ای وی اف (IVF) از جمله درمانهای نازایی و ناباروری به شمار می‌آید. به بیانی دیگر، IVF یک فناوری کمک به تولید مثل است که در آن تخمک‌ها از تخمدانهای زن استخراج شده و با اسپرم بارور میشوند. تخمک بارورشده به عنوان جنین شناخته میشود. سپس این جنین را می‌توان یا برای نگهداری منجمد کرد یا به رحم زن انتقال داد.
IVF (آی وی اف) چیست؟
لقاح آزمایشگاهی (IVF) یکی از روش‌های درمان ناباروری برای افرادی است که پس از چندین سال تلاش موفق به بارداری نشده‌اند یا به دلیل مشکلات رحم و تخمدان نمی‌توانند باردار شوند. این روش شامل برداشت تخمک از تخمدان و ترکیب آن با اسپرم در یک محیط آزمایشگاهی برای بارور شدن است. جنینهای به دست آمده تحت نظارت قرار میگیرند و در صورت رشد موفقیت‌آمیز، یک یا چند جنین به رحم منتقل میشود به امید بارداری.
بارداری و مادر شدن آرزوی قلبی هر زنی است و یکی از مهم‌ترین اهداف ازدواج نیز فرزندآوری است. در برخی موارد، به دلایل مختلف، یک زن نمی‌تواند به روش طبیعی باردار شود و از روش IVF برای بارداری استفاده میشود.
بارداری به روش IVF یا لقاح مصنوعی نوعی القای بارداری کمکی است که در مواردی که اسپرم توانایی حرکت کمی دارد، تعداد اسپرم بسیار کم است، یا تعداد تخمک آزاد شده پس از دریافت دارو کمتر از حد انتظار است و هر دو زوجین پس از القای باروری ضعیف هستند، به کار می‌رود. در مواردی که نیاز به تخمک یا جنین اهدایی باشد نیز بارداری به روش IVF انجام میشود.
بارداری به روشIVF (آی وی اف) چگونه است؟
لقاح آزمایشگاهی یا IVF (لقاح خارج رحمی)، مجموعه‌ای از اقدامات پیچیده است که برای کمک به باروری یا جلوگیری از مشکلات ژنتیکی به کار می‌رود. در طول فرایند IVF، تخمک‌های بالغ از تخمدان‌ها جمعآوری شده و در آزمایشگاه با اسپرم بارور میشوند. سپس، تخمک بارور شده (جنین) به رحم منتقل میشود. یک دوره کامل IVF حدود سه هفته طول می‌کشد، اما گاهی اوقات این مراحل به بخش‌های مختلف تقسیم میشوند و ممکن است فرایند طولانی‌تر شود.
بارداری به روش IVF در حال حاضر مؤثرترین روش کمک به باروری است. شما میتوانید از تخمک‌های خود و اسپرم همسرتان برای این فرایند استفاده کنید. همچنین، IVF ممکن است شامل استفاده از تخمک، اسپرم یا جنین اهدایی از یک فرد شناخته‌شده یا ناشناس باشد. در برخی موارد، ممکن است از رحم جایگزین (رحم اجاره‌ای) استفاده شود.
شانس داشتن یک کودک سالم با استفاده از روش IVF به عوامل زیادی بستگی دارد، از جمله سن شما و علت ناباروری. علاوه بر این، IVF میتواند وقت‌گیر، گران و تهاجمی باشد. پزشک میتواند به شما کمک کند تا بهتر درک کنید که آیا روش IVF و خطرات احتمالی آن برای شما مناسب است یا خیر.
دکتر معصومه محمدی از بهترین متخصصان زنان در تهران می‌باشد. جهت رزرو نوبت آنلاین دکتر محمدی کلیک کنید.
مراحل IVF (آی وی اف) به چه صورت است؟
مراحل کاشت IVF در رحم و فرایند IVF از ابتدا تا انتها شامل مجموعه‌ای از مراحل است که در ادامه به بررسی آنها خواهیم پرداخت. مهم‌ترین عامل در موفقیت این فرایند، تعداد کافی تخمک و اسپرم و کیفیت بالای آن‌هاست.
IVF معمولاً اولین گزینه درمان ناباروری نیست، مگر در شرایط خاص مانند انسداد کامل لولههای فالوپ. این روش به‌طور معمول زمانی مورد استفاده قرار میگیرد که دیگر روش‌های درمانی مانند داروهای باروری، جراحی و لقاح مصنوعی (Artificial Insemination) مؤثر واقع نشده باشند.
