ناباروری زنان به دلایل گوناگونی رخ می‌دهد، از جمله بیماری‌های زیرینی، مشکلات در رحم و تخمدان، و اختلالات هورمونی. این مسائل میتوانند باعث ناتوانی زن در باروری شوند. با رسیدگی به موقع و انتخاب درمان مناسب، بسیاری از زنانی که با مشکلات ناباروری مواجه هستند، میتوانند باردار شوند. بنابراین، مشاوره به موقع با پزشک و شناسایی و درمان ناباروری میتواند احتمال بارداری زن را بالا ببرد. در این مقاله، به بررسی دلایل رایج ناباروری در زنان و روشهای مختلف درمان آن پرداخته میشود.
ناباروری چیست؟
تمنای باروری برای بسیاری از زوجین چیزی جذاب است، اما با گذشت زمان و نتایج منفی آزمایشات بارداری، این فرآیند جذاب ممکن است به یک روند استرس‌زا و ناراحت‌کننده تبدیل شود. در این مواقع، زوجین ممکن است امید خود را از دست داده و به ناباروری اعتقاد پیدا کنند. بنابراین، قبل از هر چیز، توصیه میشود با یک پزشک متخصص زنان و زایمان مشورت کرده و راهنمایی لازم را دریافت کنید.
مشکلات ناباروری در زنان
امروزه، با افزایش مشکلات ناباروری در زنان و مردان به دلایل مختلف، علم پزشکی نیز پیشرفت‌های چشمگیری در حل این مسائل داشته است. آمارها نشان می‌دهند که حدود ۱۰ تا ۱۸ درصد از زوجین با مشکلاتی همچون بارداری ناموفق یا زایمان ناکامپیز درگیر هستند. علت ناباروری معمولاً به ترکیبی از مشکلات باروری در زن و مرد یا به عوامل ناشناخته برمی‌گردد.
در زنان، تشخیص علل ناباروری نسبت به مردان دشوارتر است و روشهای درمانی بسیاری به ویژه برای حل مشکلات ناباروری زنان وابسته به تشخیص دقیق هستند. اما نکته‌ای که تسلیمتان می‌کنیم این است که تقریباً ۹۵ درصد زوجین پس از دو سال تلاش برای بارداری موفق به آن میشوند، شرط آنکه به زودی به پزشک متخصص زنان و زایمان یا مراکز درمان ناباروری مراجعه کنند. زیرا طبیعتاً توانایی باروری زوجین با گذشت سن کاهش مییابد.
برای اطلاعات بیشتر درباره مشکلات باروری در زنان و ناباروری در مردان، با ما همراه باشید و می‌توانید با متخصصین زنان و زایمان مشورت کنید.
علائم نازایی یا ناباروری در زنان چیست؟
طبق تعریف ناباروری، علامت اصلی مشکلات باروری در زنان عدم توانایی در بارداری پس از یک سال مقاربت مکرر است. یک چرخه قاعدگی طولانی‌مدت (۳۵ روز یا بیشتر)، خیلی کوتاه (کمتر از ۲۱ روز)، نامنظم یا متوقف شده میتواند باعث عدم تخمک‌گذاری در زن شود، درحالی‌که ممکن است نشانه‌های ظاهری دیگری وجود نداشته باشد. عدم تخمک‌گذاری به معنای ناتوانی در باروری است و هر چیزی که این فرآیند را مختل کند میتواند به‌عنوان یکی از مشکلات باروری در زنان در نظر گرفته شود.
مشکلات باروری دیگر در زنان معمولا ناشی از مسائل ساختاری در رحم، دهانه رحم و لولههای فالوپ (لولههای رحمی) هستند. علائمی که میتوان به مشکلات رحمی اشاره کرد عبارتند از:
- خونریزی طولانی و درد شدید در دوران قاعدگی
- درد هنگام نزدیکی
- درد شدید در ناحیه کمر و لگن
- تهوع شدید
- رشد موهای زائد، به ویژه در ناحیه چانه و گونه
- قاعدگی‌های نامنظم
- تب و ترشحات نامناسب که نشانه وجود عفونت رحم می‌باشند
- احساس سرگیجه و عدم تعادل
معمولا مشکلات مربوط به لولههای فالوپ علائم و نشانه‌های ظاهری مشخصی ندارند و ممکن است فقط پس از تصمیم برای بارداری با بروز بارداری خارج از رحم از آنها آگاه شوید.
