سنگ کلیه یکی از شایع‌ترین مشکلات کلیوی است که معمولاً با درد شدید همراه است و در صورتی که به مجاری ادراری حرکت کند، می‌تواند موجب انسداد جریان ادرار شود.
وجود سنگهای کلیه خطر ابتلا به عفونت‌های ادراری و کلیوی را افزایش می‌دهد و ممکن است باعث انتقال میکروب‌ها به جریان خون (سپتی سمی) گردد. احتمال بروز سنگ کلیه در مردان یک در ۱۰ و در زنان یک در ۳۵ است. در صورتی که فردی به این عارضه دچار شود، احتمال ابتلا به این بیماری مجدد در سال‌های آینده افزایش می‌یابد. پژوهش‌ها نشان می‌دهند که بین ۳۰ تا ۵۰ درصد از کسانی که تجربه اولین سنگ کلیه را دارند، در طی پنج سال به سنگ دوم دچار میشوند. با این حال، برخی افراد ممکن است در طول زندگی خود با این مشکل روبه‌رو شوند.
سنگ کلیه چیست؟
سنگهای کلیه ترکیبات سختی هستند که معمولاً به دلیل افزایش غلظت نمک و املاح در ادرار شکل می‌گیرند. دلایل متعددی برای ایجاد این سنگها وجود دارد و آنها میتوانند در هر بخشی از سیستم ادراری، از کلیه‌ها گرفته تا مثانه، تشکیل شوند. اگرچه حرکت سنگهای کلیوی می‌تواند دردناک باشد، اما در صورت تشخیص به‌موقع، معمولاً آسیب جدی و دائمی به بدن وارد نمی‌شود. در صورتی که فردی در معرض خطر تشکیل سنگهای کلیوی قرار داشته باشد، متخصص اورولوژی می‌تواند روش‌هایی را برای پیشگیری از بروز این سنگها به او پیشنهاد کند.
درد سنگ کلیه چگونه است؟
درد ناشی از سنگهای کلیه یکی از شدیدترین دردها محسوب میشود که برخی افراد آن را با درد زایمان یا ضربه چاقو مقایسه میکنند. این درد طاقتفرسا زمانی آغاز میشود که سنگهای کلیه به سمت حالب حرکت کرده و با مسدود کردن مجاری ادراری، فشار زیادی به کلیه وارد می‌آورند. بنابراین، اگر قصد دارید بدانید درد سنگ کلیه در کجا احساس میشود، باید گفت که این درد معمولاً به صورت ناگهانی و تیز در ناحیه پشت، شکم یا پهلو تجربه میشود.
نشانه ها و علائم سنگ کلیه کدامند؟
تا زمانی که سنگ کلیه در داخل کلیه حرکت نکرده و وارد مجاری ادراری نشده باشد، معمولاً هیچ علامتی بروز نمی‌دهد. این سنگها به نام سنگهای خاموش شناخته میشوند. علائم سنگ کلیه که ممکن است در بیمار مشاهده شود شامل موارد زیر است:
- درد ناشی از سنگ کلیه
- سوزش هنگام ادرار
- درد هنگام ادرار کردن
- تغییر رنگ ادرار به صورتی، قرمز یا قهوه‌ای
- ادرار کدر و با بوی ناخوشایند
- حالت تهوع و استفراغ
- نیاز مداوم به ادرار (فوریت ادرار)
- تکرر ادرار
- تب و لرز
- کاهش حجم ادرار یا گرفتگی مجاری ادراری
- وجود گلبول‌های سفید یا چرک در آزمایش ادرار
در صورتی که علائم نگران‌کننده‌ای مانند درد شدید همراه با حالت تهوع و استفراغ، درد همراه با تب و لرز، وجود خون در ادرار، مشکلات در دفع ادرار یا درد شدیدی که نتوانید تسکین دهید، مشاهده کردید، باید فوراً به مرکز فوریت‌های پزشکی مراجعه کنید.
علائم سنگ کلیه در مردان مردان ممکن است درد شدیدی را در ناحیه پشت یا پهلو احساس کنند که به کشاله ران منتشر میشود. علائم سنگ کلیه در مردان همچنین می‌تواند شامل تهوع، استفراغ، ادرار دردناک و وجود خون در ادرار باشد.
علائم سنگ کلیه در زنان علائم سنگ کلیه در زنان ممکن است مشابه مردان باشد و شامل درد در ناحیه پشت یا پهلو، تهوع و استفراغ باشد. علاوه بر این، زنان ممکن است درد در ناحیه کشاله ران یا فرج را تجربه کنند، که ممکن است به اشتباه با عفونت دستگاه ادراری یا دیگر بیماری‌های زنان مشابه تلقی شود.
