چربی خون به دو نوع عمده کلسترول و تریگلیسیرید تقسیم میگردد. افزایش سطح چربی خون میتواند به بروز و پیشرفت بسیاری از بیماریهای زمینهای از جمله بیماریهای قلبی و عروقی و سکته مغزی منجر شود. علائم اصلی این وضعیت شامل تنگی نفس، سرگیجه، بیحسی و احساس گزگز در دستها و پاها است.
چربی خون چیست؟
هیپرلیپیدمی (hyperlipidemia) یا چربی خون به سطح بالای لیپیدها مانند کلسترول و تریگلیسیرید در خون اطلاق میشود. پزشکان این وضعیت را با تصلب شرایین (سختشدن شریانها) و سایر بیماریهای جدی نظیر حمله قلبی، سکته مغزی و بیماری شریانهای محیطی مرتبط میدانند. چربی خون یا لیپیدهای خون اصطلاحی است که به تمامی مواد چرب موجود در خون، شامل کلسترول و تریگلیسیرید، اطلاق میشود. این چربیها معمولاً توسط کپسولهای پروتئینی حمل میشوند و چگالی لیپیدها و نوع پروتئین نقش تعیینکنندهای در سرنوشت ذرات و تاثیر آنها بر متابولیسم دارند.
غلظت چربی خون به میزان جذب و دفع در رودهها بستگی دارد، هرچند جذب و ترشح از سلولها نیز بر این غلظت تأثیرگذار است.
وقتی گفته میشود که چربی خونتان بالاست، منظور این است که مقدار کلسترول لیپوپروتئین با چگالی کم و تریگلیسرید در خون شما بالا است. چربی خون بالا با نام هیپرلیپیدمی نیز شناخته میشود و سطوح بالای این چربیها میتواند خطرات جدی برای سلامتی مانند حمله قلبی را افزایش دهد.
برای بررسی و درمان چربی خون، میتوانید از پزشک عمومی یا متخصص داخلی کمک بگیرید. در دکترتو، شما میتوانید با بهترین پزشکان برای بررسی و کنترل چربی خون و درمان آن آشنا شوید، بهصورت آنلاین یا تلفنی مشورت کنید و همچنین برای دریافت نوبت ویزیت حضوری اقدام نمایید.
انواع چربی خون کدام است؟
معمولاً چربی خون به دو دسته اصلی تقسیم میشود: کلسترول و تریگلیسیرید. اما این دو دسته خود نیز به انواع مختلفی تقسیم میشوند.
کلسترول
همه ما با مفهوم کلسترول آشنا هستیم و شاید نام کلسترول خوب و بد را شنیده باشیم، اما آیا میدانید بالا بودن سطح کلسترول خون چه عوارضی دارد؟ انواع کلسترول به شرح زیر تقسیمبندی میشوند:
- کلسترول تام: این اصطلاح به سطح کلی کلسترول در خون اشاره دارد که شامل مخلوطی از کلسترول LDL-C، VLDL-C و HDL-C میباشد.
- کلسترول لیپوپروتئین با چگالی کم (LDL): این نوع چربی، معمولاً با نام کلسترول بد شناخته میشود و میتواند در دیوارههای عروق خونی تجمع پیدا کند، که باعث افزایش خطر ابتلا به بیماریهای قلبی عروقی میشود.
- چربی کلسترول لیپوپروتئین با چگالی بسیار کم (VLDL): این نوع کلسترول عمدتاً در مقادیر کم وجود دارد و افزایش آن ممکن است نشانهای از اختلال در متابولیسم چربی باشد.
- کلسترول لیپوپروتئین با چگالی بالا (HDL): این نوع کلسترول با نام کلسترول خوب نیز شناخته میشود. کلسترولهای خوب، کلسترول LDL را از عروق جذب کرده و آن را به کبد منتقل میکنند، سپس کبد آنها را از بدن دفع میکند، که باعث کاهش خطر بیماریهای قلبی و سکته میشود.
این شناخت دقیق از انواع کلسترول میتواند به شما کمک کند تا سلامتی قلبی خود را مدیریت کنید و بهبود بخشید.