پژوهشگران توصیه میکنند که IVF برای زنان زیر ۴۳ سال که پس از ۲ سال رابطه جنسی منظم و بدون محافظت نتوانسته‌اند باردار شوند یا ۱۲ سیکل لقاح مصنوعی را پشت سر گذاشته‌اند، در نظر گرفته شود. با این حال، IVF یکی از جدیدترین روش‌های درمان ناباروری برای مردان و زنان است و در شرایط و موارد مختلف قابل انجام است، از جمله:
- اندومتریوز
- کمبود تعداد اسپرم
- مشکلات رحم یا لولههای رحمی
- اختلالات در تخمکگذاری
- وجود مشکلات آنتی‌بادی که به اسپرم یا تخمک آسیب می‌زنند
- عدم توانایی اسپرم در نفوذ یا زنده‌ماندن در مخاط دهانه رحم
- کیفیت پایین تخمک‌ها
- بیماری‌های ژنتیکی در والدین
- مشکلات ناباروری غیرقابل‌شناخت
- فیبروئید رحم
- افرادی که فرایند عقیم‌سازی را انجام داده‌اند
- افرادی که بارداری برای آنها خطرناک است
۱. تحریک تخمدان
اولین مرحله در IVF شامل تزریق هورمون میشود؛ بنابراین زن به‌جای تولید یک تخمک در هر ماه، چندین تخمک تولید میکند. سپس این وضعیت بررسی میشود تا مشخص شود آیا فرد برای برداشت تخمک آماده است یا خیر.
۲. تخمک گیری یا عمل پانکچر
حدود سه روز پس از مرحله تزریق داروها و تحریک تخمدان، زمان جمعآوری تخمک‌ها فرا می‌رسد. با کمک دستگاه سونوگرافی و از طریق واژن، سوزن مخصوصی به تخمدان‌ها هدایت میشود تا تخمک‌ها برداشت شوند. پس از این مرحله، تخمک‌ها بررسی میشوند و در صورت تأیید سلامت و داشتن شرایط مناسب، برای مراحل بعدی در آزمایشگاه نگهداری میشوند.
در این روش، زمان‌بندی اهمیت زیادی دارد. تخمک‌ها باید درست قبل از خارج شدن از فولیکول‌های تخمدان بازیابی شوند. اگر تخمک‌ها خیلی زود یا خیلی دیر برداشت شوند، به طور طبیعی رشد نخواهند کرد.
متخصص زنان ممکن است از آزمایش خون یا سونوگرافی استفاده کند تا مطمئن شود تخمک‌ها در مرحله درست رشد قرار دارند. مرکز IVF دستورالعمل‌های ویژه‌ای را برای دنبال‌کردن روند درمان به افراد ارائه میدهد. در این روند به بیشتر خانم‌ها داروی مسکن داده میشود و به‌طورکامل بیهوش خواهند شد.
تعداد مناسب تخمک برای IVF چقدر است؟
به طور کلی، تعداد بیشتر تخمک (حدود ۱۰ تا ۱۵ عدد) شانس بیشتری برای دستیابی به یک بارداری موفق فراهم میکند، اما کیفیت تخمک نیز عامل مهمی است.
۳. جمع آوری اسپرم
در مرحله تخمک‌گیری از زن، نیاز است که هم‌زمان اسپرم‌گیری از مرد نیز انجام شود. اسپرم گرفته‌شده باید در شرایط استریل به آزمایشگاه تحویل داده شود. در این مرحله، فعال‌ترین اسپرم‌های موجود در نمونه بررسی و انتخاب میشوند.
افرادی که این عمل را در خانه انجام می‌دهند، باید ظرف ۲۰ تا ۳۰ دقیقه نمونه را به آزمایشگاه برسانند. همچنین، برای بهبود کیفیت نمونه اسپرم، توصیه میشود افراد حدود پنج روز قبل از تهیه نمونه از انجام نزدیکی خودداری کنند.
برای IVF چه تعداد اسپرم لازم است؟
برای IVF معمولاً نمونه‌ای از مایع منی با حداقل ۱۰ تا ۲۰ میلیون اسپرم مورد نیاز است. اما در مواردی که کیفیت اسپرم پایین است (IVF با اسپرم ضعیف) یا در صورتی که از روش تزریق داخل سیتوپلاسمی اسپرم (ICSI) استفاده میشود، حتی تعداد کمتری اسپرم نیز با درصد موفقیت بالا قابل استفاده است.
۴. لقاح آزمایشگاهی جنین ای وی اف
لقاح در روز برداشت تخمک انجام میشود. سپس اسپرم با تخمک‌ها ترکیب میشود تا لقاح صورت گیرد. در بیشتر موارد، محلول اسپرم به تخمک‌ها اضافه میشود و لقاح به‌طور طبیعی انجام میشود. اما اگر لقاح به‌طور طبیعی رخ ندهد، از روش تزریق اسپرم به داخل سیتوپلاسم تخمک (ICSI) استفاده میشود.