در مقابل، علائم باروری در زنان میتواند شامل داشتن چرخه‌های قاعدگی منظم ۲۸ روزه، تخمک‌گذاری منظم که معمولا ۷ روز بعد از پایان قاعدگی با خروج ترشحات غلیظ از واژن و افزایش دمای بدن نمود پیدا می‌کند، باروری بعد از ۳ تا ۴ ماه مقاربت مکرر به‌خصوص در زمان تخمک‌گذاری، و عدم وجود هیچ‌گونه عامل ناباروری مثل کیست تخمدان یا فیبروم رحم طی چکاب‌های منظم است.
دلیل باردار نشدن زنان
نازایی در زنان دلایل مختلفی دارد. در ادامه شایع ترین علل نازایی در زنان مورد بررسی قرار می‌گیرند.
سن
با گذشت زمان، تعداد تخمک‌ها و در نتیجه قدرت باروری خانم‌ها به سرعت کاهش مییابد. این فرآیند کاهشی به ویژه در اوایل سن ۳۰ سالگی به وضوح مشهود میشود. اختلاف سن بالای ۳۵ سال در بین زوج‌ها، به تقریب حدود یک سوم آنها با مشکلات ناباروری روبرو قرار می‌دهد.
علاوه بر این، با پیشرفت سن، کیفیت تخمک‌های خانم‌ها نیز کاهش مییابد. این مسئله علاوه بر کاهش قدرت باروری، احتمال ناهنجاری‌های کروموزومی را نیز افزایش می‌دهد. براساس مطالعات، تقریباً ۷۰٪ از موارد سقط جنین به دلیل ناهنجاری‌های کروموزومی رخ می‌دهد.
خانم‌هایی که سن بالایی دارند، احتمال بیشتری دارند که با مشکلات سلامتی روبرو شوند که ممکن است بر قدرت باروری آنها تأثیر بگذارد.
مشکلات تخمک‌گذاری
مشکلات تخمک‌گذاری ایجاد میشود زمانی که تخمک در تخمدان به درستی بالغ نمیشود یا تخمدان قادر به رهاسازی تخمک بالغ نیست. این مشکل بین زنان نابارور بسیار شایع است و معمولاً با علائمی همچون دوره‌های نامنظم، خونریزی غیرمعمول در دوران پریود، یا عدم وجود علائم پیش از دوره‌ی پریود مانند حساسیت سینه‌ها همراه است.
اختلالات هورمونی، سندرم تخمدان پلی‌کیستیک و بیماری‌های مزمن مانند دیابت میتوانند عواملی باشند که به مشکلات تخمک‌گذاری منجر شوند. برای درمان این مشکلات، پزشک ممکن است از روشهای درمان دارویی استفاده کند. در این روش‌ها، تخمدان با استفاده از داروهایی مانند کلومیفن‌سیترات تحریک میشود تا بیشتر تخمک‌ها رها شوند. بسیاری از زنان با اعمال این درمان‌های دارویی موفق به بارداری میشوند. همچنین، پزشک ممکن است تصمیم بگیرد که در کنار درمان دارویی، لقاح خارج از رحم یا IVF (فرمولاسیون درون تخمکی) نیز انجام شود. روش IVF به طور قابل توجهی شانس بارداری را در زنانی که با مشکلات تخمک‌گذاری مواجه هستند، افزایش می‌دهد.
مقاله پیشنهادی: زایمان طبیعی چیست و چه فوایدی دارد؟
آندومتریوز
آندومتریوز یک حالت است که بافت آندومتر، که به طور طبیعی در دیوار رحم قرار دارد، در خارج از رحم رشد می‌کند. زنان مبتلا به آندومتریوز ممکن است علائمی همچون درد شدید در دوره‌های پریودی، درد هنگام جنسی، خونریزی شدید یا لکه‌بینی غیرمعمول و درد در ناحیه تناسلی را تجربه کنند، با این حال، در برخی از زنان هیچ علامتی ظاهر نمیشود. آندومتریوز میتواند باعث بسته شدن لولههای فالوپ و ناباروری شود.
