۰ تا ۲ ساعت است، اما به‌طور کلی در حدود یک ساعت به پایان می‌رسد). این فرآیند نیازی به بیهوشی کامل ندارد و معمولاً با بی‌حسی موضعی یا بیهوشی خفیف که در آن بیمار در طول عمل بیدار است، انجام میشود.
قبل از انجام عمل، اقدامات خاصی باید صورت گیرد. به‌عنوان مثال، با استفاده از کاتتر وریدی، مایعاتی نظیر آرام‌بخش و رقیق‌کننده خون (همچون آنتی‌کواگولانت) به بدن تزریق میشود و سپس عمل آغاز میشود.
در طی آنژیوپلاستی، پزشک متخصص قلب و عروق یک بالون کوچک را به‌طور موقتی در محل تنگی شریان قرار می‌دهد و آن را برای چند ثانیه باد می‌کند تا رگ به‌طور کامل باز شود. پس از این عمل، رگ باز شده و به وضعیت طبیعی خود بازمی‌گردد، اما به‌منظور جلوگیری از انسداد مجدد، اغلب از یک فنر به نام استنت استفاده میشود که در رگی که دچار انسداد است، قرار می‌گیرد.
با این حال، قرار دادن فنر در رگ کار ساده‌ای نیست و در برخی بیماران، پس از نصب فنر، ممکن است خون به‌طور حادی لخته شود. در چنین مواردی، پزشک مجبور به انتقال بیمار به اتاق آنژیوگرافی و انجام مجدد آنژیوپلاستی میشود. این اتفاق در برخی موارد می‌تواند منجر به فوت بیمار شود. به همین دلیل، تزریق مایعاتی که باعث رقیق شدن خون می‌شوند، انجام می‌گیرد.
عوارض آنژیوپلاستی
با وجود اینکه آنژیوپلاستی یکی از درمان‌های کم‌خطر و کم‌تهاجمی به شمار می‌آید، اما همچنان خطرات خاص خود را دارد. در ادامه به برخی از شایع‌ترین آنها اشاره می‌کنیم:
لخته شدن خون: همان‌طور که پیش‌تر ذکر شد، لخته شدن خون در محل استنت می‌تواند منجر به انسداد مجدد سرخرگ و در نتیجه حمله قلبی شود. برای کاهش این مشکل، بیمار ممکن است نیاز داشته باشد که به مدت طولانی (گاهی مادام‌العمر) از داروهای رقیق‌کننده مانند آسپرین استفاده کند تا خطر تشکیل لخته خون در استنت به حداقل برسد.
تنگی دوباره عروق: بعد از آنژیوپلاستی، احتمال تنگ شدن مجدد عروق وجود دارد. به همین دلیل از فنرها برای کاهش احتمال تنگی دوباره رگ‌ها استفاده میشود که این شانس را تا ۲۰ درصد کاهش می‌دهد. همچنین اگر از استنت‌های دارو آزادکننده بهره گرفته شود، این احتمال به ۱۰ درصد کاهش خواهد یافت.
خونریزی: در برخی موارد، ممکن است کبودی در محلی که کاتتر قرار گرفته ایجاد شود که در صورت شدت، می‌تواند به خونریزی منجر گردد و در چنین شرایطی نیاز به انتقال خون برای بیمار خواهد بود.
پاره شدن رگ: گاهی اوقات، باد کردن بالون درون رگ ممکن است فشار بیش از حدی به رگ وارد کند و آن را پاره کند. به همین دلیل، پزشک باید در طول آنژیوپلاستی همیشه آماده باشد تا در صورت بروز چنین مشکلاتی، بیمار را به سرعت به اتاق عمل منتقل کند.
علاوه بر موارد فوق، خطرات دیگری نیز ممکن است در طول عمل آنژیوپلاستی رخ دهد که احتمال بروز آنها کمتر است، از جمله:
- حمله قلبی
- مشکلات کلیوی
- سکته قلبی
- سکته مغزی
- عفونت در محل تزریق
- واکنش به رنگ
- آریتمی قلبی
با وجود این عوارض، آنژیوگرافی و آنژیوپلاستی همچنان جزو روش‌های درمانی کم‌خطرتر محسوب می‌شوند و نسبت به جراحی باز از اولویت بالاتری برخوردارند.
