آندومتریوز یک اختلال دردناک است که در آن بافتی مشابه بافت پوشش دهندهٔ داخل رحم، یعنی اندومتر، خارج از رحم رشد می‌کند. این اختلال عمدتاً تخمدان‌ها، لوله‌های فالوپ، و بافت‌های لگن را درگیر می‌کند و در موارد نادر ممکن است بافت شبه‌اندومتر در مناطق دیگر لگن نیز یافت شود. اندومتریوز می‌تواند زنان را در هر سنی تحت تأثیر قرار دهد.
در اندومتریوز، بافت شبه‌اندومتر مانند بافت واقعی اندومتر عمل می‌کند، به این معنی که با چرخه قاعدگی ضخیم می‌شود، خونریزی می‌کند ولی به دلیل عدم وجود راه خروج، در لگن گیر می‌افتد. وقتی اندومتریوز تخمدان‌ها را درگیر می‌کند، کیست‌هایی به نام اندومتریوم شکل می‌گیرند. بافت اطراف می‌تواند تحریک شده و بافت‌های اسکار و چسبنده ایجاد کند که می‌تواند باعث چسبیدگی اندام‌های لگن به یکدیگر شود.
اندومتریوز می‌تواند باعث درد، به خصوص در دوره‌های قاعدگی، شود که گاهی این درد بسیار شدید است. این اختلال ممکن است به مشکلات باروری منجر شود. با این حال، راه‌های مؤثری برای درمان این مشکل وجود دارد که می‌تواند تأثیرات زندگی روزمره را بهبود بخشد.
علائم آندومتریوز چیست؟
علامت اصلی و مهم‌ترین علامت بیماری آندومتریوز، درد لگن است که اغلب با دوره‌های قاعدگی همراه می‌شود و ممکن است با گذشت زمان شدت آن افزایش یابد. این درد می‌تواند قبل از قاعدگی آغاز شده و به مدت چند روز بعد از آن ادامه داشته باشد. علاوه بر درد لگن، نشانه‌های دیگر شایع آندومتریوز شامل موارد زیر می‌باشد:
- درد هنگام رابطه جنسی: با وجود آندومتریوز، درد در طول یا پس از رابطه جنسی شایع است.
- درد هنگام اجابت مزاج یا ادرار کردن: اغلب این علائم را در دوره‌های قاعدگی تجربه می‌کنید.
- خونریزی بیش‌ازحد در دوران قاعدگی: ممکن است حتی خونریزی بین قاعدگی را به صورت لکه‌بینی تجربه کنید.
- ناباروری: گاهی آندومتریوز در افرادی که به دنبال درمان ناباروری هستند، عامل اصلی تشخیص داده می‌شود.
- علائم دیگر مانند خستگی، اسهال، یبوست، نفخ یا حالت تهوع (به ویژه در دوران قاعدگی) که ممکن است علائم عود اندومتریوز باشند.
به دلیل تشابه علائم آندومتریوز با سایر شرایطی مانند بیماری التهابی لگن یا کیست تخمدان، توصیه می‌شود که این علائم را جدی بگیرید و به پزشک متخصص زنان مراجعه کنید تا تشخیص صحیح و درمان مناسب انجام شود.
علت بروز آندومتریوز چیست؟
به‌رغم اینکه هنوز علت دقیق ابتلا به بیماری آندومتریوز مشخص نیست، اما دلایل احتمالی آن شامل موارد زیر می‌باشند:
- قاعدگی بازگشتی: در این حالت، خون قاعدگی که حاوی سلول‌های آندومتر است به جای خروج از بدن، از طریق لوله‌های فالوپ به داخل حفره لگن جریان می‌یابد. این سلول‌های آندومتر به دیواره‌های لگن و سطوح اندام‌های لگن متصل شده و در طول هر چرخه قاعدگی رشد می‌کنند و خونریزی می‌کنند.
- تغییر شکل سلول‌های صفاقی: براساس نظریه القایی، متخصصان پیشنهاد می‌دهند که هورمون‌ها یا عوامل سیستم ایمنی بدن می‌توانند باعث تبدیل سلول‌های صفاقی (سلول‌هایی که در قسمت داخلی شکم قرار دارند) به سلول‌های شبه آندومتر شوند.
