رفلاکس معده در کودکان از مشکلات رایج دستگاه گوارش در این سنین محسوب میشود که ممکن است موجب نگرانی والدین و ناراحتی اطفال گردد. معمولاً این وضعیت به دلیل ضعف یا رشد ناکامل اسفنکتر مری رخ می‌دهد؛ بخشی که وظیفه دارد ورودی معده را مسدود کرده و از بازگشت غذا و اسید معده به مری جلوگیری نماید.
اگرچه این عارضه در بسیاری از کودکان با افزایش سن برطرف میشود، اما اتخاذ تدابیر مناسب و مراقبت‌های لازم جهت کاهش علائم و کنترل این مشکل از اهمیت بالایی برخوردار است.
رفلاکس معده کودکان چیست؟
در کودکان، رفلاکس به وضعیتی اطلاق میشود که در آن محتویات معده به سمت مری بازمی‌گردد و کودک مایع یا غذای مصرف‌شده را از دهان خارج می‌کند. مری مجرایی عضلانی است که دهان را به معده مرتبط می‌سازد.
ریفلاکس در نوزادان سالم به دفعات متعددی طی روز رخ می‌دهد. تا زمانی که کودک از وضعیت جسمانی مطلوبی برخوردار بوده و روند رشد طبیعی خود را طی می‌کند، این مسئله جای نگرانی ندارد. این مشکل که تحت عنوان رفلاکس معده به مری (GER) نیز شناخته میشود، با افزایش سن نوزاد کاهش می‌یابد و ادامه یافتن آن پس از ۱۸ ماهگی معمولاً غیرمعمول محسوب میشود.
در موارد استثنایی، رفلاکس میتواند باعث کاهش وزن یا کند شدن رشد کودک نسبت به هم‌سالانش گردد. این علائم ممکن است نشانه‌ای از مشکلاتی در سلامت از جمله آلرژی، انسداد دستگاه گوارش یا «بیماری ریفلاکس معده به مری» (GERD) باشد. این بیماری نوع پیشرفته‌تر رفلاکس معده به مری است که میتواند سلامت کودک را با چالش‌های جدی مواجه سازد.
چه چیزی باعث رفلاکس معده در کودکان میشود؟
در حال حاضر، علت دقیق رفلاکس معده در کودکان به‌طور کامل مشخص نشده است. پژوهشگران معتقدند که برخی عوامل در ایجاد این عارضه نقش دارند که از جمله آنها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- ضعف یا تکامل نیافتن اسفنکتر تحتانی مری
- تنگی دریچه پیلور
- واکنش‌های آلرژیک به برخی مواد غذایی
- مصرف بیش از حد غذا
- تأثیرات وراثتی
- بیماری ازوفاژیت ائوزینوفیلیک (التهاب شدید مری)
- خوابیدن کودک به پشت بلافاصله پس از تغذیه
علائم رفلاکس معده در کودکان
علائم این عارضه در کودکان نوپا معمولاً جای نگرانی ندارد، زیرا میزان اسید معده آنها به حدی نیست که بتواند موجب تحریک مری یا گلو شود. اما در کودکان ۴ ساله و بزرگ‌تر، نشانه‌های رفلاکس معده فراتر از یک احساس ترش کردن ساده است. به همین دلیل، توصیه میشود که در صورت مشاهده علائم زیر، آنها را جدی بگیرید:
- بی‌میلی به غذا خوردن
- اختلال در افزایش وزن مناسب
- بیقراری یا احساس سوزش در معده پس از صرف غذا
- استفراغ بی‌دلیل در ۶ ماهگی و پس از آن
- ضعف و کمبود انرژی
- وجود خون در مدفوع
- سرفههای مداوم یا مشکلات تنفسی
- بوی نامطبوع دهان
- احساس مزه ترش در دهان
مقاله پیشنهادی: سرخک چه علائمی دارد و چگونه درمان میشود؟
تشخیص ریفلاکس معده در کودکان
پزشک ابتدا کودک را تحت معاینه فیزیکی قرار داده و درباره علائم او سوالاتی مطرح می‌کند. در صورتی که کودک از سلامت کافی برخوردار باشد و روند رشد طبیعی خود را طی کند، معمولاً نیازی به آزمایش‌های اضافی نخواهد بود. با این حال، در برخی شرایط، ممکن است پزشک انجام آزمایش‌های زیر را پیشنهاد دهد:
- سونوگرافی: این روش تصویربرداری میتواند وجود تنگی پیلور را در کودکانی که دچار ریفلاکس هستند، شناسایی کند.
- آزمایش‌های آزمایشگاهی: بررسی نمونه‌های خون و ادرار میتواند به تشخیص یا رد عوامل احتمالی مانند استفراغ مکرر و افزایش وزن نامناسب کمک کند.
- پایش pH مری: جهت سنجش میزان اسیدیته در مری کودک، پزشک یک لوله نازک را از راه بینی یا دهان وارد مری کرده و آن را به دستگاهی متصل می‌کند که میزان اسید را ثبت می‌نماید. ممکن است انجام این تست نیاز به بستری شدن کودک در بیمارستان داشته باشد.
- تصویربرداری با اشعه ایکس: این تکنیک میتواند ناهنجاری‌های دستگاه گوارش مانند انسداد را شناسایی کند. پیش از انجام این آزمایش، ممکن است مایع حاجب از طریق شیشه شیر به کودک داده شود.
