پوکی استخوان چیست؟ علائم و راهکارهای درمان آن

پوکی استخوان (Osteoporosis) از رایج‌ترین بیماری‌های مفصلی محسوب می‌شود، به‌ویژه در میان زنان پس از یائسگی، که در طولانی‌مدت موجب کاهش استحکام و افزایش شکنندگی استخوان‌ها می‌گردد. خوشبختانه، روش‌های متعددی برای پیشگیری از این بیماری در دسترس است.

احتمالاً در میان اطرافیان خود افرادی را دیده‌اید که از درد شدید مفاصل رنج می‌برند یا حتی بر اثر یک سرفه‌ی ساده دچار شکستگی استخوان شده‌اند. این افراد که در معرض شکستگی‌های ناگهانی و غیرمنتظره قرار دارند، معمولاً در مراحل ابتدایی بیماری نشانه‌های مشخصی را تجربه نمی‌کنند و تنها زمانی متوجه پوکی شدید استخوان‌های خود می‌شوند که دچار شکستگی گردند.

پوکی استخوان چیست؟

پوکی استخوان زمانی رخ می‌دهد که استخوان‌ها به تدریج ضعیف شده و استحکام خود را از دست می‌دهند. این بیماری در نهایت می‌تواند منجر به شکستگی ناگهانی مفاصل و استخوان‌ها شود. در واقع، کاهش تراکم و قدرت استخوان‌ها را می‌توان به عنوان شاخص اصلی این عارضه در نظر گرفت.

این بیماری معمولاً بدون هیچ علامت مشخص یا دردی پیشرفت می‌کند و تا زمانی که استخوان‌های تضعیف‌شده بر اثر کوچک‌ترین ضربه دچار شکستگی نشوند، قابل تشخیص نیست. بر اساس تحقیقات انجام‌شده، بیشترین شکستگی‌های ناشی از پوکی استخوان در نواحی لگن، مچ دست و ستون فقرات مشاهده می‌شود.

پوکی استخوان چگونه اتفاق می افتد؟

استخوان یک بافت زنده است که همواره در حال تخریب و جایگزینی قرار دارد. از این طریق، بدن تعادل تراکم استخوانی و ساختار بلوری آن را حفظ می‌کند. اما زمانی که این تعادل دچار اختلال شود و روند تجدید استخوان با سرعت کمتری نسبت به تجزیه‌ی آن انجام گیرد، ساختار استخوان‌ها متخلخل و ضعیف می‌شود و حالتی شبیه به اسفنج پیدا می‌کند.

تراکم استخوان در حدود ۲۵ سالگی به بالاترین میزان خود می‌رسد و تا حدود ۳۵ سالگی در وضعیت ثابت باقی می‌ماند. پس از این دوره، هر ساله ۰.۳ تا ۰.۵ درصد از تراکم استخوان کاهش می‌یابد. این روند در زنان پس از یائسگی با سرعت بیشتری ادامه پیدا می‌کند. مقاله‌ی مروری زیر اطلاعات بیشتری درباره‌ی پوکی استخوان ارائه می‌دهد و راهکارهایی برای تقویت استخوان‌ها پیشنهاد می‌کند.

علائم پوکی استخوان چیست؟

پوکی استخوان معمولاً بدون علائم مشخصی بروز می‌کند، به همین دلیل از آن به‌عنوان یک بیماری خاموش یاد می‌شود. با این حال، برخی نشانه‌ها ممکن است احتمال وجود این بیماری را مطرح کنند، از جمله:

• کاهش تدریجی قد (معمولاً حدود ۳ سانتی‌متر کوتاه‌تر شدن قد در طول زمان)
• تغییر در فرم بدن، مانند خم شدن به سمت جلو
• احساس تنگی نفس به دلیل کاهش ظرفیت ریه ناشی از فشردگی دیسک‌های ستون فقرات
• افزایش احتمال شکستگی استخوان‌ها
• تجربه‌ی درد در ناحیه‌ی پایین کمر