- دگرگونی سلول‌های جنینی: هورمون‌هایی مانند استروژن ممکن است در دوران بلوغ سلول‌های جنینی را (سلول‌هایی که در مراحل اولیه رشد هستند) به سلول‌های شبیه به آندومتر تبدیل کنند.
- اسکار جراحی: پس از عمل‌های جراحی مانند هیسترکتومی یا سزارین، سلول‌های آندومتر ممکن است به محل برش جراحی متصل شوند و به فضای خارجی رحم دسترسی پیدا کنند.
- انتقال سلول‌های آندومتر: رگ‌های خونی یا سیستم مایع بافتی (لنفاوی) ممکن است سلول‌های آندومتر را به سایر قسمت‌های بدن منتقل کنند.
- اختلال سیستم ایمنی بدن: مشکلات در سیستم ایمنی بدن ممکن است باعث شود که بدن نتواند بافت شبه آندومتر را که در خارج از رحم رشد می‌کند را تشخیص دهد و از بین ببرد.
این عوامل می‌توانند به ورود سلول‌های آندومتر به خارج از رحم و رشد آنها در مناطق دیگر از بدن منجر شوند، که عوارض و نشانه‌های بیماری آندومتریوز را ایجاد می‌کنند.
انواع آندومتریوز
با توجه به محل استقرار سلول‌های آندومتر در خارج از رحم، سه نوع اصلی آندومتریوز وجود دارد که به آنها اشاره خواهیم کرد:
- آندومتریوز صفاقی سطحی: این نوع آندومتریوز، رایج‌ترین حالت است که در آن ضایعاتی در صفاق مشاهده می‌شود. صفاق لایه نازکی است که حفره لگن را در بر می‌گیرد.
- آندومتریوما (ضایعه تخمدانی): در این حالت، کیست‌های تیره و پر از مایع که به آنها کیست‌های شکلاتی هم گفته می‌شود، معمولاً در عمق تخمدان‌ها ایجاد می‌شوند. این کیست‌ها به روش‌های درمانی خوب پاسخ نمی‌دهند و ممکن است بافت‌های سالم تخمدان را نیز تحت تأثیر قرار دهند.
- آندومتریوز صفاقی عمیق: در این نوع آندومتریوز، سلول‌های آندومتر زیر صفاق رشد می‌کنند و می‌توانند علاوه بر آندومتر، اندام‌های نزدیک به رحم مانند روده یا مثانه را نیز درگیر کنند. تقریباً ۱ تا ۵ درصد از زنان مبتلا به آندومتریوز، این نوع را تجربه می‌کنند.
بهتر است بدانید که شدت درد شما، ممکن است به تنهایی شاخص قابل اعتمادی برای بررسی وضعیت شما نباشد. این بیماری ممکن است در اشکال مختلفی از حداقلی تا شدید ظاهر شود که عوامل مختلفی از جمله محل درگیری، تعداد، اندازه و عمق کاشت سلول‌های آندومتر می‌توانند در بروز هر یک از این مراحل نقش داشته باشند.
عوارض ثانویهٔ آندومتریوز
بیشترین مشکل ثانویهٔ آندومتریوز، مشکلات در باروری است. حدود یک سوم تا نیمی از زنان مبتلا به آندومتریوز دچار مشکلات باروری هستند و در برخی موارد، بارداری کاملاً ممکن نیست.
برای باروری، تخمک باید از تخمدان آزاد شده، از طریق لولهٔ فالوپ عبور کند، توسط یک سلول اسپرم بارور شود و در دیوارهٔ رحم بچسبد تا به رشد آغاز کند. آندومتریوز می‌تواند لولهٔ فالوپ را مسدود کند و مانع از اتصال تخمک و اسپرم شود. به نظر می‌رسد که آندومتریوز ممکن است به صورت غیرمستقیم باعث آسیب به اسپرم یا تخمک شود که از باروری جلوگیری می‌کند.