علل ابتلا به سنگ کلیه
متخصصان بر این باورند که مهم‌ترین علت بروز این مشکل، کم بودن میزان ادرار روزانه است که کمتر از یک لیتر باشد. به همین دلیل، افرادی که مشکلات کلیوی دارند یا نوزادانی که زودتر از موعد به دنیا می‌آیند، بیشتر در معرض ابتلا به سنگ کلیه قرار دارند. با این حال، احتمال بروز این عارضه در افراد بین ۲۰ تا ۵۰ سال بیشتر است. به طور کلی، عوامل متعددی وجود دارند که میتوانند خطر ابتلا به سنگ کلیه را افزایش دهند، از جمله:
- کم‌آبی بدن
- سابقه خانوادگی
- چاقی
- جنسیت (مردان بیشتر از زنان در معرض خطر هستند)
- پرکاری تیروئید
- رژیم غذایی سرشار از نمک، گلوکز یا پروتئین
- مصرف داروهای ضد تشنج
- جراحی بای‌پس معده
- بیماری التهابی روده که جذب کلسیم را افزایش می‌دهد
انواع سنگ کلیه
شناخت نوع یا ترکیب سنگ کلیه می‌تواند به درک بهتر علل تشکیل آن کمک کند و این امر به پزشک متخصص اورولوژی این امکان را می‌دهد که راهکارهایی برای جلوگیری از تشکیل مجدد سنگها به بیمار ارائه دهد. بنابراین، در صورت امکان، بهتر است سنگ کلیه به آزمایشگاه ارسال شود تا ترکیب آن تعیین گردد.
انواع سنگهای کلیه بر اساس ترکیب به شرح زیر هستند:
- سنگهای کلسیمی
بیشتر سنگهای کلیه از کلسیم تشکیل شده‌اند و رایج‌ترین آنها سنگهای اُگزالات کلسیم هستند. اُگزالات یک ماده طبیعی است که هم در برخی مواد غذایی و هم در کبد تولید میشود. سبزیجات، میوه‌ها، مغزیجات و شکلات حاوی مقادیر زیادی اُگزالات هستند. علاوه بر رژیم غذایی، مصرف دوز بالا از ویتامین D و برخی جراحی‌های روده می‌تواند باعث افزایش غلظت کلسیم و اُگزالات در ادرار شود. - سنگهای فسفات کلسیم
سنگهای کلیه ممکن است از فسفات کلسیم نیز تشکیل شوند. برخی اختلالات متابولیک، سردردهای میگرنی و مصرف داروی ضدصرع به نام توپیرامات میتوانند باعث بروز این نوع سنگها شوند. - سنگهای استروویتی
این نوع سنگها به‌طور معمول در پاسخ به عفونت‌هایی مانند عفونت‌های دستگاه ادراری شکل می‌گیرند. این سنگها میتوانند به سرعت رشد کنند و معمولاً اندازه بزرگ‌تری دارند، به همین دلیل معمولاً حرکت نمی‌کنند و علائم کمتری دارند. - سنگهای اسید اوریکی
این نوع سنگها در افرادی که کم مایعات می‌نوشند و بدنشان آب زیادی از دست می‌دهد، تشکیل میشوند. افرادی که رژیم غذایی غنی از پروتئین دارند یا مبتلا به اسید اوریک خون بالا (نقرس) هستند نیز ممکن است به این نوع سنگ کلیه دچار شوند. - سنگهای سیستینی
این نوع سنگها تنها در افرادی که به یک اختلال ارثی مبتلا هستند، دیده میشود. در این اختلال، بدن به طور غیرطبیعی ماده‌ای به نام سیستین را در ادرار دفع می‌کند.
تشخیص سنگ کلیه چگونه انجام می شود؟
تشخیص سنگ کلیه با توجه به علائم گزارش‌شده توسط بیمار و رد سایر علل احتمالی دردهای شکمی و پهلو امکان‌پذیر است. برای تایید وجود سنگ کلیه، تعدادی آزمایش مختلف قابل انجام است.
