پر کاری تیروئید (هایپرتیروئیدیسم) هنگامی رخ می‌دهد که غده تیروئید مقدار زیادی هورمون تیروئید تولید کند. این وضعیت منجر به افزایش متابولیسم بدن شده و میتواند به کاهش وزن و نامنظم یا تند شدن ضربان قلب بیانجامد. در حال حاضر، درمان‌های موثری برای مدیریت هایپرتیروئیدیسم وجود دارد. پزشکان معمولاً از داروهایی برای کاهش فعالیت غده تیروئید یا از ید رادیواکتیو برای کاهش تولید هورمون‌های تیروئید بهره می‌برند. در برخی موارد خاص، درمان ممکن است نیازمند جراحی باشد که طی آن تمام یا بخشی از غده تیروئید برداشته میشود.
تیروئید پرکار چیست؟
تیروئید پر کار یا هایپرتیروئیدی نوعی اختلال در غده تیروئید است که در آن، میزان تولید و ترشح هورمون‌های تیروئیدی بیشتر از نیاز بدن میشود. این بیماری که به نام تیروئید بیش‌فعال نیز شناخته میشود، شامل تولید هورمون‌های T3 (تری‌یدوتیرونین) و T4 (تیروکسین) توسط غده تیروئید است.
پرکاری تیروئید میتواند تمام سیستم‌های بدن را تحت تأثیر قرار دهد. با شنیدن واژه “هایپر” یا “پرکار”، احتمالاً به مواردی همچون انرژی یا فعالیت زیاد فکر می‌کنید. در این حالت، متابولیسم بدن یا فرآیندهای سوخت‌وساز افزایش یافته و سرعت آنها بیشتر میشود. این فرآیندها غذا را به انرژی تبدیل کرده و عملکرد بدن را تسهیل می‌کنند.
افزایش سرعت متابولیسم باعث تندتر شدن ضربان قلب میشود و ممکن است فرد با اضطراب یا استرس مواجه شود. در برخی موارد، اشتها نیز افزایش می‌یابد. این وضعیت تمام بخش‌های بدن را تحت تأثیر قرار داده و نیازمند درمان توسط متخصص غدد است.
علت پرکاری تیروئید
بیماری گریوز
پر کاری تیروئید میتواند تحت تأثیر عوامل مختلفی رخ دهد، اما یکی از شایع‌ترین دلایل آن در جامعه، بیماری گریوز است. این بیماری یک اختلال خودایمنی به شمار می‌آید که در اثر حمله سیستم ایمنی به غده تیروئید بروز کرده و منجر به تولید بیش‌ازحد هورمون‌های تیروئیدی میشود. بررسی‌های آماری نشان می‌دهند که این بیماری در میان زنان نسبت به مردان شیوع بیشتری دارد.
اگرچه عوامل محیطی می‌توانند در بروز بیماری گریوز نقش داشته باشند، اما ژنتیک به‌عنوان عامل اصلی تأثیرگذار شناخته میشود. به دلیل ارثی بودن پرکاری تیروئید، احتمال بروز بیماری گریوز در میان اعضای خانواده یا بستگان نزدیک فرد مبتلا افزایش پیدا میکند.
ندول تیروئید
ندول تیروئید به رشد غیرطبیعی سلول‌های غده تیروئید اطلاق میشود. این ندول‌ها اغلب خوش‌خیم هستند و به‌ندرت به سرطان تبدیل می‌شوند. برخی از این گره‌ها با تولید بیش‌ازحد هورمون‌های تیروئیدی همراه هستند.
تیروئیدیت
تیروئیدیت اصطلاحی است که برای اشاره به التهاب یا تورم غده تیروئید استفاده میشود. این التهاب ممکن است ناشی از عفونت یا مشکلات سیستم ایمنی بدن باشد. زمانی که غده تیروئید دچار التهاب میشود، هورمون‌ها را به بیرون نشت می‌دهد و سطح آنها را بیش از نیاز بدن افزایش می‌دهد. تیروئیدیت میتواند پس از زایمان (تیروئیدیت پس از زایمان) یا در نتیجه مصرف داروهایی مانند اینترفرون و آمیودارون (داروی قلبی) ایجاد شود.
ید
مصرف بیش‌ازحد ید، چه از طریق رژیم غذایی و چه از طریق داروها، ممکن است باعث افزایش تولید هورمون‌های تیروئیدی شود. ید، ماده معدنی ضروری برای تولید هورمون‌های تیروئیدی است و مصرف بیش‌ازحد آن، از جمله دریافت کنتراست یددار داخل وریدی، میتواند منجر به هایپرتیروئیدیسم شود.