- آندوسکوپی فوقانی: پزشک از یک لوله باریک مجهز به دوربین و منبع نور (آندوسکوپ) استفاده کرده و آن را از طریق دهان به مری، معده و قسمت فوقانی روده کوچک هدایت می‌کند. در برخی موارد، نمونه‌های بافتی نیز برای بررسی‌های دقیق‌تر برداشته میشود. این روش در نوزادان و کودکان معمولاً تحت بیهوشی عمومی انجام می‌گیرد.
روش درمان قطعی رفلاکس معده کودکان
پیش از هر چیز، باید در نظر داشت که درمان رفلاکس معده در کودکان وابسته به شدت آن است. پزشکان معمولاً به والدین، کودکان و نوجوانان توصیه می‌کنند که ابتدا تغییراتی ساده در سبک زندگی ایجاد کنند. برخی از این تغییرات شامل موارد زیر است:
- مصرف وعده‌های غذایی سبک‌تر و اجتناب از خوردن غذا دو تا سه ساعت قبل از خواب
- کاهش وزن در صورت نیاز
- پرهیز از غذاهای تند، چرب و میوه‌ها و سبزیجات اسیدی که ممکن است معده را تحریک کنند
- خودداری از مصرف نوشیدنی‌های گازدار، الکل و مواجهه با دود سیگار
- بالا نگه داشتن سر هنگام خواب
- خودداری از صرف وعده‌های غذایی حجیم پیش از فعالیت‌های شدید، ورزش یا در شرایط استرس‌زا
- اجتناب از پوشیدن لباس‌های تنگ
در برخی موارد، پزشک ممکن است داروهایی را برای کاهش میزان اسیدی که معده تولید می‌کند، تجویز کند. این داروها شامل موارد زیر هستند:
- آنتی‌اسیدها
- مسدودکننده‌های هیستامین-۲ که به کاهش تولید اسید معده کمک می‌کنند (مانند Pepcid و Zantac)
- مهارکننده‌های پمپ پروتون که ترشح اسید را سرکوب می‌کنند (مانند Nexium، Prilosec و Prevacid)
زمان دقیق آغاز درمان دارویی برای رفلاکس معده در کودکان همچنان مشخص نیست و اثرات طولانی‌مدت این داروها به‌طور کامل بررسی نشده است. بنابراین، ممکن است والدین بخواهند بیشتر بر اصلاح سبک زندگی فرزندشان تمرکز کنند. همچنین برخی از والدین به استفاده از داروهای گیاهی روی می‌آورند، اما اثربخشی این روش‌ها تأیید نشده و پیامدهای طولانی‌مدت مصرف آنها برای کودکان ناشناخته است.
پزشکان به ندرت جراحی را به‌عنوان راهکار درمانی اصلی برای رفلاکس معده در کودکان در نظر می‌گیرند. معمولاً این روش تنها در مواردی توصیه میشود که عوارض شدیدی مانند خونریزی مری یا زخم با روش‌های دیگر قابل کنترل نباشد.
روش‌های جلوگیری از رفلاکس معده در کودکان
پیش از هر چیز، باید در نظر داشت که درمان رفلاکس معده در کودکان وابسته به شدت آن است. پزشکان معمولاً به والدین، کودکان و نوجوانان توصیه می‌کنند که ابتدا تغییراتی ساده در سبک زندگی ایجاد کنند. برخی از این تغییرات شامل موارد زیر است:
- مصرف وعده‌های غذایی سبک‌تر و اجتناب از خوردن غذا دو تا سه ساعت قبل از خواب
- کاهش وزن در صورت نیاز
- پرهیز از غذاهای تند، چرب و میوه‌ها و سبزیجات اسیدی که ممکن است معده را تحریک کنند
- خودداری از مصرف نوشیدنی‌های گازدار، الکل و مواجهه با دود سیگار
- بالا نگه داشتن سر هنگام خواب
- خودداری از صرف وعده‌های غذایی حجیم پیش از فعالیت‌های شدید، ورزش یا در شرایط استرس‌زا
- اجتناب از پوشیدن لباس‌های تنگ
در برخی موارد، پزشک ممکن است داروهایی را برای کاهش میزان اسیدی که معده تولید می‌کند، تجویز کند. این داروها شامل موارد زیر هستند:
- آنتی‌اسیدها
- مسدودکننده‌های هیستامین-۲ که به کاهش تولید اسید معده کمک می‌کنند (مانند Pepcid و Zantac)
- مهارکننده‌های پمپ پروتون که ترشح اسید را سرکوب می‌کنند (مانند Nexium، Prilosec و Prevacid)
زمان دقیق آغاز درمان دارویی برای رفلاکس معده در کودکان همچنان مشخص نیست و اثرات طولانی‌مدت این داروها به‌طور کامل بررسی نشده است. بنابراین، ممکن است والدین بخواهند بیشتر بر اصلاح سبک زندگی فرزندشان تمرکز کنند. همچنین برخی از والدین به استفاده از داروهای گیاهی روی می‌آورند، اما اثربخشی این روش‌ها تأیید نشده و پیامدهای طولانی‌مدت مصرف آنها برای کودکان ناشناخته است.
پزشکان به ندرت جراحی را به‌عنوان راهکار درمانی اصلی برای رفلاکس معده در کودکان در نظر می‌گیرند. معمولاً این روش تنها در مواردی توصیه میشود که عوارض شدیدی مانند خونریزی مری یا زخم با روش‌های دیگر قابل کنترل نباشد.
