تیروئید دو نوع هورمون تولید می‌کند که وارد جریان خون میشوند. یکی از این هورمون‌ها تیروکسین است که شامل چهار اتم ید می‌باشد و معمولاً به آن T4 اطلاق می‌شود. هورمون دیگری که به نام تری یدوتیروکسین شناخته می‌شود، از سه اتم ید تشکیل شده و معمولاً به T3 معروف است. در بدن، T4 به T3 تبدیل می‌شود و این تبدیل در سلولها و بافت‌های مختلف بدن رخ می‌دهد. در نهایت، هم T4 و هم T3 که از thyroidea ترشح میشوند، دارای اثرات بیولوژیکی هستند و بر عملکرد تمامی سلولها و بافت‌های بدن تأثیر می‌گذارند.
غده تیروئید چیست؟
غده تیروئید که شکلی شبیه به پروانه دارد، در جلوی گردن و پایین حنجره، بالای استخوان‌های ترقوه قرار دارد. این غده دو نوع هورمون به نام‌های T4 و T3 تولید می‌کند که وظیفه آنها تنظیم مصرف و ذخیره انرژی در بدن است. به عبارت دیگر، این غده مسئول کنترل متابولیسم بدن می‌باشد. عملکرد تیروئید توسط غده دیگری در بدن به نام هیپوفیز تنظیم می‌شود. هیپوفیز که در مغز قرار دارد، با ترشح هورمون محرک تیروئید (TSH)، باعث افزایش تولید هورمون‌های تیروئید می‌شود. گواتر ممکن است دچار اختلالاتی مانند کمکاری یا پرکاری شود.
عملکرد و وظیفه غده تیروئید چیست؟
این غده دو هورمون به نام‌های تیروکسین (T4) و تری‌یودوتیرونین (T3) تولید می‌کند که به جریان خون وارد میشوند. این هورمون‌ها برای عملکرد صحیح تمامی سلول‌های بدن ضروری هستند. تیروکسین (T4) شامل چهار اتم ید است، در حالی که تری‌یودوتیرونین (T3) از سه اتم ید تشکیل شده است.
T4 در داخل سلولها و بافت‌های بدن به T3 تبدیل می‌شود. T3 که از تبدیل T4 به دست می‌آید یا T3 ترشح‌شده از این غده ، از نظر بیولوژیکی فعال بوده و بر فعالیت تمامی سلولها و بافت‌های بدن تأثیر می‌گذارد.
در مورد عملکرد این غده، سایت Medical News Today چنین توضیح داده است:
thyroidea برای تولید هورمون‌های خود از ماده معدنی ید استفاده می‌کند که می‌توانند بر فعالیت‌های مختلف بدن اثر بگذارند، از جمله:
- تنفس
- ضربان قلب
- وزن بدن
- فرآیند هضم غذا
- وضعیت روحی و خلق و خو
این هورمون‌ها شامل موارد زیر هستند:
- کلسی‌تونین
- T3
- T4
نقش هورمون تیروئید در بدن چیست؟
T4 یا به عبارتی دیگر، T3 که از آن مشتق می‌شود، و همچنین T3 که مستقیماً توسط غده تیروئید تولید می‌گردد، بر متابولیسم سلول‌های بدن اثر می‌گذارد؛ به بیان دیگر، سرعت فعالیت سلول‌های بدن را تنظیم می‌نماید. با افزایش تولید هورمون‌های thyroidea، سلول‌های بدن سریع‌تر از حد معمول فعالیت میکنند و در نتیجه پرکاری تیروئید به وجود می‌آید. هنگامی که پرکاری تیروئید رخ می‌دهد و تولید هورمون‌های تیروئیدی بیش از حد نرمال افزایش می‌یابد، فعالیت سلولها یا اندام‌های بدن نیز افزایش می‌یابد. به عنوان نمونه، این وضعیت ممکن است منجر به بالا رفتن ضربان قلب، افزایش حرکات روده، تکرر دفعات دفع یا حتی اسهال شود.
اگر بخواهیم ساده بیان کنیم که وظیفه غده thyroidea چیست، باید گفت این غده مسئولیت متابولیسم (سوخت و ساز) بدن را بر عهده دارد. متابولیسم به معنای فرآیند سوخت و ساز بدن است. تمامی سلول‌های بدن برای انجام وظایف خود به سوخت و ساز نیازمندند و هورمون‌های T3 و T4 بر نحوه عملکرد آنها تأثیر می‌گذارند. این هورمون‌ها مسئول تنظیم دمای بدن، کنترل ضربان قلب، عملکرد ریه‌ها، دستگاه گوارش، سلامت پوست و تقریباً تمامی اندام‌ها هستند. برای مثال، مشکلاتی مانند ریزش مو، تغییرات وزنی، یا حساسیت به دما ممکن است به علت اختلال در عملکرد این غده رخ دهند.
وقتی سطح این هورمون‌ها افزایش می‌یابد، سلول‌های بدن با سرعت بیشتری از حالت طبیعی فعالیت میکنند و این امر منجر به پرکاری تیروئید می‌شود. علائمی مانند افزایش ضربان قلب، فعالیت بیش از حد روده، تکرر دفعات دفع یا حتی اسهال از پیامدهای این وضعیت هستند.