با این حال، بسیاری از افراد دارای آندومتریوز خفیف تا متوسط همچنان می‌توانند باردار شوند و بچه‌دار شوند. پزشکان گاهی به افراد مبتلا به آندومتریوز توصیه می‌کنند که بارداری را به تأخیر نیندازند زیرا این مشکل ممکن است با گذشت زمان بدتر شود. اگرچه سرطان تخمدان در افراد مبتلا به آندومتریوز به نسبت بیشتری اتفاق می‌افتد، اما خطر کلی سرطان تخمدان در طول عمر به طور کلی کم است. برخی مطالعات نشان داده‌اند که آندومتریوز ممکن است این خطر را افزایش دهد، اما ریسک آن نسبتاً کم است. همچنین، نوع دیگری از سرطان به نام آدنوکارسینوم، که با آندومتریوز مرتبط است، وجود دارد که گرچه نادر است اما ممکن است در مراحل بعدی زندگی ایجاد شود.
تشخیص بیماری آندومتریوز
برای تشخیص اندومتریوز و دیگر شرایطی که ممکن است باعث درد لگن شوند، پزشک ابتدا از شما می‌خواهد که علائم خود را شرح دهید، از جمله محل درد و زمان بروز آن. سپس، برای بررسی دقیق‌تر، از آزمایشات زیر استفاده می‌شود:
- معاینه لگن: در این معاینه، پزشک با دست خود مناطقی که ممکن است ناهنجاری‌هایی مانند کیست یا زخم رحم داشته باشند را ارزیابی می‌کند. اغلب اندومتریوزهای کوچک نمی‌توانند به صورت دستی احساس شوند مگر اینکه باعث ایجاد کیست شوند.
- سونوگرافی: این آزمایش با استفاده از امواج صوتی با فرکانس بالا، تصاویری از داخل بدن شما ایجاد می‌کند. برای تصویربرداری، دستگاه سونوگرافی ممکن است به صورت خارجی روی شکم فشار داده شود یا به صورت داخلی در واژن قرار گیرد (سونوگرافی ترانس واژینال). هر دو نوع سونوگرافی می‌تواند کیست‌های مرتبط با اندومتریوز را شناسایی کند و در تصاویر، اندازه و موقعیت آنها را نمایش دهد.
- تصویربرداری MRI: این آزمایش از میدان مغناطیسی و امواج رادیویی برای ایجاد تصاویر دقیق از اندام‌ها و بافت‌های بدن استفاده می‌کند. MRI می‌تواند به جراح اطلاعات دقیقی در مورد محل و اندازه کاشت‌های سلولی آندومتر ارائه دهد.
- لاپاراسکوپی: این روش جراحی که به صورت کوچکی انجام می‌شود، به جراح اجازه می‌دهد تا با استفاده از دوربین لاپاراسکوپی داخل شکم شما را بررسی کند. این روش اجازه می‌دهد تا جراح نقاط مختلف لگن شما را بررسی و ضایعات آندومتریوز را به صورت کامل برداشته یا بررسی کند، همچنین نمونه‌برداری از بافت (بیوپسی) نیز ممکن است انجام شود.
بهتر است با پزشک خود در مورد انتخاب بهترین روش تشخیصی برای شما مشاوره کنید و زمان مناسب برای انجام هر آزمایش را تعیین کنید.
دکتر معصومه محمدی از بهترین متخصصان زنان در تهران می‌باشد. جهت رزرو نوبت آنلاین دکتر محمدی کلیک کنید.
درمان اندومتریوز چگونه است؟
اندومتریوز یک بیماری است که بافتی که معمولاً در داخل رحم یعنی روی آندومتر واقع است، به صورت ناهموار و غیرطبیعی در دیگر اجزای لگن که شامل تخمدان‌ها، لوله‌های فالوپ و سرویکس (دهانه رحم) هستند، ظاهر می‌شود. علت دقیق این بیماری هنوز مشخص نشده است، اما عوامل ژنتیکی، ایمنی و تغییرات هورمونی به عنوان علل شایع ابتلا به اندومتریوز شناخته می‌شوند.
درمان اندومتریوز به صورت یک ترکیب درمانی انجام می‌شود که هدف آن کاهش علائم، مدیریت درد و بهبود کیفیت زندگی است. روش‌های درمان شامل مصرف داروها برای کنترل درد و التهاب، داروهای هورمونی برای کاهش رشد بافت ناهموار، جراحی لاپاراسکوپی برای برداشتن بافت‌های ناهموار و در موارد شدیدتر، جراحی هیسترکتومی (برداشتن رحم) می‌باشد. همچنین، درمان‌های تکمیلی مانند تغییرات در رژیم غذایی و تمرینات فیزیکی نیز ممکن است در مدیریت این بیماری مورد استفاده قرار گیرند.