برای خارج کردن بافت‌های آندومتر خارج از رحم، پزشک ممکن است نیاز به انجام جراحی لاپاراسکوپی داشته باشد. زنانی که به دلیل آندومتریوز نمی‌توانند به طور طبیعی باردار شوند، پس از عمل لاپاراسکوپی و خارج کردن بافت آندومتر، ممکن است بتوانند باردار شوند. در مواردی، پزشک ممکن است برای افزایش شانس بارداری پس از عمل، به تحریک تخمک‌گذاری با داروها، لقاح خارج از رحم یا IVF (فرمولاسیون درون تخمکی) نیز اشاره کند.
سندرم تخمدان پلی‌کیستیک
سندرم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS) یک حالت است که فولیکول‌های کوچک در تخمدان‌ها به فولیکول‌های بالغ تبدیل نمی‌شوند که قادر به رهاسازی تخمک باشند. این سندرم با اختلال در تولید هورمون‌های تولیدمثل و الگوهای غیرقابل پیش‌بینی در تخمک‌گذاری همراه است. از علائم واضح آن میتوان به دوره‌های نامنظم، افزایش موهای زائد، جوش و چاقی اشاره کرد. رژیم غذایی مناسب و ورزش میتوانند در بهبود این مشکل در زنانی که اضافه وزن یا چاقی دارند، موثر باشند.
کاهش ۵ تا ۱۰ درصد از وزن بدن میتواند در بسیاری از زنان دارای اضافه وزن، چرخه تخمک‌گذاری را به حالت طبیعی برگرداند. در صورت مبتلا به دیابت، مصرف قرص متفورمین میتواند در بهبود مشکلات تخمک‌گذاری مؤثر باشد. همچنین، پزشک ممکن است برای افزایش شانس بارداری در افراد مبتلا به PCOS، داروی کلومیفن‌سیترات و تزریق داروهای ناباروری را توصیه کند. در برخی موارد، پزشک ممکن است عمل لاپاراسکوپی را برای سوزاندن کیست‌های تخمدان یا بخشی از بافت تخمدان انجام دهد.
این عمل که به عنوان کوتر کردن تخمدان شناخته میشود، میتواند به ایجاد تعادل هورمونی کمک کرده و در نتیجه زن مبتلا به سندرم PCOS، قادر به بارداری طبیعی شود. تحقیقات نشان داده است که نیمی از زنانی که این عمل را انجام داده‌اند، بعد از یک سال به طور طبیعی باردار شدند. در مواردی که زن بیشتر از ۳۵ سال سن دارد، پزشک ممکن است به جای اقدام طبیعی، روش IVF را برای افزایش شانس بارداری پس از درمان سندرم PCOS توصیه کند.
اختلالات هورمونی
نوسانات در سطح هورمون‌ها به دلایل مختلف میتواند بر چرخه قاعدگی، تخمک‌گذاری و در نتیجه قدرت باروری خانم‌ها تأثیرگذار باشد. علل رایج اختلالات هورمونی شامل موارد زیر میشود:
- اختلال در عملکرد هیپوتالاموس:
اختلالات عملکرد هیپوتالاموس ممکن است منجر به قاعدگی‌های نامنظم یا حتی عدم قاعدگی شود. در این حالت، تولید ناهنجار هورمون‌های گنادوتروپین از جمله LH و FSH تحت تأثیر قرار می‌گیرد که این موضوع میتواند تخمک‌گذاری و قدرت باروری را تحت تأثیر قرار دهد. - اختلال در عملکرد هیپوفیز:
در صورت کاهش تولید هورمون‌های LH و FSH از هیپوفیز، فرایند تخمک‌گذاری ممکن است با مشکل روبرو شود. - اختلال در عملکرد غده تیروئید:
افزایش سطح هورمون پرولاکتین
مشکلات لولههای رحم
انسداد یا آسیب دیدن لولههای رحم میتواند مانع از رسیدن اسپرم به تخمک و همچنین از رسیدن تخمک به رحم شود. علل اصلی این مشکلات شامل آندومتریوز، بیماری التهاب لگن، عفونت مجاری تناسلی، سابقه جراحی رحم در گذشته، و بیماری‌های آمیزشی مانند کلامیدیا و انسداد لوله‌ها هستند. برای رفع این مشکلات، پزشک ممکن است به جراحی برای باز کردن لولههای رحم نیاز داشته باشد.