تری گلیسیرید
تریگلیسیریدها نوعی چربی هستند که از غذای مصرفی به وجود میآیند. در واقع هنگامی که شما غذا میخورید، بدن کالریهایی را که نیاز به استفاده فوری ندارد، به تریگلیسیرید تبدیل میکند. این چربیها در سلولهای چربی شما ذخیره میشوند و بعداً هورمونها آنها را برای انرژی بین وعدههای غذایی آزاد میکنند. افزایش میزان این چربی در بدن میتواند با مشکلاتی همچون بیماریهای قلبی عروقی و سکته مرتبط باشد.
علائم چربی خون بالا چیست؟
سطوح بالای چربی خون ممکن است برای مدت طولانی نادیده گرفته شود، زیرا این مشکل بهندرت با علائمی همراه است. هیپرلیپیدمی معمولاً تا زمانی که به سطوح بحرانی نرسد، شناسایی نمیشود. چربی خون بالا میتواند منجر به تعدادی از بیماریهای مزمن شود که علائم مشابهی دارند. اولین علائم چربی خون عبارتاند از:
- تنگی نفس
- سرگیجه
- درد در قفسه سینه
- بیحسی یا گزگز
- تورم، بهویژه در دستها و پاها
- بهبود ضعیف زخمها
- مشکلات پوستی یا تغییر رنگ
- فشار خون بالا (توصیه میشود همراه با سایر علائم، زودتر برای درمان فشار خون بالا اقدام کنید)
یکی دیگر از علائم رایج هیپرلیپیدمی، رسوبات چربی کوچکی است که در زیر پوست و معمولاً اطراف چشمها تجمع میکنند. این رسوبات که گزانتوم نامیده میشوند، زمانی تشکیل میشوند که انواع خاصی از چربی در زیر پوست جمع شوند. این رسوبات در اندازه و مکانهای مختلف ظاهر میشوند و عموماً به خودی خود بیضرر هستند و خارج از علائم جدیتر هستند.
عوامل موثر بر چربی خون بالا | نشانههای آنها |
---|---|
چربیهای اشباعشده | چربیهای اشباعشده میتوانند سطح LDL شما را افزایش دهند. برخی از غذاهای گیاهی مانند روغن نخل و روغن نارگیل حاوی چربیهای اشباعشده هستند. با این حال، چربی اشباعشده بیشتر در محصولات غذایی حیوانی مانند پنیر، کره، شیر و استیک یافت میشود. |
چربیهای ترانس | چربیهای ترانس یا اسیدهای چرب ترانس بدتر از چربیهای اشباع هستند چرا که میتوانند سطح LDL شما را افزایش داده و سطح HDL را کاهش دهند. برخی از چربیهای ترانس به طور طبیعی در محصولات حیوانی یافت میشوند. برخی دیگر در غذاهای فرآوریشده یافت میشوند که تحت فرآیندی به نام هیدروژنه شدن قرار گرفتهاند، مانند چیپس سیبزمینی و فستفود. |
چربی خون چقدر باید باشد؟
معمولاً پزشکان چربی خون بالا را به عنوان سطح بیشازحد کلسترول در خون در نظر میگیرند. کلسترول LDL اثرات ضاری برای سلامتی دارد، اما HDL اثرات ضار آن را خنثی میکند، از این رو افزایش HDL مفید برای سلامتی است زیرا کلسترول اضافی را به کبد برمیگرداند تا از طریق صفرا به کلسترول خاتمه دهد. افزایش مقادیر LDL در جریان خون به سلامتی آسیب میرساند زیرا به کلسترول اضافی اجازه میدهد تا در خون جمع شود.
با این حال، تریگلیسیرید، اگرچه نوعی کلسترول نیست، ارتباط نزدیکی با بیماریهای قلبی دارد. به همین دلیل پزشکان میزان تریگلیسیرید را نیز در افراد مبتلا به چربی خون اندازهگیری میکنند.