چه کسانی در معرض خطر ابتلا به پوکی استخوان هستند؟

جنسیت و سن از جمله عوامل کلیدی در افزایش خطر ابتلا به پوکی استخوان هستند. به همین دلیل، زنان بالای 50 سال یا یائسه بیشتر از سایر افراد در معرض این بیماری قرار دارند. در 10 سال اول پس از یائسگی، زنان به سرعت با تحلیل استخوان‌ها مواجه می‌شوند؛ زیرا یائسگی تولید استروژن را کاهش می‌دهد، هورمونی که از تحلیل بیش از حد استخوان‌ها محافظت می‌کند. جالب است که مردان بالای 50 سال نیز بیشتر از آنچه که تصور می‌شود، در معرض شکستگی‌های استخوانی ناشی از پوکی استخوان قرار دارند و حتی این خطر بیشتر از سرطان پروستات است!

مطالعات نشان می‌دهند که سالانه حدود 80 هزار مرد به دلیل پوکی استخوان دچار شکستگی لگن می‌شوند و متأسفانه، تعداد مردانی که در اثر این شکستگی‌ها جان خود را از دست می‌دهند، به طور قابل توجهی از زنان بیشتر است.

علاوه بر این، قومیت فرد نیز بر خطر ابتلا به پوکی استخوان تأثیر دارد. زنان قفقازی و آسیایی بیشتر در معرض این بیماری قرار دارند، در حالی که زنان آفریقایی-آمریکایی بیشتر از زنان سفیدپوست پس از شکستگی لگن جان خود را از دست می‌دهند.

ساختار استخوان‌ها و وزن بدن نیز عواملی هستند که ریسک ابتلا به پوکی استخوان را بالا می‌برند. افراد با بدنی لاغر و ریزه اندام خطر بیشتری دارند زیرا آنها استخوان کمتری برای از دست دادن نسبت به افرادی با وزن و ساختار بزرگ‌تر دارند.

سابقه خانوادگی در ابتلا به این بیماری نقش مهمی ایفا می‌کند. اگر والدین یا پدربزرگ و مادربزرگ شما علائمی از پوکی استخوان، مانند شکستگی لگن پس از سقوط‌های جزئی، داشته‌اند، احتمال ابتلا به این بیماری در شما نیز وجود دارد.

علاوه بر این، برخی شرایط پزشکی و مصرف داروها می‌تواند خطر ابتلا به پوکی استخوان را افزایش دهد. در صورتی که یکی از شرایط زیر را دارید یا در گذشته داشته‌اید (که برخی از آنها مربوط به نوسانات هورمونی است)، بهتر است به پزشک متخصص مراجعه کنید:

• پرکاری تیروئید، پاراتیروئید یا غدد فوق کلیوی.
• سابقه جراحی کاهش وزن یا پیوند عضو.
• درمان هورمونی برای سرطان سینه یا پروستات یا سابقه عدم قاعدگی.
• بیماری سلیاک یا بیماری‌های التهابی روده.
• بیماری‌های خونی مانند مولتیپل میلوما.

همچنین، برخی داروها ممکن است عوارض جانبی ایجاد کنند که باعث آسیب به استخوان‌ها و در نتیجه پوکی استخوان شوند. به عنوان مثال، استروئیدها، داروهای درمان سرطان سینه و داروهایی که برای درمان تشنج استفاده می‌شوند. بنابراین، اگر از این داروها استفاده می‌کنید، بهتر است با پزشک خود در خصوص خطرات پوکی استخوان مشورت کنید.

پوکی استخوان در جوانی

از زمان پیش از تولد تا سن ۳۰ سالگی، بدن به طور مستمر کلسیم را در استخوان‌ها جذب و ذخیره می‌کند که این فرآیند موجب رشد استخوان‌ها و افزایش قد می‌شود. در صورتی که رژیم غذایی کودکان و نوجوانان از نظر کلسیم، مواد مغذی و ویتامین‌ها ناکافی باشد، ذخیره‌سازی کلسیم مختل شده و استخوان‌ها با تراکم پایین تشکیل می‌شوند.