۱. آزمایش عملکرد کلیه (آزمایش سنگ کلیه)
یکی از آزمایش‌های خون به نام آزمایش عملکرد کلیه می‌تواند میزان کلسیم یا اسیداوریک بالاتر از حد معمول را در خون نشان دهد. این آزمایش برای ارزیابی سلامت کلیه‌ها و شناسایی سایر مشکلات پزشکی مفید است. همچنین، عملکرد کلیه‌ها از طریق آزمایش ادرار نیز بررسی میشود. در این آزمایش، ادرار جمع‌آوری شده طی ۲۴ ساعت برای اندازه‌گیری دفع مواد معدنی سنگ‌ساز و سایر ترکیبات مورد بررسی قرار می‌گیرد. گاهی لازم است که دو مجموعه ادرار طی دو روز برای این آزمایش جمع‌آوری شود. آزمایش ادرار همچنین می‌تواند وجود خون یا عفونت در ادرار را تشخیص دهد.
نتایج آزمایش ادرار سنگ کلیه
آزمایش ادرار می‌تواند با شناسایی موادی چون کلسیم، اگزالات و اسیداوریک به تشخیص این بیماری کمک کند. علاوه بر این، این آزمایش می‌تواند به شناسایی عفونت‌های دستگاه ادراری که ممکن است در ایجاد و شکلگیری این بیماری نقش داشته باشد، نیز کمک کند.
۲. آزمایش‌های تصویربرداری
برای بیمارانی که به اورژانس مراجعه میکنند، معمولاً سی‌تی‌اسکن بدون کنتراست انجام میشود. این روش به سرعت انجام میشود و به رد سایر علل احتمالی درد در پهلو یا شکم کمک می‌کند. سی‌تی‌اسکن می‌تواند وضعیت حالب، مثانه و کلیه‌ها را مشخص کرده و وجود سنگ، اندازه و محل دقیق آن، انسداد احتمالی و وضعیت سایر ارگان‌ها مانند آئورت و لوزالمعده را نشان دهد.
با این حال، به دلیل قرار گرفتن بیمار در معرض پرتو، سونوگرافی و عکس ساده شکم با اشعه ایکس به عنوان روش‌های ترجیحی برای تشخیص این بیماری مورد استفاده قرار می‌گیرند. در خانم‌های باردار و افرادی که باید از پرتو دوری کنند، سونوگرافی بهترین روش برای تشخیص سنگ کلیه است.
۳. سونوگرافی برای تشخیص سنگ کلیه
سونوگرافی معمولاً برای تشخیص این بیماری استفاده میشود. این روش به تعیین اینکه آیا درد ناشی از سنگ است یا خیر کمک می‌کند. پزشک ممکن است برای بررسی پیشرفت یا رشد سنگ، این آزمایش را در زمان‌های مختلف تکرار کند. افرادی که از درد کلیه، خون در ادرار یا علائم عفونت رنج می‌برند، نیاز به انجام این آزمایش دارند.
۴. پیلوگرام یا اوروگرافی داخل وریدی (IVP)
در این روش تصویربرداری، رنگ مخصوصی به داخل ورید بازویی تزریق میشود که از طریق کلیه‌ها و مثانه دفع میشود. سپس عکس اشعه ایکس یا سی‌تی‌اسکن موقعیت سنگ در مجاری ادراری را نشان می‌دهد.
| آزمایش خون | بررسی عملکرد کلیه از لحاظ افزایش کلسیم یا اسید اوریک |
| آزمایش ادرار | اندازه‌گیری میزان دفع مواد معدنی سنگین و سایر مواد سنگ‌ساز |
| تصویربرداری شامل CT اسکن و MRI | بررسی وضعیت شکم، حالب، مثانه و کلیه‌ها |
| آزمایش نیتروژن اوره خون و کراتینین | بررسی عملکرد کلیه |
| پیشاب‌سنجی | بررسی کریستال، باکتری، خون و گلبول سفید |
| پیلوگرام یا اوروگرافی داخل وریدی (IVP) | شناسایی محل سنگ در مجاری ادراری |
برای دفع سنگ کلیه چه بخوریم؟
تغذیه صحیح نقش اساسی در پیشگیری از تشکیل سنگ کلیه دارد. مصرف میزان کافی آب به رقیق شدن ادرار کمک کرده و از بروز سنگهای جدید جلوگیری می‌کند. آب لیمو به دلیل محتوای سیترات موجود در آن می‌تواند از تشکیل سنگهای کلسیمی جلوگیری کند. میوه‌ها و سبزیجات تازه، به‌ویژه آن‌هایی که حاوی آب زیادی هستند، مانند هندوانه و خیار، میتوانند به دفع سنگها کمک کرده و مواد مغذی ضروری بدن را تأمین کنند.