به میزان ایدهآل هرکدام از اجزای چربی خون در زیر اشاره شده است:
- کلسترول تام یا کلسترول کل: کمتر از ۲۰۰ میلیگرم در دسیلیتر خون
- کلسترول HDL: بیشتر از ۵۰ میلیگرم در دسیلیتر برای خانمها و بیشتر از ۴۰ میلیگرم در دسیلیتر برای آقایان
- کلسترول LDL: کمتر از ۱۰۰ میلیگرم در دسیلیتر برای اکثر افراد و کمتر از ۷۰ میلیگرم در دسیلیتر برای افراد مبتلا به بیماری قلبی یا دیابت
- تریگلیسیرید: کمتر از ۱۵۰ میلیگرم در دسیلیتر خون
آزمایش چربی خون شامل چیست؟
آزمایش چربی خون به عنوان مهمترین و پرکاربردترین آزمایش برای ارزیابی چربی خون بالا شناخته میشود. هیپرلیپیدمی نقش بسیار اساسی در ابتلا به بیماریهای قلبی و عروقی دارد و آزمایش خون قادر است سطح چربیها در خون را اندازهگیری کند. در آزمایش چربی خون، موارد زیر مورد بررسی قرار میگیرند:
- سطح LDL (کلسترول بد)
- سطح HDL (کلسترول خوب)
- سطح کلسترول کل
- سطح تریگلیسرید
عوامل تاثیرگذار بر غلظت چربی خون چیست؟
غذاهای با انواع خاصی از چربیها، شرایط پزشکی خاص و عوامل دیگر میتوانند منجر به افزایش سطح کلسترول و تریگلیسیرید در خون شوند.
کم کاری تیروئید و چربی خون بالا
دیابت یک بیماری متابولیک است که باعث افزایش قند خون میشود. هورمون انسولین قند را از خون به سلولهای بدن منتقل میکند تا برای ذخیرهسازی یا استفاده به عنوان منبع انرژی استفاده شود. در دیابت، بدن شما یا انسولین کافی تولید نمیکند یا نمیتواند به طور موثر از انسولینی که تولید میشود، استفاده کند.
هنگامی که بدن شما نتواند کالریهای دریافتی خود را مصرف کند، آنها را به تریگلیسیرید یا کلسترول تبدیل میکند. این انباشت چربیها در خون و بافتها منجر به افزایش آنها میشود و میتواند برخی مشکلات سلامتی مانند افزایش چربی خون را ایجاد کند.
تاثیر دیابت بر چربی خون
دیابت یک بیماری متابولیک است که باعث افزایش قند خون میشود. هورمون انسولین قند را از خون به سلولهای بدن منتقل میکند تا برای ذخیرهسازی یا استفاده به عنوان منبع انرژی استفاده شود. در دیابت، بدن شما یا انسولین کافی تولید نمیکند یا نمیتواند به طور موثر از انسولینی که تولید میشود، استفاده کند.
هنگامی که بدن شما نتواند کالریهای دریافتی خود را مصرف کند، آنها را به تریگلیسیرید یا کلسترول تبدیل میکند. این انباشت چربیها در خون و بافتها منجر به افزایش آنها میشود و میتواند برخی مشکلات سلامتی مانند افزایش چربی خون را ایجاد کند.
سندروم متابولیک
سندروم متابولیک یک گروه از پنج عامل خطر است که در صورت عدم درمان، احتمال ابتلا به بیماری قلبی، دیابت و سکته را افزایش میدهد. این عوامل شامل فشار خون بالا، نشانگان قند خون بالا، چربی اضافی دور کمر، سطوح بالای تریگلیسیرید و کلسترول هستند. برای تشخیص سندروم متابولیک، حداقل باید سه عامل از این پنج خطر در شما مشاهده شود. اگرچه چربی خون بالا به عنوان یک جزء از سندروم متابولیک شناخته میشود، اما اگر شما از این مشکل رنج نبرید، همچنان خطر ابتلا به این سندروم را باید در نظر بگیرید.
سندروم کوشینگ
سندرم کوشینگ یا هیپرکورتیزولیسم به دلیل افزایش غیرطبیعی سطوح هورمون کورتیزول رخ میدهد، که عمدتاً ناشی از استرس مزمن است. هورمون کورتیزول میتواند تریگلیسیریدها را تحریک کرده و باعث افزایش سطح کلسترول بد در خون شود.