در صورتی که جراحی موفقیت‌آمیز نباشد یا لولههای رحم به حدی آسیب دیده باشند که قابل ترمیم نباشند، پزشک ممکن است قبل از انجام روش IVF، تصمیم به برداشتن لولههای رحم بگیرد. احتمال بارداری پس از عمل جراحی، بسته به مکان و شدت انسداد، و همچنین میزان بافت زخمی که پس از عمل باقی می‌ماند، متفاوت است. زوج‌هایی که به دلیل مشکلات لولههای رحم ناتوان در باروری هستند، در هر دوره لقاح مصنوعی میتوانند به طور متوسط شانس بارداری ۲۲ درصدی داشته باشند، با این حال این درصد بستگی به سن زن، میزان آسیب دیدگی لوله‌ها، و عوامل دیگری دارد که درمان و نتایج آنها را متأثر می‌کند.
مشکلات ناباروری با دلایل نامشخص
اگر تمام آزمایشهای ناباروری شما نتیجه‌ای طبیعی داشته باشند، به این معناست که دلیل ناباروری شما مشخص نیست. برخی تخصص‌ها بر این باورند که تفاوت‌های ظریف در عملکرد سیستم تناسلی میتواند باعث این نوع ناباروری شود، اعم از تفاوت در رشد فولیکول‌ها، عملکرد اسپرم‌ها یا فرآیند لقاح. همچنین، عواملی مانند لاغری یا اضافه وزن، مصرف سیگار، الکل یا قهوه به مقدار زیاد، ممکن است در ناباروری بدلیل علت نامشخص تأثیرگذار باشند.
در این موارد، پزشک معمولاً از داروهای تحریک تخمک‌گذاری و کمک‌باروری استفاده می‌کند، به همراه انجام روش IVF یا بدون آن، به منظور حل مشکل و افزایش شانس بارداری. در صورتی که سن زن جوان باشد، پزشک معمولاً توصیه می‌کند دوره‌های درمان دارویی و اقدام طبیعی را امتحان کند. بسیاری از زنان با استفاده از داروهای تحریک تخمک‌گذاری و انجام زمان‌بندی صحیح، به صورت طبیعی باردار شده‌اند. در صورت عدم موفقیت در اقدامات طبیعی یا سن بالای زن، پزشک به روش IVF روی می‌آورد که شانس بارداری را تا ۳۰ درصد افزایش می‌دهد.
کیفیت پایین تخمک
بعد از سن ۳۵ سالگی، تعداد و کیفیت تخمک‌های تولید شده توسط تخمدان به طور چشمگیری کاهش مییابد، چه به صورت طبیعی و چه از طریق درمان‌های ناباروری. در صورت کیفیت پایین تخمک، اگرچه ممکن است تخمک باروری وجود داشته باشد، اما احتمالاً نتواند به درستی در رحم لانه‌گزینی شود یا به اندازه کافی رشد کند. این مشکل با افزایش سن به ویژه اتفاق می‌افتد، زیرا کیفیت تخمک‌ها با افزایش سن به‌طور قابل توجهی کاهش مییابد. برای رفع این مشکل، پزشک ممکن است از درمان‌های دارویی استفاده کند.
استفاده از روش IVF به همراه درمان‌های دارویی تحریک تخمک‌گذاری میتواند شانس بارداری را در افراد مشکل‌دار افزایش دهد. در صورتی که زن دچار نارسایی زودرس تخمدان شده یا تخمک‌هایش کیفیت کافی برای رشد را ندارد، پزشک ممکن است به او پیشنهاد استفاده از تخمک اهدایی بدهد. در این روش، تخمک از یک نفر دیگر (اهداکننده) دریافت میشود و با استفاده از روش IVF و اسپرم همسر، بارور میشود. سپس تخمک بارور به رحم زن منتقل میشود به منظور افزایش فرصت بارداری.