داروهای اندومتریوز (بهترین دارو برای درمان اندومتریوز)
در درمان اندومتریوز، استفاده از داروها می‌تواند به کاهش علائم و کنترل رشد بافت ناهموار کمک کند. اما باید توجه داشت که هیچ دارویی به تنهایی قادر به درمان کامل اندومتریوز نیست و هدف از درمان دارویی کاهش علائم و بهبود کیفیت زندگی است. نوع دارویی که تجویز می‌شود، به شدت علائم، سن، تمایل به باروری و عوامل دیگر بستگی دارد. در زیر، بهترین داروها برای درمان اندومتریوز آورده شده‌اند:
- آنالوگ‌های گنادوتروپین-رلیزین
- آنالوگ‌های پروژستین
- داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی مانند ایبوپروفن، ناپروکسن و دیکلوفناک
- کنتراسپتیوها (قرص‌های کنترل تولید مثلی)
این داروها به مرور زمان و در همکاری با پزشک معالج شما، می‌توانند به بهبود وضعیت اندومتریوز کمک کنند.
قرص برای آندومتریوز
در درمان اندومتریوز، استفاده از قرص‌ها می‌تواند مفید باشد؛ این داروها از دسته‌ی داروهای هورمونی هستند و باعث کاهش رشد بافت ناهموار و کنترل علائم اندومتریوز می‌شوند. از قرص‌های زیر برای درمان اندومتریوز استفاده می‌شود:
- قرص‌های کنترل تولید مثل حاوی استروژن و پروژسترون
- قرص‌های ضد آندروژن مانند سپترولین و فلوتامید
- قرص‌های ضد التهاب غیر استروئیدی مانند ایبوپروفن، ناپروکسن و دیکلوفناک
این داروها با همکاری پزشک معالج شما، می‌توانند به بهبود وضعیت اندومتریوز کمک کنند و علائم را کاهش دهند.
درمان اندومتریوز با قرص visanne
قرص Visanne حاوی هورمون پروژسترون است که با مصرف روزانه یک عدد از آن، باعث کاهش اندازه بافت اندومتریوز می‌شود و می‌تواند مشکلات و عوارض جانبی این بیماری مانند درد لگنی و قاعدگی دردناک را کاهش دهد.
آمپول زولادکس برای اندومتریوز
آمپول زولادکس (Zoladex) یک داروی ضد هورمونی است که برای درمان اندومتریوز به شکل زیرجلدی یا عضلانی تزریق می‌شود. این دارو با تثبیت فعالیت تخمدان‌ها و کاهش سطح هورمون‌های تخمدانی مانند استروژن و پروژسترون، باعث کاهش رشد بافت ناهموار در رحم می‌شود. آمپول زولادکس برای درمان کوتاه‌مدت (چند ماه) استفاده می‌شود و می‌تواند علائم اندومتریوز مانند درد، خونریزی و التهاب را تسکین دهد، همچنین فعالیت تخمدان‌ها را به صورت موقت متوقف می‌کند.
آمپول دیفرلین و آندومتریوز
یکی از داروهای تجویزی برای درمان آندومتریوز، آمپول دیفرلین است که به صورت زیرجلدی یا عضلانی تزریق می‌شود. عملکرد دیفرلین مشابه آمپول زولادکس است، که با تثبیت فعالیت تخمدان‌ها و کاهش سطح هورمون‌های تخمدانی مانند استروژن، منجر به کاهش رشد بافت ناهموار در رحم می‌شود.