لازم به ذکر است که مصرف برخی داروها مانند کورتیکواستروئیدها می‌تواند به کاهش کلسیم در استخوان‌ها منجر شود. به‌ویژه در دوران نوجوانی و جوانی که فعالیت بدنی و ورزش در اوج است، عدم تحرک کافی می‌تواند به پوکی استخوان در این سنین منتهی شود. علاوه بر این، مصرف دخانیات، الکل، نوشیدنی‌های گازدار و فست فودهای حاوی مواد شیمیایی نگهدارنده و طعم‌دهنده نیز می‌تواند بر کاهش کلسیم تاثیر بگذارد. برای جلوگیری از این مشکلات، مصرف رژیم غذایی غنی از لبنیات، پروتئین‌های سالم و کم‌چرب همراه با ورزش منظم می‌تواند به تقویت بافت استخوانی کمک کند.

گاهی اوقات، به‌منظور حفظ تناسب اندام، رژیم‌های غذایی سخت و کم‌کلسیم دنبال می‌شود که این امر می‌تواند منجر به بروز پوکی استخوان در جوانی شود. البته در موارد نادر، پوکی استخوان می‌تواند به دلیل بیماری‌های ژنتیکی و سابقه خانوادگی باشد. اگر در خانواده‌تان سابقه این بیماری وجود دارد، مانند در والدین، پدربزرگ یا مادربزرگ، می‌توانید با رعایت رژیم غذایی مناسب و افزایش مصرف کلسیم از بروز پوکی استخوان پیشگیری کنید. علاوه بر این، گاهی برخی بیماری‌ها نیاز به داروهایی دارند که در طولانی‌مدت می‌توانند بر کاهش حجم استخوان‌ها تاثیر بگذارند؛ بنابراین مشاوره با پزشک و تلاش برای جبران کلسیم از دست رفته بسیار ضروری است.

بیماری هایی که باعث پوکی استخوان می‌شوند کدامند؟

برخی بیماری‌ها و داروها می‌توانند تغییرات هورمونی ایجاد کرده و موجب کاهش تراکم استخوانی شوند. بیماری‌هایی که تأثیر منفی بر سطح هورمون‌ها دارند و خطر ابتلا به پوکی استخوان را افزایش می‌دهند، عبارتند از:

• هیپرتیروئیدیسم
• هیپرپاراتیروئیدیسم
• سندرم کوشینگ
• بیماری‌های سوء جذب مانند سلیاک
• بیماری‌های التهابی روده
• بیماری‌های کلیوی
• سطح پایین تستوسترون در مردان (هیپوگنادیسم)
• بیماری‌های کبدی
• سرطان‌های استخوان
• لوپوس
• بیماری انسدادی مزمن ریوی
• مولتیپل میلوما
• برخی بیماری‌های خودایمنی مانند آرتریت روماتوئید و اسپوندیلیت انکیلوزینگ

علاوه بر این، شرایطی نیز وجود دارند که خطر ابتلا به پوکی استخوان را افزایش می‌دهند، از جمله:

• یائسگی
• برداشتن زودهنگام هر دو تخمدان
• آمنوره (عدم قاعدگی) در زنان جوان که می‌تواند در زنانی که ورزش‌های شدید انجام می‌دهند یا وزن بدنشان بسیار کم است، مانند زنان مبتلا به بی‌اشتهایی عصبی، رخ دهد. این شرایط با کاهش سطح استروژن و افزایش خطر پوکی استخوان در ارتباط هستند.

داروهایی که باعث پوکی استخوان می‌شوند، شامل موارد زیر هستند:

• گلوکوکورتیکوئیدها و کورتیکواستروئیدها (مانند پردنیزون و پردنیزولون)
• هورمون‌های تیروئیدی
• داروهای ضد انعقاد و رقیق‌کننده‌های خون (مانند هپارین و وارفارین)
• مهارکننده‌های پمپ پروتئین (PPI) و سایر آنتی‌اسیدها که تعادل یونی را تحت تأثیر قرار می‌دهند
• برخی داروهای ضد افسردگی
• برخی داروهای ضد تشنج
• داروهای حاوی ویتامین A (رتینوئیدها)
• دیورتیک‌های تیازیدی
• تیازولیدیدون‌ها (داروهایی که برای درمان دیابت نوع ۲ استفاده می‌شوند)
• داروهای سرکوب‌کننده ایمنی (مانند سیکلوسپورین که باعث کاهش بازجذب و تشکیل استخوان می‌شود، یا داروهایی که برای جلوگیری از رد پیوند استفاده می‌شوند)
• مهارکننده‌های آروماتاز و داروهایی که هورمون‌های جنسی را سرکوب می‌کنند (مانند آناستروزول و آریمیدیکس)
• برخی داروهای شیمی‌درمانی (مانند لتروزول که برای درمان سرطان پستان و لوپرورلین برای درمان سرطان پروستات استفاده می‌شود)