مایعات مؤثر برای دفع سنگ کلیه نوشیدن مایعات به اندازه کافی یکی از راه‌های اصلی پیشگیری و درماناین بیماری است. مایعات به رقیق شدن ادرار کمک کرده و از تشکیل کریستال‌ها و سنگها جلوگیری میکنند. برخی از مایعات مفید برای دفع سنگ کلیه عبارتند از:
- مصرف آب به مقدار کافی موجب رقیق شدن ادرار و جلوگیری از تشکیل سنگهای جدید میشود.
- آب لیمو به دلیل دارا بودن سیترات، از تشکیل سنگهای کلسیمی پیشگیری می‌کند.
- چای نعناع یا چای دانه‌های رازیانه با خواص تسکین‌دهنده خود میتوانند به بهبود عملکرد کلیه‌ها کمک کنند.
- آب هندوانه به دلیل محتوای بالای آب و خواص ادرارآور، کمک‌کننده در دفع سنگها است.
- نوشیدنی‌های غنی از سیترات مانند آب پرتقال یا آب نارنج نیز مؤثر هستند.
- پرهیز از مصرف نوشیدنی‌های الکلی که موجب تشدید مشکلات کلیه میشوند.
عرقیات گیاهی برای دفع سنگ کلیه مصرف عرقیات گیاهی به دلیل خواص ادرارآور و ضد التهابی، می‌تواند به دفع سنگ کلیه و کاهش درد ناشی از آن کمک کند. اما مصرف این عرقیات باید تحت نظر پزشک صورت گیرد. برخی از این عرقیات عبارتند از:
معجون‌های مؤثر برای دفع سنگ کلیه برای دفع سنگ کلیه، ترکیب‌هایی مانند عسل و روغن زیتون به عنوان نرم‌کننده طبیعی عمل کرده و به دفع سنگها کمک میکنند. همچنین، مخلوط عسل و جوش شیرین روند دفع سنگها را تسهیل می‌کند. ترکیب روغن زیتون با آب لیمو به دلیل حضور اسید سیتریک در آب لیمو، باعث شکستن سنگها و تسهیل خروج آنها از بدن میشود. ترکیب عرق خارشتر و عرق کاسنی نیز به دلیل خواص ادرارآور می‌تواند به دفع سنگهای کلیه کمک کند.
میوه‌های مفید برای دفع سنگ کلیه میوه‌ها سرشار از آب، ویتامین‌ها، مواد معدنی و آنتی‌اکسیدان‌ها هستند که به رقیق شدن ادرار و جلوگیری از تشکیل سنگهای جدید کمک میکنند. برخی از میوه‌های مفید برای دفع سنگ کلیه عبارتند از:
- هندوانه به دلیل محتوای بالای آب و خواص ادرارآور، به دفع سنگها کمک می‌کند.
- آب لیمو به دلیل محتوای اسید سیتریک می‌تواند مانع از تشکیل سنگهای کلسیمی شده و به شکستن سنگهای موجود کمک کند.
- سیب، که غنی از فیبر و آنتی‌اکسیدان‌ها است، به بهبود عملکرد کلیه‌ها کمک می‌کند.
- گلابی، با داشتن مقدار زیادی آب و فیبر، به رقیق شدن ادرار و کاهش خطر تشکیل سنگها کمک می‌کند.
- زردآلو، که حاوی پتاسیم و فیبر است، به حفظ سلامت کلیه‌ها و تسهیل دفع سنگها کمک می‌کند.
- توت‌فرنگی با ویتامین C و آنتی‌اکسیدان‌های خود، به بهبود سلامت کلیه‌ها یاری می‌رساند.
هندوانه پخته برای دفع سنگ کلیه هندوانه پخته به دلیل محتوای بالا از آب و پتاسیم، رقیق شدن ادرار را تسهیل کرده و دفع سنگها را آسان‌تر می‌کند. برای تهیه هندوانه پخته، قطعات آن را در آب بپزید و سپس آن را به صورت گرم یا سرد مصرف کنید.
خواص انار برای دفع سنگ کلیه انار به عنوان میوه‌ای غنی از آنتی‌اکسیدان‌ها و ویتامین‌ها، به تقویت عملکرد کلیه‌ها کمک کرده و محتوای بالای آب آن باعث رقیق شدن ادرار و تسهیل دفع سنگها میشود.
خربزه برای دفع سنگ کلیه خربزه به دلیل محتوای بالای آب و الکترولیت‌ها، به رقیق شدن ادرار کمک کرده و فشار خون را تنظیم می‌کند. مصرف آب خربزه یا تکه‌های آن بدن را هیدراته نگه می‌دارد و ریسک تشکیل این بیماری را کاهش می‌دهد.