۵. آزمایش ژنتیک قبل از لانه گزینی
اگر مشخص باشد، آزمایش ژنتیک قبل از لانه‌گزینی زمانی انجام میشود که جنین در مرحله بلاستوسیست قرار دارد، معمولاً ۵ تا ۶ روز پس از لقاح. این آزمایش شامل بررسی وضعیت کروموزومی، شرایط ژنتیکی و تعیین جنسیت است.
۶. انتقال جنین به رحم
پس از آماده‌شدن جنینها، زوجین به مرکز IVF بازمی‌گردند تا پزشکان بتوانند یک یا چند جنین را به رحم زن منتقل کنند. این مرحله سریع‌تر و آسان‌تر از برداشت تخمک است. پزشک با استفاده از یک لوله انعطاف‌پذیر به نام کاتِتر، این کار را از طریق واژن و دهانه رحم انجام میدهد.
برای افزایش احتمال بارداری، اکثر متخصصان IVF توصیه میکنند که حداکثر سه جنین به‌طور هم‌زمان به رحم منتقل شوند. با این حال، این میتواند به بارداری چندقلو منجر شود که ممکن است خطرات سلامتی را برای مادر و نوزادش افزایش دهد. پس از انتقال جنینها، معمولاً فرد مدتی در رختخواب استراحت میکند و پس از ۴ تا ۶ ساعت مرخص میشود. حدود دو هفته بعد از انتقال جنین، آزمایش بارداری برای فرد انجام میشود.
۷. انتقال جنین و پشتیبانی از فاز لوتئال
انتقال جنین مرحله‌ای کلیدی در فرایند IVF است که در آن یک یا چند جنین با دقت و از طریق یک کاتتر نازک به رحم زن وارد میشوند. این مرحله معمولاً چند روز پس از برداشت تخمک انجام میشود و شامل مراحل زیر است:
| روش انتقال جنین در ivf | توضیحات |
|---|---|
| انتقال جنین | معمولا ۳ تا ۵ روز پس از بازیابی تخمک انجام میشود. انتقال جنین منجمد در طول هفته برنامه‌ریزی‌شده است. از بیماران خواسته میشود ۳۰ دقیقه قبل از انتقال جنین حاضر شوند و پس از آن باید ۳۰ دقیقه در رختخواب بمانند. |
| انجماد بیش از حد رویان | هر جنین زنده‌ی مازاد، نسبت به میزان انتقالی که باید به رحم بیمار صورت گیرد، میتواند در این زمان منجمد شود. |
| پشتیبانی از فاز لوتئال | به افراد دستورالعمل‌هایی برای مکمل پروژسترون به‌منظور انتقال جنین داده میشود. از بیمارا خواسته میشود تا پایان سه‌ماهه اول بارداری یا زمانی که آزمایش بارداری خون دوم منفی میشود، از پروژسترون استفاده کنند. |
| تست بارداری | در روز ۱۲ و ۱۴، حداقل ۲ آزمایش بارداری پس از انتقال جنین انجام میشود. |
هر فرد چند مرتبه می تواند IVF (آی وی اف) انجام دهد؟
هیچ محدودیتی در تعداد چرخه‌های IVF که میتوانید داشته باشید وجود ندارد. این تصمیم به طور کامل به انتخاب شما و متخصصان باروری بستگی دارد. برخی از زوج‌ها ممکن است بیش از ۱۰ دوره IVF را تجربه کنند، در حالی که دیگران تنها یک‌بار این روش را امتحان کرده‌اند. تصمیم نهایی در این زمینه بر عهده فرد و مشاوران پزشکی است.
شما میتوانید در مورد تعداد چرخه‌های IVF تصمیم بگیرید، اما باید از هزینه‌های مربوط به این روش آگاه باشید. شرکت‌های بیمه خصوصی ممکن است در تعداد چرخه‌های تحت پوشش یا مبلغ قابل پرداخت محدودیت‌هایی داشته باشند، و این ممکن است به معنی تحمل هزینه‌های اضافی توسط زوجین باشد.
چند روز بعد از ای وی اف بارداری مشخص میشود؟
به‌طور معمول، بارداری حدود دو هفته پس از انتقال جنین در IVF قابل تشخیص است. این دوره بهعنوان دوره انتظار دو هفته‌ای شناخته میشود و در این مدت معمولاً یک آزمایش خون برای اندازه‌گیری سطح هورمون بتا-hCG (گنادوتروپین جفتی انسان) انجام میشود تا حاملگی تأیید گردد.