مقاله پیشنهادی: آرتروز چیست و چگونه درمان می شود؟

روش تشخیص پوکی استخوان چیست؟

روش‌های مختلفی برای تشخیص پوکی استخوان وجود دارد که مرحله تشخیص از خود درمان اهمیت بیشتری دارد. در اینجا به معرفی برخی از روش‌های رایج تشخیص این بیماری می‌پردازیم:

۱. شرح حال پزشکی و معاینه فیزیکی
اولین گام برای تشخیص پوکی استخوان، پرسش و معاینه توسط پزشک است. زمانی که بیمار از دردهای استخوانی و شکستگی‌های گذشته خود صحبت می‌کند، همچنین با ذکر سن و وضعیت زمینه‌ای خود، تشخیص بیماری آسان‌تر می‌شود. در صورت لزوم، پزشک ممکن است آزمایش‌ها و بررسی‌های تکمیلی را توصیه کند.

۲. آزمایش پوکی استخوان
برای ارزیابی سلامت استخوان‌ها، آزمایش‌های مختلفی وجود دارد. پزشک با توجه به تاریخچه پزشکی بیمار و عوامل خطر، درخواست اسکن تراکم استخوان (BMD) می‌دهد. این اسکن با استفاده از اشعه ایکس کم‌مصرف انجام شده و به نام DEXA یا جذب انرژی دوگانه شناخته می‌شود.

این آزمایش می‌تواند به پیش‌بینی شکستگی‌های ناشی از پوکی استخوان و ارزیابی پاسخ به درمان کمک کند. روند انجام آزمایش که حدود ۱۵ دقیقه زمان می‌برد، بی‌درد است. در این فرایند، فرد روی میز مخصوص قرار می‌گیرد و در معرض تابش اشعه ایکس کمی قرار می‌گیرد. اسکن DEXA دقیق و با تابش کم است (کمتر از ۰.۱ تا ۰.۰۱ از مقدار معمول اشعه ایکس در عکس قفسه سینه).

دو نوع دستگاه برای انجام اسکن DEXA وجود دارد:

• دستگاه مرکزی: این دستگاه تراکم استخوان‌های ران، ساعد و ستون فقرات را اندازه‌گیری می‌کند در حالی که بیمار روی میز استراحت می‌کند.
• دستگاه جانبی: این دستگاه برای اندازه‌گیری تراکم استخوان‌های ران، پاشنه یا انگشتان طراحی شده است.

۳. سایر آزمایش‌ها
علاوه بر آزمایش‌های DEXA، برخی روش‌های دیگر برای تشخیص پوکی استخوان وجود دارد:

• ارزیابی مهره‌های جانبی (LVA): این روش برای بیمارانی که بیش از ۲.۵ سانتی‌متر کوتاه‌تر شده‌اند یا کسانی که دچار کمردرد هستند، استفاده می‌شود.
• سونوگرافی: این روش برای ارزیابی استخوان پاشنه کاربرد دارد و نسبت به اسکن DEXA رایج‌تر است، اما نتایج دقیق‌تری ندارد.
• عکس اشعه ایکس معمولی: اگرچه این روش ممکن است نازک شدن استخوان‌ها را نشان دهد، اما تنها زمانی که حدود ۳۰٪ از تراکم استخوان از دست رفته باشد، قادر به تشخیص بیماری است.