کمکاری تیروئید زمانی به وقوع می‌پیوندد که سطح هورمون‌های تولیدی این غده پایین‌تر از حد طبیعی باشد. در چنین حالتی، عملکرد سلولها و اندام‌های بدن کاهش می‌یابد. هورمون‌های تولید شده توسط این غده می‌توانند بر عملکرد سایر اندام‌ها مانند دستگاه گوارش، ضربان قلب، خلق و خو، و تغییرات وزنی تأثیر داشته باشند.
آزمایش تیروئید چیست؟
تمام افراد سالم نیز باید به منظور بررسی وضعیت گواتر خود، آزمایش‌های دوره‌ای انجام دهند تا از سلامت و کارکرد این غده مطمئن شوند. افرادی که به بیماری دیابت، به ویژه دیابت نوع یک مبتلا هستند، به دلیل اینکه احتمال بیشتری برای ابتلا به مشکلات گواتر دارند، لازم است پس از تشخیص دیابت، هر سال آزمایش تیروئید انجام دهند. اما افراد مبتلا به دیابت نوع دو باید در صورت توصیه پزشک، این آزمایش را انجام دهند.
متداول‌ترین علائم اختلالات شایع تیروئید چه چیزهایی هستند؟
اگر علائمی از کمکاری یا پرکاری تیروئید در خود مشاهده می‌کنید، حتماً برای معاینه به پزشک مراجعه کرده و وضعیت خود را توضیح دهید. یکی از روش‌های قطعی تشخیص این بیماری، آزمایش خون است که با اندازه‌گیری هورمون‌های thyroidea در خون، نوع بیماری مشخص می‌شود. در این آزمایش، خون از طریق ورید دریافت می‌گردد.
پزشک متخصص ممکن است از چندین آزمایش برای ارزیابی گواتر استفاده کند که شامل آزمایش‌های TSH، T4 و T3 می‌باشد. این آزمایش‌ها به طور دقیق عملکرد غده تیروئید را نشان می‌دهند. در صورتی که نتایج آزمایش سطح TSH را بالا و T4 را پایین‌تر از حد تعادل نشان دهد، فرد به کمکاری تیروئید مبتلاست.
علائم اختلالات تیروئید ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- کمکاری تیروئید: احساس خستگی، حساسیت به سرما، افزایش وزن، کاهش تمرکز، و افسردگی.
- پرکاری تیروئید: کاهش وزن، عدم تحمل گرما، اضطراب، و در برخی موارد سوزش چشم.
- گاهی اوقات علائم بسیار خفیف هستند و تنها با تجویز آزمایش خون توسط پزشک، وجود یا عدم وجود اختلال گواتر مشخص می‌شود.
- تیروئیدیت (thyroiditis): در برخی موارد، بارداری می‌تواند منجر به بروز اختلال گواتر شود که به آن تیروئیدیت پس از زایمان گفته می‌شود. این شرایط معمولاً موقتی است اما احتمال بازگشت آن با هر بارداری وجود دارد.
- بیماری چشمی تیروئید: این اختلال در برخی از افرادی که به دلیل بیماری گریوز (Graves) دچار پرکاری تیروئید هستند، مشاهده می‌شود.
- ندولها یا توده‌ها (Thyroid nodules): این توده‌ها ممکن است عملکرد طبیعی غده thyroidea را مختل کنند و خود نیز ایجاد ناراحتی کنند.
- سرطان تیروئید: اگرچه این بیماری بسیار نادر است، هرگونه توده در این غده باید توسط پزشک مورد بررسی قرار گیرد.
بیماری تیروئید در چه سنی شایع‌تر است؟ بیماری گواتر می‌تواند به صورت ارثی یا اکتسابی در هر سنی برای مردان و زنان بروز کند. با توجه به نوع تغذیه و سطح فعالیت بدنی، امکان ابتلا به این بیماری در سنین مختلف وجود دارد. اما طبق شواهد موجود، این بیماری در زنان ۲۰ تا ۳۰ سال شایع‌تر است. در این سنین، خانم‌ها معمولاً با کمکاری تیروئید مواجه میشوند و برای کنترل وضعیت خود باید سالانه تیروئیدشان را بررسی کنند
غده تیروئید چگونه کنترل می‌شود؟
یک مکانیسم دقیق برای کنترل تولید و ترشح هورمون‌های T4 و T3 از غده thyroidea و ورود آنها به جریان خون طراحی شده است. این فرآیند مشابه سیستم گرمایش مرکزی خانه‌ای عمل می‌کند که در آن، ترموستات مستقر در اتاق نشیمن بر اساس دمای معین تنظیم شده و باعث فعال‌سازی بخاری گازسوز یا روغنی می‌شود یا دیگ بخار را برای گرم کردن آب به کار می‌اندازد.