در ای وی اف چگونه از مرد اسپرم می گیرند؟ (نحوه گرفتن اسپرم برایIVF)
اگر از اسپرم همسرتان استفاده می‌کنید، او باید یک نمونه از مایع منی خود را از طریق خودارضایی در یک کلینیک یا در منزل تهیه کند. در برخی موارد، برای گرفتن نمونه اسپرم ممکن است از روش‌های دیگری مانند استخراج اسپرم از طریق آسپیراسیون بیضه، استفاده از سوزن یا جراحی مستقیم برای برداشت اسپرم از بیضه بهره ببرند. همچنین، امکان استفاده از اسپرم اهداشده نیز وجود دارد. در آزمایشگاه، اسپرم‌ها از مایع منی جدا میشوند.
اگر تعداد اسپرم مرد بسیار کم باشد یا تحرک آن ضعیف باشد، پزشکان ممکن است IVF را با روشی به نام تزریق اسپرم داخل سیتوپلاسمی (ICSI) ترکیب کنند. در این روش، اسپرم از مایع منی یا گاهی اوقات به‌طور مستقیم از بیضه گرفته شده و مستقیماً به داخل تخمک تزریق میشود. پس از تولید جنین مناسب، با استفاده از روش معمول IVF، جنین به رحم منتقل میشود.
در این فرایند، پزشک زنان با استفاده از سونوگرافی فولیکول‌های موجود در تخمدان را شناسایی کرده و تخمک‌ها را با استفاده از سوزن توخالی استخراج میکند. این مرحله معمولاً کمتر از ۳۰ دقیقه طول می‌کشد، اما ممکن است تا یک ساعت نیز زمان ببرد.
بلافاصله پس از برداشت، تخمک‌ها در آزمایشگاه با اسپرم همسر که در همان روز اهدا شده، ترکیب میشوند. تخمک‌های بارور شده تحت نظارت در کلینیک نگهداری میشوند تا از رشد مطلوب آنها اطمینان حاصل شود. بسته به درمانگاه، ممکن است متخصصان تا ۵ روز صبر کنند تا جنین به مرحله بلاستوسیست پیشرفته‌تر برسد.
معایب روش IVF
اگرچه روش IVF برای درمان ناباروری به نظر مناسب می‌آید، اما مشکلات و معایبی نیز به همراه دارد. این مشکلات هرچند نادر هستند، اما ضروری است که در صورت انتخاب این روش به عنوان درمان، از آنها آگاه باشید. در زیر برخی از معایب این روش درمانی آورده شده است:
- هزینه بالا و زمان‌بر بودن: بارور کردن تخمک‌ها در خارج از بدن نیازمند اقدامات آزمایشگاهی و داروهای پرهزینه است. نظارت بر نحوه پاسخگویی بدن به داروها نیز زمان‌بر است و نیاز به انجام آزمایشهای خون و سونوگرافی بیشتری دارد.
- احتمال چندقلوزایی: اگر بیش از یک جنین به رحم منتقل شود، احتمال بارداری دو یا چندقلو وجود دارد. در حالی که برخی از زوج‌ها این موضوع را مثبت می‌دانند، بارداری چندقلو میتواند ریسک‌های بهداشتی را برای مادر افزایش دهد. برخی پزشکان ممکنند با استفاده از روش‌هایی، تعداد معینی از جنینهای موفق را انتخاب و نگهداری کنند، که ممکن است عواقبی داشته باشد اما احتمال بارداری چندقلو را کاهش دهد.
- خطر بارداری خارج از رحم: زنانی که مشکل ناباروری دارند، بیشتر در معرض بارداری خارج از رحم قرار دارند. همچنین، تمامی روش‌های درمانی کمک‌باروری از جمله IVF، خطر حاملگی خارج از رحم را افزایش می‌دهند.
- خطر سندرم تحریک بیش از حد تخمدان‌ها (OHSS): سندرم تحریک بیش از حد تخمدان‌ها زمانی اتفاق می‌افتد که بدن به داروهای ناباروری به شدت پاسخ میدهد و تخمک‌های زیادی تولید میکند. حدود ۱۰ تا ۲۰ درصد زنانی که از گنادوتروپین استفاده میکنند، به نوع خفیف این سندرم دچار میشوند که علائم آن شامل افزایش وزن، احساس سیری و نفخ است. برخی زنان ممکن است به تنگی نفس، سرگیجه، درد در ناحیه لگن، حالت تهوع و استفراغ نیز دچار شوند. این مشکل معمولاً با نظارت پزشک و استراحت مطلق برطرف میشود، اما در موارد نادر، ممکن است نیاز به بستری شدن و مراقبت‌های ویژه باشد.
- امکان ناتمام ماندن فرآیند IVF: در برخی موارد، درمان IVF ممکن است پیش از مرحله استخراج تخمک‌ها متوقف شود. عدم تولید فولیکول‌های کافی برای ادامه درمان یا احتمال بروز سندرم تحریک بیش از حد تخمدان از دلایلی است که ممکن است باعث توقف نیمه‌تمام فرآیند IVF شود.