برای تشخیص و درمان پوکی استخوان، مشاوره با پزشک ارتوپد ضروری است. همچنین در پلتفرم دکترتو، علاوه بر وقت‌گیری حضوری، امکان مشاوره آنلاین و تلفنی نیز فراهم است.

چه کسانی باید آزمایش سنجش تراکم استخوان انجام دهند؟
طبق دستورالعمل بنیاد ملی پوکی استخوان، گروه‌های زیر باید آزمایش DEXA را انجام دهند:

• تمام زنان یائسه زیر ۶۵ سال که عوامل خطر پوکی استخوان دارند.
• تمام زنان ۶۵ سال به بالا.
• زنان یائسه‌ای که دچار شکستگی استخوان شده‌اند، گرچه درمان بدون نیاز به اسکن تراکم استخوان شروع می‌شود.
• زنان مبتلا به بیماری‌های مرتبط با پوکی استخوان.
• در زمان شروع درمان پوکی استخوان برای بررسی وجود استئوپروز یا استئوپنی.

طبق دستورالعمل‌های بنیاد ملی پوکی استخوان، اگر فردی دچار شکستگی ناشی از پوکی استخوان باشد، نیازی به آزمایش تراکم استخوان ندارد، زیرا درمان باید آغاز شود. اگر فرد تمایلی به انجام آزمایش نداشته باشد، اسکن انجام نخواهد شد.

راه های پیشگیری از پوکی استخوان

این پیشنهادات ممکن است به کاهش خطر ابتلا به استئوپروز یا شکستگی استخوان‌ها کمک کنند:

• ترک سیگار
• اجتناب از مصرف الکل
• حفظ وزن مناسب (اصلاح چاقی یا کمبود وزن)
• مراقبت از خود (پوشیدن کفش‌های پاشنه کوتاه برای جلوگیری از افتادن و لیز خوردن، مراقبت از سطوح لغزنده، قالیچه‌ها یا هر گونه مانع در مسیر حرکت. همچنین، اتاق‌ها را به اندازه کافی روشن نگه دارید، نصب میله‌های ایمنی در داخل و خارج حمام، و اطمینان از سهولت در ورود و خروج از تخت)
• فعالیت بدنی منظم (ورزش‌هایی که بر تحمل وزن تأثیر دارند مانند پیاده‌روی، دویدن آرام، دویدن سریع، بالا رفتن از پله‌ها، پرش از طناب، اسکی و ورزش‌هایی که بیشتر بر استخوان‌های پاها، لگن و ستون فقرات اثر می‌گذارند. تمرینات تعادلی مانند تای‌چی می‌توانند با افزایش سن، خطر افتادن را کاهش دهند)

پوکی استخوان چگونه درمان می شود؟

معمولاً برای درمان پوکی استخوان از روش‌هایی همچون ورزش، مکمل‌های ویتامین و مواد معدنی، و برخی داروهای خاص استفاده می‌شود. ورزش و مکمل‌ها بیشتر به‌عنوان راه‌هایی برای پیشگیری از پوکی استخوان توصیه می‌شوند.

انواع مختلفی از داروها برای درمان این بیماری به کار می‌روند. بهترین روش درمان، بسته به شرایط فیزیکی هر فرد، متفاوت است و نمی‌توان یک درمان عمومی برای همه افراد پیشنهاد کرد. رایج‌ترین داروها برای درمان پوکی استخوان، بیس فسفونات‌ها هستند که معمولاً به صورت خوراکی یا تزریقی مصرف می‌شوند. برخی از این داروها عبارتند از:

• فوسامکس
• بونیوا
• اکتونل

هورمون درمانی: این درمان شامل استروژن و تستوسترون است. با این حال، استروژن درمانی می‌تواند با افزایش خطر لخته شدن خون، بیماری‌های قلبی و برخی انواع سرطان‌ها همراه باشد. در مقابل، برای مردانی که سطح هورمون‌های مردانه‌شان پایین است، درمان با تستوسترون به‌منظور افزایش تراکم استخوان‌ها توصیه می‌شود.