انژیوپلاستی (عمل استنت گذاری قلب) چگونه انجام می شود؟
روش بالن‌زدن قلب در بیمارستان کوثر به شکل زیر انجام میشود:
استنتگذاری بر اساس وضعیت بیمار و نظر پزشک به دو صورت زیر صورت می‌گیرد:
- آنژیوپلاستی از دست
- آنژیوپلاستی از پا
شرایط و نحوه انجام آنژیوپلاستی کاملاً مشابه آنژیوگرافی خواهد بود.
در این فرایند، شما در روز عمل به اتاق آمادگی مراجعه کرده و پس از اتصال سرم، لباس مخصوص ورود به اتاق آنژیوگرافی (کت لب) را می‌پوشید. سپس منتظر می‌مانید تا نوبت آنژیوپلاستی شما فرا برسد.
در این مرحله، به همراه یک پرستار به بخش آنژیوگرافی هدایت می‌شوید و در آنجا مشخصات شما بررسی میشود. سپس پرسنل اتاق آنژیوگرافی شما را بر روی تخت مخصوص اشعه ایکس قرار می‌دهند و دستگاه‌های نظارت بر وضعیت قلب و فشار خون به شما متصل می‌شوند.
عموماً با استفاده از یک سوزن، مقدار کمی داروی بی‌حسی موضعی به منظور جلوگیری از احساس درد در ناحیه ورود وسیله آنژیوگرافی (کاتتر) به شما تزریق میشود. بنابراین، در طول عمل کاملاً هوشیار خواهید بود اما هیچ دردی را حس نخواهید کرد. اثر بی‌حسی شما چند ساعت پس از پایان عمل از بین می‌رود.
پس از اعمال بی‌حسی موضعی، پزشک متخصص یک برش بسیار کوچک در ناحیه کشاله ران یا مچ دست شما ایجاد کرده و یک غلاف نرم (شیت) را وارد محل بریدگی می‌کند. سپس از طریق این غلاف، یک تیوب پلاستیکی بلند و منعطف با قطر ۲ میلی‌متر (به نام کاتتر) وارد رگ (کشاله ران یا مچ دست) شما شده و به آرامی به سمت قلب هدایت میشود.
در طول این مراحل، ممکن است تنها احساس تند یا کند شدن ضربان قلب خود را تجربه کنید، اما هیچ گونه درد یا ناراحتی نخواهید داشت. در این مدت، می‌توانید مراحل ورود کاتتر به بدن و نهایتاً قلب خود را در نمایشگر کنار تخت دنبال کنید.
به منظور ایجاد تصویر از انسداد رگ‌های قلبی شما، ماده‌ای به نام ماده حاجب (کنتراست) به طور مداوم به درون رگ شما تزریق میشود. این تزریق ممکن است حس گرمایی را در شما ایجاد کند که برای چند ثانیه ادامه خواهد داشت و ممکن است این احساس به کشاله ران شما نیز منتقل شود. همچنین، ممکن است در حین این فرایند کمی احساس درد در قفسه سینه داشته باشید که این موضوع نباید موجب نگرانی شما شود؛ اما بهتر است در صورت بروز این حس، پزشک خود را مطلع کنید.
پس از شناسایی نواحی مسدود شده رگ قلب، پزشک معالج از همان مسیر ورود کاتتر برای ارسال بالن یا استنت استفاده کرده و استنت را در موقعیت مناسب قرار می‌دهد تا انسداد عروق کرونر شما برطرف شود.
اگر آنژیوپلاستی از دست انجام شده باشد، بلافاصله شیت مچ دست خارج شده و برای جلوگیری از خونریزی از رگ دست، از وسیله‌ای به نام (تی آر بند) استفاده میشود. این وسیله مانند یک بالشتک پلاستیکی است که به دور مچ دست بسته میشود و کیسه هوای آن با استفاده از یک سرنگ باد میشود.
این کیسه هوا در ساعات بعد به تدریج توسط پرستار تخلیه شده و در نهایت از مچ دست خارج میشود.