مقاله پیشنهادی: کم کاری تیروئید چیست و چه عوارضی دارد؟
علائم پر کاری تیروئید یا تیروئید پرکار
پرکاری تیروئید و علائم آن
در برخی مواقع، پرکاری تیروئید علائم شدیدی از خود نشان می‌دهد که شامل کاهش ناخواسته وزن، نارسایی قلبی و مشکلات تنفسی است. این وضعیت حتی میتواند خلق‌وخوی فرد را تحت تأثیر قرار داده و باعث زودرنجی یا پرخاشگری شود. گاهی نیز این اختلال از طریق برآمدگی‌های گردن در محل غده تیروئید قابل تشخیص است.
علائم پر کاری تیروئید
- افزایش اشتها
هورمون‌های تیروئید بر بسیاری از اندام‌های بدن تأثیر می‌گذارند، از جمله اعصابی که احساس گرسنگی را به مغز و معده منتقل می‌کنند. هنگامی که این غده بیش‌ازحد فعال شود، گرسنگی زودهنگام و شدیدتری تجربه می‌کنید. - تعریق بیش‌ازحد
با توجه به اینکه هورمون‌های تیروئید تنظیم‌کننده متابولیسم بدن هستند، فعالیت بیش‌ازحد این غده موجب افزایش دمای بدن و در نتیجه تعریق شدید میشود. در این شرایط، فرد معمولاً تحمل گرمای زیاد را از دست می‌دهد. - لاغری شدید
اگرچه پرکاری تیروئید اشتها را افزایش می‌دهد، اما به دلیل متابولیسم بسیار بالا و سوزاندن انرژی و چربی بیشتر، فرد به جای چاق شدن به کاهش وزن مبتلا میشود. - تپش قلب
غده تیروئید بر عملکرد قلب اثرگذار است. افزایش هورمون‌های تیروئیدی میتواند ضربان قلب را بالا برده و منجر به تپش قلب شود. - بزرگ شدن غده تیروئید
گواتر، به بزرگ شدن غده تیروئید اطلاق میشود. گاهی این وضعیت همراه با افزایش تولید هورمون‌های تیروئیدی است که به گواتر سمی معروف است. - خستگی شدید و ضعف عضلانی
در پرکاری تیروئید، افزایش بیش‌ازحد فعالیت‌های داخلی بدن باعث احساس ضعف و خستگی مداوم در اندام‌ها میشود، حتی بدون انجام فعالیت فیزیکی زیاد. - اختلالات روانی
تغییرات متابولیسمی ناشی از پرکاری تیروئید میتواند دمای بدن را بالا ببرد و به تحریک‌پذیری و بی‌حوصلگی منجر شود. علاوه بر این، تأثیر مستقیم هورمون‌ها بر اعصاب کنترل‌کننده مغز ممکن است فرد را مضطرب و پرخاشگر کند. - ریزش مو
اختلال در فرآیندهای متابولیسمی بدن میتواند منجر به ریزش غیرعادی موها و حتی ابروها شود. - تغییر در حالت چشم‌ها
پرکاری تیروئید ممکن است بر چشم‌ها تأثیر گذاشته و به بیرون‌زدگی چشم‌ها، محدودیت در حرکت آنها و حتی درد منجر شود. - سایر علائم پر کاری تیروئید
برخی علائم دیگر شامل موارد زیر هستند:
- اسهال مکرر
- فشار خون بالا
- ورم پاها
- افزایش میل جنسی
- خشکی و خارش پوست
- غلیظ شدن خون
- اختلال خواب
- لرزش انگشت‌ها
- بی‌قراری و بیش‌فعالی
- حالت تهوع و استفراغ
- کاهش تمرکز
علائم پرکاری تیروئید در سالمندان
افراد بالای 60 سال ممکن است علائمی متفاوت مانند کاهش اشتها یا کناره‌گیری اجتماعی داشته باشند. به همین دلیل، این بیماری در سالمندان ممکن است با افسردگی یا زوال عقل اشتباه گرفته شود.