آمپول واریوپپتیل برای آندومتریوز
آمپول واریوپپتیل، که نام تجاری تریپتورلین است، برای درمان اندومتریوز در زنان استفاده می‌شود. تریپتورلین یک آنالوگ آزادسازی هورمون گنادوتروپین (GnRH) است که در درمان شرایط مختلفی که نیاز به کنترل هورمونی دارند، موثر استفاده می‌شود. این دارو عمدتاً باعث کاهش سطح هورمون‌های جنسی مانند استروژن و تستوسترون می‌شود. اندومتریوز، که در آن بافت مشابه به لایه داخلی رحم در خارج از رحم رشد می‌کند، می‌تواند باعث درد شدید و عوارضی مانند خونریزی نامنظم و نفخ شود. تریپتورلین با کاهش استروژن، می‌تواند به کاهش این علائم کمک کند و به طور موقت فعالیت تخمدان‌ها را متوقف نماید، که این مسئله می‌تواند به حل موضوع درد برای بیمار کمک شود.
شیمی درمانی اندومتریوز
شیمی درمانی عموماً برای مراحل پیشرفته اندومتریوز تجویز می‌شود و در مراحل خفیف بیماری، معمولاً نیازی به شیمی درمانی نیست، مگر اینکه نشانه‌های خاص سرطان رحم در بیمار مشاهده شود.
عمل آندومتریوز
عمل آندومتریوز یک روش جراحی است که به منظور درمان و رفع مشکلات اندومتریوز انجام می‌شود. بنابراین در این روش، پزشک به طور مستقیم به رحم دسترسی دارد و تغییرات پاتولوژیک داخلی رحم را برطرف می‌کند. در برخی موارد، پزشک ممکن است به جای لاپاراسکوپی، ترجیح دهد عمل جراحی باز انجام دهد. در این نوع عمل آندومتریوز، یک برش بزرگتر در ناحیه شکمی انجام می‌شود تا به رحم دسترسی داشته باشد و تغییرات پاتولوژیک را برطرف کند.
عمل لاپاراسکوپی کیست اندومتریوز
عمل لاپاراسکوپی برای برداشتن یا درمان کیست‌های اندومتریوز از طریق سوراخ‌های کوچک در ناحیه شکم انجام می‌شود. انسداد کانال‌های گردن رحم می‌تواند باعث ایجاد کیست‌های اندومتریوز شود که با علائمی مانند درد شدید پریودی، خونریزی نامنظم، تورم شکم و ناراحتی هنگام رابطه جنسی همراه می‌شود.
پزشک پس از ورود به ناحیه شکم، با استفاده از ابزارهای لاپاراسکوپی، کیست‌های اندومتریوز را خارج کرده یا تخمیناً بریده می‌کند. لاپاراسکوپی به عنوان یک روش جراحی کم تهاجمی شناخته می‌شود که مزایایی از قبیل زمان بهبودی سریع‌تر، کمترین میزان جراحی و زخم، کمترین خطر عفونت، و کاهش آسیب به بافت‌های اطراف را دارد.
رژیم غذایی برای آندومتریوز
رژیم غذایی سالم و مناسب می‌تواند به کاهش علائم اندومتریوز و بهبود وضعیت بیمار کمک کند. عناصر زیر باید در نظر گرفته شوند:
| رژیم غذایی آندومتریوز | نمونه‌ها |
|---|---|
| مواد غذایی ضد التهاب | مانند ماهی چرب |
| مواد مغذی | سبزیجات تازه، میوه، مغز و تخمه‌ها، زیره سبز، زنجبیل و زعفران |
| غذاهای پرفیبر | مانند غلات کامل، برنج قهوه‌ای، لوبیا و نخود |
| مواد غذایی حاوی آنتی‌اکسیدان | مانند میوه‌های قرمز، توت‌ها، سبزیجات تیره رنگ مانند اسفناج و کلم، بروکلی و کلم قرمز |
| کاهش مصرف مواد ناسالم | مانند مواد غذایی چرب و فراوری شده پرهیز از مصرف دخانیات و الکل |
| مواد غذایی غنی از آهن | مانند گوشت قرمز، ماهی، جوانه‌ها، نخود، لوبیا، اسفناج، برگ‌های گیاهان دارویی و مواد غذایی غنی از ویتامین C |
| مصرف خوراکی‌های ضداسترس | مانند زعفران و چای آویشن |
| مصرف خوراکی‌های ضدالتهابی | مانند زردچوبه، زنجبیل، سیر، پیاز، گشنیز، رزماری و تمر هندی |
| کاهش میزان مصرف قند | مانند شیرینی و آبنبات |