آنژیوپلاستی با استفاده از بالن: در این روش که امروزه کمتر از آن نسبت به استنت استفاده میشود، انسداد عروق کرونر فقط با استفاده از بالن درمان میشود. در این روش، بالن کوچکی با ابعاد مناسب برای طول و قطر انسداد در داخل ضایعه کرونری باد شده و برای مدت معینی نگه‌داشته میشود تا پلاک کرونری شکسته و کاهش یابد.
آنژیوپلاستی با استفاده از استنت: استنت‌ها قطعات لوله‌ای شکلی هستند که از بافت سیمی مارپیچ ساخته شده‌اند. پس از انجام عمل بالن‌زنی، استنت بر روی بالن در نوک کاتتر قرار می‌گیرد و به سمت سرخرگ کرونری هدایت میشود. سپس، بالن باد شده و استنت در محل انسداد قرار می‌گیرد تا رگ باز نگه‌داشته شود. باد بالن تخلیه شده و کاتتر خارج میشود، اما استنت در محل انسداد باقی می‌ماند. پس از چند هفته، بافت‌های جدیدی بر روی استنت شکل می‌گیرند.
خطرات و عوارض آنژیوپلاستی:
با اینکه آنژیوپلاستی نسبت به سایر روش‌های باز کردن عروق مسدود، تهاجم کمتری دارد، اما ممکن است همچنان خطراتی به همراه داشته باشد. خطرات رایج آنژیوپلاستی شامل موارد زیر است:
- تنگی مجدد عروق: انجام آنژیوپلاستی بدون قرار دادن استنت، احتمال تنگی دوباره عروق را تا ۳۰ درصد افزایش می‌دهد. استفاده از استنت (فنر) به منظور کاهش احتمال تنگی مجدد عروق رایج شده است. استنت‌های فلزی ساده شانس تنگی مجدد عروق را تا ۲۰ درصد کاهش می‌دهند، در حالی که استنت‌های آزاد کننده دارو، این احتمال را تا ۱۰ درصد کم می‌کنند.
- لخته‌های خونی: پس از انجام آنژیوپلاستی، ممکن است لخته‌های خونی درون استنت تشکیل شوند. این لخته‌ها می‌توانند عروق را مسدود کرده و باعث حملات قلبی شوند. مصرف داروهایی مانند آسپرین، کلوپیدوگرل (پلاویکس) یا پراسوگرل که به کاهش خطر تشکیل لخته خون کمک می‌کنند، بسیار حیاتی است. حتماً از پزشک خود بپرسید که چه مدت باید این داروها را مصرف کنید و از قطع خودسرانه آنها پرهیز کنید.
- خونریزی: ممکن است در ناحیه پا یا بازو، در جایی که کاتتر قرار گرفته، خونریزی ایجاد شود. این خونریزی ممکن است به کبودی منجر شود و در برخی موارد شدیدتر باشد، به طوری که نیاز به انتقال خون یا جراحی داشته باشید.
- حمله قلبی: هرچند این مورد نادر است، اما ممکن است بیمار در طول فرآیند دچار حمله قلبی شود.
- آسیب به عروق کرونری: در حین انجام آنژیوپلاستی، ممکن است عروق کرونری پاره شوند. این عوارض نیاز به جراحی بای‌پس اورژانسی دارند.
- مشکلات کلیوی: رنگ مورد استفاده در آنژیوپلاستی و قرار دادن استنت ممکن است باعث بروز مشکلات کلیوی شود. اگر در معرض این خطر باشید، پزشک ممکن است اقداماتی همچون محدود کردن ماده حاجب مصرفی و اطمینان از آب‌رسانی کافی را انجام دهد تا از کلیه‌ها محافظت کند.
- سکته: در طول آنژیوپلاستی، احتمال وقوع سکته وجود دارد. همچنین، لخته‌های خونی ممکن است در کاتتر ایجاد شده و به سمت مغز منتقل شوند. سکته عارضه‌ای بسیار نادر در آنژیوپلاستی عروق کرونری است و برای کاهش این خطرات، از رقیق‌کننده‌های خون در طول عمل استفاده میشود.
- ریتم غیرطبیعی قلب: در حین فرآیند، ممکن است قلب با سرعت یا آهستگی بیشتری بزند. این مشکلات ریتم قلبی معمولاً موقتی هستند، اما در برخی موارد نیاز به دارو یا ضربان‌ساز موقت وجود دارد.