| علائم عمومی و مشترک | علائم مختص مردان | علائم مختص زنان |
|---|---|---|
| کاهش وزن ناخواسته | اختلال در نعوظ | اختلالات قاعدگی (مانند کاهش خونریزی یا قاعدگی نامنظم) |
| تپش قلب و ضربان نامنظم | کاهش تعداد اسپرم | کاهش میل جنسی |
| تعریق بیش از حد | بزرگ شدن پستان‌ها (ژنیکوماستی) | خطر افزایش پوکی استخوان |
| لرزش دست‌ها | طاسی زودرس | افزایش خطر سقط جنین |
| اضطراب و تحریک‌پذیری | کاهش توده عضلانی | زایمان زودرس |
| خستگی و ضعف عضلانی | ||
| افزایش اشتها | ||
| اختلالات خواب | ||
| تحریک‌پذیری و تغییرات خلقی | ||
| بزرگ شدن غده تیروئید (گواتر) |
تفاوت علائم در زنان و مردان
پر کاری تیروئید میتواند در زنان منجر به قاعدگی نامنظم و کاهش خونریزی شود که ممکن است ناباروری را به دنبال داشته باشد. بسیاری از زنان در هنگام مشکلات باروری به پزشک مراجعه کرده و متوجه این بیماری می‌شوند.
در مردان، پرکاری تیروئید میتواند اختلال نعوظ، کاهش تعداد اسپرم، طاسی زودرس، و بزرگ شدن پستان‌ها (ژنیکوماستی) را به همراه داشته باشد. همچنین، کاهش تستوسترون ممکن است منجر به از دست رفتن توده عضلانی شود. مردان نیز ممکن است با پوکی استخوان ناشی از این بیماری مواجه شوند.
از کجا بفهمیم تیروئید پرکار داریم؟
بازنویسی متن با تغییر افعال و ایجاد محتوای یونیک:
راه‌های گوناگونی برای شناسایی پرکاری تیروئید وجود دارد که پزشک میتواند از آنها بهره بگیرد. متخصص غدد اقدامات زیر را برای تشخیص این بیماری انجام می‌دهد:
- پزشک در ابتدا معاینه‌ی فیزیکی کاملی انجام می‌دهد تا اندازه و وضعیت غده تیروئید را بررسی کند.
- آزمایش خون به‌عنوان یکی از ابزارهای کلیدی در تشخیص پرکاری تیروئید به کار می‌رود، که طی آن مقادیر هورمون‌های تیروئیدی اندازه‌گیری می‌شوند.
- عکس‌برداری و رادیوگرافی نیز از روش‌های تکمیلی برای تشخیص این بیماری محسوب می‌شوند.
در ادامه، فرآیند تشخیص پرکاری تیروئید به تفصیل شرح داده میشود:
۱. معاینه فیزیکی برای شناسایی پرکاری تیروئید
در صورت نیاز به معاینه، پزشک موارد زیر را ارزیابی میکند:
- معاینه‌ی غده‌ی تیروئید: با لمس دوطرفه‌ی گردن، اندازه، ورم یا وجود ندول‌ها بررسی می‌شوند. این کار با عقب‌دادن گردن و در برخی موارد، بلع آب دهان همراه است.
- معاینه‌ی چشم‌ها: وضعیت چشم‌ها برای نشانه‌های بیماری گریوز، مانند قرمزی، تورم، یا بیرون‌زدگی مورد بررسی قرار می‌گیرد.
- معاینه‌ی قلب: با گوش‌دادن به صدای قلب، مشکلاتی مانند تپش سریع یا نامنظم شناسایی میشود.
- معاینه‌ی دست‌ها: پزشک به وجود لرزش در دستان و وضعیت ناخن‌ها توجه میکند.
- بررسی پوست: سطح رطوبت و دمای پوست نیز به دقت بررسی میشود.
۲. آزمایش خون برای تشخیص پرذکاری تیروئید
آزمایش خون برای اندازه‌گیری سطح هورمون‌های تیروئیدی و هورمون‌های تنظیم‌کننده تیروئید انجام میشود. این آزمایش‌ها تحت عنوان “تست عملکرد غده‌ی تیروئید” شناخته می‌شوند.
در حالت پرکاری تیروئید:
- سطح هورمون‌های تیروئیدی (T۳ و T۴) بالاتر از حد طبیعی است.
- میزان هورمون تحریک‌کننده‌ی تیروئید (TSH) کاهش می‌یابد.
۳. تصویربرداری از غده تیروئید
چندین روش برای بررسی غده تیروئید از طریق تصویربرداری وجود دارد:
- RAIU (آزمایش جذب ید رادیواکتیو):
در این روش، به بیمار مقدار کمی ید رادیواکتیو داده میشود. سپس با اسکن گردن، میزان جذب ید توسط غده تیروئید ارزیابی میشود. اگر جذب ید بالا باشد، احتمال پرکاری تیروئید وجود دارد. این وضعیت معمولاً با تولید بیش‌ازحد T۴ و وجود ندول‌ها یا بیماری گریوز همراه است. - اسکن تیروئید:
در این روش، تصاویر دقیق‌تری با استفاده از دوربین گاما تهیه میشود. بیمار در حالت درازکش قرار گرفته و گردن کمی به عقب خم میشود. این تصاویر نقاط روشن ناشی از جذب ید رادیواکتیو را نشان می‌دهند و برای تشخیص گواتر، ندول، یا سرطان تیروئید استفاده می‌شوند. - سونوگرافی تیروئید:
با استفاده از امواج فراصوت، تصاویر دقیقی از غده تیروئید تهیه میشود. این روش غیرتهاجمی امکان بررسی وجود ندول‌ها را فراهم میکند.