پیشگیری از مشکلات باروری در زنان
برای خانم‌هایی که به باردار شدن در آینده فکر می‌کنند، توجه به این نکات میتواند به آنها در پیشگیری از مشکلات باروری و بهبود شرایط باروری کمک کند:
- حفظ وزن طبیعی:
حفظ وزن مناسب برای خانم‌ها اهمیت زیادی دارد. افراد دارای اضافه وزن یا وزن کم بیشتر در معرض خطر بروز اختلالات تخمک‌گذاری قرار دارند. در صورت نیاز به کاهش وزن، به آرامی و به تدریج این کار را انجام دهید، زیرا ورزش شدید میتواند به کاهش تخمک‌گذاری منجر شود. - ترک سیگار:
سیگار کشیدن تأثیرات منفی زیادی بر باروری دارد. بنابراین، اگر سیگار می‌کشیدید و قصد بارداری دارید، سریعاً سیگار را ترک کنید. - کاهش مصرف الکل:
مصرف زیاد الکل ممکن است به کاهش قدرت باروری منجر شود. در نظر داشته باشید که مصرف الکل همچنین میتواند بر سلامت جنین در حال رشد تأثیر منفی داشته باشد. بنابراین، اگر قصد بارداری دارید، مصرف الکل را به حداقل برسانید. - مدیریت استرس:
استرس روانی میتواند تأثیرات منفی زیادی بر نتایج درمان ناباروری داشته باشد. سعی کنید راه‌حل‌هایی برای کاهش استرس در زندگی خود پیدا کنید قبل از اقدام به بارداری. - محدود کردن مصرف کافئین:
تحقیقات نشان داده‌اند که مصرف کافئین بیش از حد میتواند به باروری آسیب بزند. محدود کردن مصرف کافئین به کمتر از ۲۰۰ میلی‌گرم در روز (معادل یک تا دو فنجان قهوه) تأثیر چندانی بر توانایی شما برای باردار شدن ندارد.
علاوه بر این، حتماً نباید چکاب دوره‌ای را به‌خصوص پیش از اقدام برای بارداری نزد پزشک متخصص زنان و زایمان فراموش کنید. درمان مشکلات باروری ممکن است زمان‌بر باشد، بنابراین بهتر است زمان مناسب برای باروری را از دست ندهید.
دکتر معصومه محمدی از بهترین متخصصان زنان در تهران می‌باشد. جهت رزرو نوبت آنلاین دکتر محمدی کلیک کنید.
انواع راه‌های درمان نابروری در زنان
“درمان مشکلات باروری در زنان معمولاً به عواملی نظیر سن، مدت زمان ناباروری و سبک زندگی شخصی بستگی دارد. ناباروری به‌طور کلی یک اختلال پیچیده است و درمان آن نیز ممکن است زمان‌بر و هزینه‌بر باشد.
گرچه برخی از خانم‌ها برای بازیابی قدرت باروری خود ممکن است به یک یا دو روش درمانی نیاز داشته باشند، اما در موارد دیگر ممکن است به چندین نوع درمان مختلف نیاز باشد. انواع درمان مشکلات باروری در زنان شامل درمان دارویی، جراحی، و در نهایت لقاح مصنوعی یا آزمایشگاهی می‌باشد که در ادامه به آنها پرداخته خواهد شد:
تحریک تخمک‌گذاری با داروهای باروری
داروهای باروری اصلی درمان برای خانم‌هایی هستند که به دلیل اختلالات تخمک‌گذاری نابارور شده‌اند. این داروها عمدتاً همانند هورمون‌های طبیعی عمل می‌کنند تا تخمک‌گذاری را تحریک کنند و برای افزایش احتمال باروری در زنان سالم نیز ممکن است استفاده شوند. اگرچه مصرف این داروها میتواند با خطر چند قلوزایی، سندرم تحریک بیش‌ازحد تخمدان (OHSS) و بروز خطرات طولانی‌مدت تومورهای تخمدان همراه باشد، اما تحت نظر پزشک تجویز و استفاده میشوند.
جراحی
در حال حاضر، چندین روش جراحی موجود است که میتوانند انواع مشکلات باروری در زنان را اصلاح کرده و قدرت باروری را بهبود بخشند. با این‌حال، به دلیل موفقیت سایر روشهای درمانی و عوارض احتمالی، استفاده از درمان‌های جراحی برای مشکلات باروری در زنان به کمترین حد خود کاهش یافته است. از این روشهای جراحی میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- جراحی لاپاراسکوپی یا هیستروسکوپی: این نوع جراحی لاپاراسکوپی یا هیستروسکوپی قادرند ناهنجاری‌های رحم را برطرف کرده یا به بهبود شانس بارداری کمک کنند. عموماً شامل اصلاح شکل غیر طبیعی رحم، برداشتن پولیپ‌های آندومتر و برخی از انواع فیبروم‌های رحمی که حفره رحم را بدشکل می‌کنند یا باعث چسبندگی‌های لگن یا رحم میشوند و برداشتن کیست‌های تخمدان در صورتی‌که به درمان دارویی پاسخ ندهند، می‌باشد.