بهترین و جدیدترین قرص پوکی استخوان چیست؟

بهترین درمان برای پوکی استخوان، به‌ویژه در افرادی که خطر بالای شکستگی دارند، بیسفسفونات‌ها هستند. این داروها همچنین در درمان استئونکروز فک (بیماری نادری که پس از کشیدن دندان به‌وجود می‌آید و در آن استخوان فک قادر به ترمیم ناحیه خالی دندان کشیده‌شده نمی‌باشد) به‌عنوان مکملی مؤثر شناخته می‌شوند. برخی از بیسفسفونات‌های شناخته‌شده عبارتند از:

• آلندرونات (Fosamax): قوی‌ترین داروی موجود برای درمان پوکی استخوان
• ریزدرونات (Actonel, Atelvia)
• ایباندرونات (Boniva)
• زولدرونات یا زولدرونیک اسید (Reclast)

داروهایی که سرعت از دست دادن استخوان را کاهش داده و استحکام استخوان‌ها را افزایش می‌دهند شامل:

• رالوکسیفن (Evista)
• کلسی تونین (Calcimar)
• دونوسوماب (Prolia)

همچنین داروهایی که باعث تحریک تشکیل استخوان می‌شوند مانند تری پاراتید (Forteo) در درمان پوکی استخوان کاربرد دارند.

هورمون‌درمانی پس از یائسگی (HRT) نیز برای پیشگیری از کاهش تراکم استخوان و جلوگیری از شکستگی‌ها مفید است، زیرا استروژن می‌تواند از روند از دست دادن استخوان جلوگیری کند.

روش‌های درمان غیر دارویی پوکی استخوان:
چون داروهای پوکی استخوان ممکن است عوارض جانبی داشته باشند، ممکن است شما به روش‌های غیر دارویی و طبیعی تمایل داشته باشید. مصرف مکمل‌هایی مانند شبدر قرمز، سویا و کوهوش سیاه ممکن است به بهبود شرایط فیزیکی و سلامتی شما کمک کند. با این حال، قبل از استفاده از این مکمل‌ها، حتماً با پزشک یا داروساز خود مشورت کنید، زیرا:

• برخی مطالعات نشان می‌دهند که این مکمل‌ها تاثیر زیادی در درمان پوکی استخوان ندارند.
• ممکن است مصرف این مکمل‌ها عوارض جانبی داشته باشد و با داروهایی که مصرف می‌کنید تداخل پیدا کند.

عوارض و خطرات پوکی استخوان چیست؟

یکی از اصلی‌ترین مشکلاتی که پوکی استخوان برای فرد به‌وجود می‌آورد، شکستگی استخوان است. این نوع شکستگی به‌تنهایی موجب بروز مشکلات فراوانی برای بیمار می‌شود که در ادامه به آنها اشاره خواهیم کرد:

• شکستگی ناشی از پوکی استخوان می‌تواند باعث درد، کاهش کیفیت زندگی، افسردگی، از دست دادن شغل، ناتوانی و محدودیت در حرکت شود.
• حدود ۳۰ درصد از بیماران مبتلا به شکستگی لگن نیاز به استراحت و مراقبت طولانی‌مدت در منزل دارند.
• استراحت طولانی‌مدت در افراد مسن می‌تواند منجر به پنومونی و تجمع لخته‌های خون در رگ‌های پا شود که این لخته‌ها ممکن است به ریه‌ها حرکت کنند و باعث آمبولی ریه شوند.
• پوکی استخوان خطر مرگ و ابتلا به بیماری آرتروز را افزایش می‌دهد.
• طبق آمار، ۲۰ درصد از زنان یائسه که دچار شکستگی لگن شده‌اند، به‌دلیل عوارض مربوط به شکستگی، در سال بعد فوت می‌کنند.
• در صورت شکستگی ستون فقرات به‌دلیل پوکی استخوان، احتمال وقوع شکستگی‌های جدید در سال‌های آینده بیشتر می‌شود.
• حدود ۲۰ درصد از زنانی که پس از یائسگی دچار شکستگی مهره می‌شوند، در سال بعد احتمال شکستگی جدید در مهره‌ها را دارند.
• تنها یک‌سوم از بیماران مبتلا به شکستگی هیپ قادر به بازگشت به عملکرد طبیعی خود هستند.