این روش‌ها در کنار هم اطلاعات جامعی را برای تشخیص پرکاری تیروئید ارائه می‌دهند و پزشک میتواند برنامه درمانی مناسبی را بر اساس نتایج آنها تعیین کند.
درمان پرکاری تیروئید
چندین روش برای درمان تیروئید پرکار وجود دارد که انتخاب مناسب‌ترین روش به عواملی همچون سن، وضعیت سلامت عمومی، علت پرکاری و شدت بیماری بستگی خواهد داشت. روش‌های معمول و موثر برای درمان تیروئید پرکار عبارتند از:
داروهای ضد تیروئید
این دسته از داروها می‌توانند طی چند هفته تا چند ماه با کاهش تولید هورمون‌های تیروئیدی، علائم پرکاری تیروئید را کنترل کنند. از نمونه‌های این داروها می‌توان به متی‌مازول و پروپیلی‌تیوراسیل اشاره کرد.
ید رادیواکتیو
در این روش، بیمار ید رادیواکتیو را به شکل مایع مصرف میکند. ید جذب غده تیروئید شده و منجر به کوچک شدن و تحلیل رفتن آن میشود. علائم پرکاری تیروئید اغلب در طی چند ماه کاهش می‌یابد. از عوارض جانبی رایج این روش می‌توان به خشکی دهان، خشکی چشم، گلودرد و تغییر در حس طعم غذا اشاره کرد. برای کاهش خطر سرایت اشعه به دیگران، رعایت نکات قرنطینه ضروری است.
داروهای مسدودکننده بتا
این داروها که اغلب برای درمان فشار خون استفاده می‌شوند، می‌توانند علائم پرکاری تیروئید مانند لرزش، ضربان قلب سریع و تپش قلب را کاهش دهند. در مواردی که علائم شدیدتر است، پزشک ممکن است این داروها را به همراه سایر روش‌های درمانی تجویز کند.
جراحی
در برخی موارد، ممکن است نیاز باشد که بخشی یا کل غده تیروئید از طریق عمل جراحی برداشته شود. پس از جراحی، برای جلوگیری از کم‌کاری تیروئید، استفاده از مکمل‌های هورمونی تیروئید ضروری خواهد بود. مصرف این مکمل‌ها به تنظیم هورمون در مواقع کم‌کاری کمک میکند. همچنین، داروهای مسدودکننده بتا مانند پروپرانولول می‌توانند به مدیریت ضربان قلب، نبض، تعریق، اضطراب و فشار خون کمک کنند. خوشبختانه بیشتر بیماران به این درمان‌ها پاسخ مثبت می‌دهند.
عوارض تیروئید پرکار؛ تیروئید پرکار چه خطراتی دارد؟
افرادی که به پرکاری تیروئید دچار هستند، علاوه بر چالش‌ها و علائمی که در زندگی روزمره تجربه می‌کنند، ممکن است با عوارض ناشی از این بیماری و همچنین مشکلات مربوط به درمان آن نیز مواجه شوند. برخی از این عوارض که می‌توانند در مردان و زنان بروز کنند، عبارت‌اند از:
- آسیب دائمی به کبد
- آگرانولوسیتوز (کاهش شدید گلبول‌های سفید خون)
- آسیب احتمالی به جنین در دوران بارداری
- واکنش‌های آلرژیک به داروهای درمانی پرکاری تیروئید
- خطر ابتلا به سرطان، آسیب به حس چشایی و عوارض ناشی از مصرف ید رادیواکتیو
- عفونت یا خونریزی مرتبط با جراحی
- فلج احتمالی طناب‌های صوتی پس از عمل جراحی
- آسیب به غدد پاراتیروئید در حین جراحی
- ایجاد کم‌کاری تیروئید یا کاهش شدید سطح هورمون‌های تیروئیدی
این عوارض ممکن است بسته به شرایط بیمار و نوع درمان، شدت و نوع متفاوتی داشته باشند. بنابراین مدیریت دقیق و مشورت با پزشک متخصص، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