- جراحی لولههای رحمی: در صورت مسدود بودن یا پر شدن لولههای رحمی با مایع (هیدروسالپینکس)، پزشک ممکن است جراحی لاپاراسکوپی را توصیه کند تا چسبندگی‌ها را برطرف کرده، لوله‌ها را گشاد نماید یا یک دهانه جدید برای لوله ایجاد کند. امروزه بیشتر به جای این نوع جراحی، از روش IVF یا لقاح آزمایشگاهی استفاده میشود زیرا احتمال باروری با این روش‌ها بیشتر است. در موارد هیدروسالپینکس، پس از برداشتن لوله‌ها یا مسدود کردن لولههای نزدیک رحم، لقاح آزمایشگاهی معمولاً انجام می‌پذیرد.
این روشهای جراحی، با هدف بهبود شرایط باروری و رفع مشکلات موجود در سیستم تولید مثل، تحت نظر پزشک تجویز و اجرا میشوند تا به حداکثر کاهش عوارض ممکن برسند.
روشهای کمک‌باروری
در صورتی‌که درمان‌های معمول پاسخگو نباشند، نهایتا باید به یکی از روشهای زیر مراجعه کنید:
- تلقیح داخل رحمی (IUI): در این روش، میلیون‌ها اسپرم سالم به‌صورت دستی نزدیک به زمان تخمک‌گذاری در داخل رحم قرار می‌گیرند.
- فناوری لقاح آزمایشگاهی (IVF): این روش نوین‌ترین و موثرترین فناوری کمک باروری است. در این روش، تخمک‌های بالغ زن برداشته میشوند و در آزمایشگاه با اسپرم مرد لقاح داده میشوند. سپس جنین به‌صورت دستی در رحم قرار می‌گیرد تا کاشت مناسب جنین انجام شود. چرخه IVF معمولا چند هفته طول می‌کشد و نیاز به آزمایشهای مکرر خون و تزریق روزانه هورمون دارد.
طب سنتی در درمان نا باروری زنان
بهترین راه برای درمان طب سنتی نازایی، شروع یک رژیم غذایی سالم و متنوع است. این رژیم غذایی شامل مصرف موارد زیر میشود:
- چربی‌های سالم: مصرف چربی‌های نیمه اشباع و نیمه اشباع نشده از منابعی مانند روغن‌های گیاهی (مانند روغن زیتون، روغن کنجد، و روغن‌های نیمه اشباع مثل کره گیاهی) که برای سلامت قلبی-عروقی مفید هستند.
- میوه و سبزیجات بیشتر: مصرف میوه‌ها و سبزیجات تازه و غنی از آنتی اکسیدان‌ها، ویتامین‌ها و مواد مغذی اساسی.
- غلات کامل و سبوس‌دار: انتخاب غلات کامل مانند برنج قهوه‌ای، آرد جو، آرد گندم کامل و محصولات سبوس‌دار مانند نان و ماکارونی از آرد کامل.
- پروتئین کافی و قند کمتر: مصرف پروتئین‌های سالم مانند ماهی، مرغ، حبوبات، ماکزی، بلغور و کمتر مصرف قند ساده.
این رژیم غذایی مناسب میتواند به تعادل سطح هورمون‌های بدن کمک کند و در نتیجه اختلالات تخمک‌گذاری و سایر مشکلات مرتبط با نازایی را بهبود بخشد.
علاوه بر این، مصرف دمنوش‌های دارویی گیاهی مانند برگ تمشک قرمز، برگ گزنه، گیاه قاصدک، شبدر قرمز و گیاه ماکا نیز بسیار مفید است. این گیاهان به عنوان داروهای طبیعی میتوانند به تنظیم هورمون‌ها، افزایش فرصت باروری و بهبود عملکرد تخمک‌گذاری کمک کنند.