گیاهان مفید برای دفع سنگ کلیه برخی گیاهان مانند خارشتر و کاسنی به دلیل خواص ادرارآور و سم‌زدایی از کلیه‌ها میتوانند به دفع سنگها کمک کنند. دیگر گیاهان مفید شامل ترب، پونه و زردچوبه هستند که خواص ضد التهابی و ادرارآور دارند.
کاکل ذرت برای دفع سنگ کلیه کاکل ذرت به دلیل خواص ادرارآور خود، باعث تسهیل دفع سنگهای کلیه میشود. مصرف دمنوش کاکل ذرت به طور منظم می‌تواند به سم‌زدایی از کلیه‌ها و جلوگیری از تشکیل سنگهای جدید کمک کند.
زنجبیل برای دفع سنگ کلیه زنجبیل با خواص ضد التهابی و آنتی‌اکسیدانی خود، به تسهیل دفع سنگ کلیه کمک کرده و درد و ناراحتی ناشی از آن را کاهش می‌دهد. برای تهیه دمنوش زنجبیل، چند برش زنجبیل را در آب جوش قرار دهید و سپس مصرف کنید.
داروهای مؤثر برای دفع سنگ کلیه داروهایی مانند ایبوپروفن، ناپروکسن، هیدروکلروتیازید و سیترات پتاسیم میتوانند در درمان سنگ کلیه موثر باشند. مشاوره با پزشک برای انتخاب داروهای مناسب ضروری است.
شربت‌های مؤثر برای دفع سنگ کلیه شربت‌هایی مانند سیترات پتاسیم و هیدروکلروتیازید به دفع این مشکل کمک میکنند. شربت‌های گیاهی مانند عرق خارشتر و عرق کاسنی نیز مؤثر هستند.
قرص‌های شل کننده مجاری ادراری برای دفع سنگ کلیه قرص‌هایی مانند تامسولوسین و آلفا بلاکرها به شل کردن مجاری ادراری و تسهیل عبور سنگها کمک میکنند.
عوارض سنگ کلیه چیست؟
اگر سنگ کلیه در داخل کلیه باقی بماند، ممکن است منجر به بروز مشکلاتی چون انسداد لوله‌های متصل‌کننده کلیه به مثانه (حالب) و انسداد مجاری خروج ادرار از بدن (پیشابراه یا میزنای) شود. تحقیقات نشان داده‌اند که افراد مبتلا به این بیماری، خطر ابتلا به مشکلات مزمن کلیوی را دارند. یک بار تجربه‌ی سنگ کلیه، احتمال بروز مجدد آن و تشکیل سنگهای جدید را بالا می‌برد.
جلوگیری از ابتلا سنگ کلیه
برای پیشگیری از سنگ کلیه، بسته به علل ایجاد آن و سابقه‌ی پزشکی فرد، لازم است تغییراتی در سبک زندگی، رژیم غذایی یا داروهای مصرفی ایجاد شود. در صورتی که سنگی دفع شده باشد، بررسی آن در آزمایشگاه می‌تواند نوع دقیق سنگ را شناسایی کند و اقدامات پیشگیرانه خاصی را به دنبال داشته باشد.
نوشیدن آب کافی در طول روز: به افراد با سابقه‌ی این بیماری توصیه میشود که روزانه حدود ۲.۵ لیتر آب بنوشند. در برخی موارد، اندازه‌گیری میزان ادرار برای اطمینان از مصرف مناسب آب ضروری است. اگر در مناطق گرم و خشک زندگی می‌کنید یا فعالیت‌های ورزشی زیادی دارید، نیاز به مصرف بیشتر آب خواهید داشت. ادرار روشن و شفاف نشانه‌ای از مصرف کافی آب است. محدودیت مصرف اگزالات: افراد با سنگ کلیه از جنس اگزالات کلسیم باید مصرف غذاهایی که دارای اگزالات هستند، مانند اسفناج، بامیه، ریواس، لوبیای سوئیسی، چغندر، جوانه گندم، بادام زمینی، آجیل، چای، شکلات و محصولات سویا را محدود کنند. نوشیدن آب لیمو یا لیموناد نیز در پیشگیری از این نوع سنگها مفید است. مصرف کلسیم: مصرف غذاهای غنی از کلسیم را ادامه دهید، اما در مصرف مکمل‌های کلسیم احتیاط کنید. هرچند کلسیم موجود در مواد غذایی تاثیری بر ایجاد سنگ کلیه ندارد، اما ممکن است در برخی افراد باعث افزایش خطر تشکیل سنگ شود.