در بدن، “ترموستات” این فرآیند، غده کوچکی به نام هیپوفیز است که در زیر مغز و داخل جمجمه قرار دارد. این غده، همانند ترموستات اتاق که دما را تشخیص می‌دهد، سطح هورمون‌های تیروئید را در جریان خون پایش می‌کند.
در شرایط طبیعی، اگر سطح این هورمون‌ها کمی پایین‌تر از حد نرمال بیفتد، هیپوفیز با ترشح هورمونی به نام هورمون محرک تیروئید، که با نام TSH نیز شناخته می‌شود، واکنش نشان می‌دهد. این هورمون، غده thyroidea را تحریک کرده تا مقدار بیشتری T4 و T3 تولید کند.
برعکس، وقتی سطح هورمون‌های تیروئید فراتر از حد طبیعی می‌رود، “ترموستات” این تغییر را تشخیص داده و برای جلوگیری از فعالیت بیش از حد گواتر و کاهش ترشح T4 و T3، هیپوفیز ترشح TSH را متوقف می‌سازد.
درمان غده تیروئید
برای مدیریت پرکاری تیروئید، تغییر رفتار فرد بسیار مؤثر است. این تغییرات شامل پرهیز از مصرف مواد غذایی مضر برای گواتر و انجام فعالیت‌هایی است که به کاهش فعالیت این غده کمک میکنند.
درمان غده تیروئید با ید رادیواکتیو
استفاده از ید رادیواکتیو به صورت خوراکی منجر به جذب آن توسط غده thyroideaمی‌شود که به کوچک شدن این غده کمک می‌کند. این روش یکی از مؤثرترین روش‌های درمانی برای پرکاری تیروئید به شمار می‌آید.
سایر روش‌های درمان
سایر روش‌های مفید در درمان پرکاری تیروئید عبارتند از:
- داروهای ضد تیروئید: این داروها، مانند تیونامید، تولید هورمون‌های اضافی thyroideaرا متوقف میکنند.
- مسدودکننده‌های بتا: این داروها علائم ناشی از پرکاری تیروئید را کاهش می‌دهند.
- جراحی غده (تیروئیدکتومی): در مواردی که درمان دارویی کافی نباشد یا بیماری بازگشت کند، جراحی ممکن است ضروری باشد.
توصیه‌های پزشکی
افراد مبتلا به اختلالات این غده باید به متخصص غدد مراجعه کنند تا روند درمان مناسب برای آنها تعیین شود. استفاده از داروهای مکمل، ید رادیواکتیو و عمل جراحی از گزینه‌های درمانی اختصاصی برای مدیریت این بیماری محسوب می‌شود.
داروهای مورد استفاده در درمان تیروئید
برای درمان پرکاری thyroidea، داروهایی مانند تیونامید، کاربی‌مازول و پروپیل‌تیوراسیل تجویز میشوند. این داروها معمولاً به مدت یک تا دو ماه مصرف میشوند. مسدودکننده‌های بتا نیز می‌توانند به کنترل علائم کمک کنند. پزشک متخصص با تنظیم دوز دارو، تعادل فعالیت غده تیروئید را برقرار کرده و پس از آن ممکن است مصرف دارو را متوقف کند.
درمان با ید رادیواکتیو
این روش که نوعی درمان رادیوتراپی است، شامل مصرف خوراکی کپسول حاوی ید رادیواکتیو است. این ماده توسط غده thyroidea جذب می‌شود و معمولاً یک دوره درمانی کافی است. اثرات این درمان ممکن است چند هفته یا چند ماه بعد ظاهر شود، بنابراین گاهی نیاز به مصرف همزمان داروهای ضد تیروئید وجود دارد.
نکات پس از درمان با ید رادیواکتیو:
- تا چند روز یا چند هفته از تماس نزدیک با زنان باردار و کودکان خودداری کنید.
- زنان باید تا شش ماه پس از درمان از بارداری اجتناب کنند.
- مردان نیز باید تا چهار ماه پس از درمان از پدر شدن خودداری کنند.
- این روش برای زنان باردار، شیرده و افرادی که به دلیل پرکاری تیروئید دچار آسیب چشمی شده‌اند مناسب نیست.
عمل جراحی غده تیروئید
در برخی موارد، برداشتن کامل یا بخشی از غده تیروئید از طریق جراحی ضروری است. این روش معمولاً در شرایط زیر انجام می‌شود:
- غده thyroidea متورم شده و گواتر ایجاد کرده است.
- پرکاری تیروئید باعث مشکلات چشمی یا بینایی شده است.
- درمان دارویی مؤثر نبوده یا بیماری پس از توقف دارو بازگشته است.
نکات پس از جراحی
افرادی که غده thyroidea خود را برداشته‌اند، باید برای تنظیم متابولیسم بدن تا پایان عمر دارو مصرف کنند. داروهای مورد استفاده برای کمکاری تیروئید برای این افراد بسیار مؤثر است.
پیشگیری و نظارت
برای پیشگیری از مشکلات thyroidea، انجام آزمایش‌های دوره‌ای به منظور بررسی سطح هورمون‌های تیروئید توصیه می‌شود. این اقدام به شناسایی زودهنگام و درمان سریع اختلالات کمک می‌کند.