سندروم تخمدان پلی کیستیک
سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS) وضعیتی است که بر سطوح هورمونی زنان اثر میگذارد. در این سندرم، زنان مقادیر بالاتر از حد طبیعی هورمونهای مردانه تولید میکنند که باعث عدم تعادل هورمونی، دورههای قاعدگی نامنظم و مشکلاتی در بارداری میشود.
تحقیقات نشان میدهد که این سندرم ممکن است باعث مقاومت سلولها به انسولین شود. مقاومت به انسولین باعث افزایش سطح قند خون میشود، که در نتیجه باعث افزایش تبدیل کالریهای اضافی به چربی میشود. به این ترتیب، سطح چربی خون نیز افزایش مییابد.
بیماری های کلیوی
کلیهها به عنوان دو اندام له اندازهٔ مشت قرار دارند که در پایین قفسهٔ سینه و طرفین ستون فقرات قرار دارند و مسئولیت فیلتر کردن مواد زائد، آب اضافی، نمک و پتاسیم را بر عهده دارند. دلایل دقیق تأثیر بیماریهای کلیوی بر افزایش چربی خون مشخص نیست، اما تحقیقات نشان میدهد که افرادی که مشکلات کلیوی دارند، احتمالاً بیشتر به چربی خون مبتلا میشوند.
تست چربی خون و تشخیص چربی خون چگونه انجام می شود؟
هیپرلیپیدمی بدون هیچ علامتی به وضوح نشان نمیدهد، بنابراین تنها روش تشخیص آن انجام آزمایش چربی خون است که به نام پانل چربی یا پروفایل لیپیدی نیز شناخته میشود. پزشک برای تشخیص هیپرلیپیدمی از پانل چربی استفاده میکند که شامل اندازهگیری سطوح کلسترول شما است. برای اندازهگیری سطح تریگلیسیرید نیز از آزمایش تریگلیسیرید استفاده میشود که با نمونه خون انجام میشود و تفاوتی با اندازهگیری مقدار کلسترول ندارد.
ممکن است پزشک از شما بخواهد که ۸ تا ۱۲ ساعت قبل از جمعآوری نمونه خون ناشتا باشید، که به این معناست که در این مدت باید از مصرف هر نوع غذا یا نوشیدنی غیر از آب خودداری کنید. با این حال، تحقیقات اخیر نشان میدهد که روزه گرفتن همیشه لازم نیست، بنابراین به دستورالعملهای پزشک خود پایبند باشید. سطوح ایدهآل کلسترول بسته به وضعیت سلامتی گذشته و مسائل فعلی سلامتی میتواند در افراد مختلف متفاوت باشد، بنابراین بهتر است با پزشک خود مشورت کنید.
انواع عارضه چربی خون بالا
انواع مختلفی از اختلالات چربی خون وجود دارند که هر یک تأثیرات متفاوتی بر بدن دارند و پزشکان آنها را بر اساس نوع و نحوه تأثیر آنها بر روی بدن دستهبندی میکنند. در ادامه به این انواع اشاره میشود:
نوع I: نوع I یا کمبود لیپوپروتئین لیپاز خانوادگی، که به طور معمول در دوران کودکی اتفاق میافتد و شدید است. این بیماری ارثی باعث تخریب طبیعی چربیها میشود و میتواند منجر به درد شکم، عفونتهای مکرر لوزالمعده و بزرگ شدن کبد و طحال شود.
نوع II (a و b): نوع IIa یا هایپرکلسترولمی خانوادگی و نوع IIb یا هیپرلیپیدمی ترکیبی خانوادگی که هر دو منجر به افزایش سطوح LDL میشوند. این اختلالات ممکن است باعث رسوب چربی در پوست و اطراف چشم شود و همچنین میتوانند خطر مشکلات قلبی را افزایش دهند.
نوع III: نوع III یا دیس بتا لیپوپروتئینمی خانوادگی، که زمانی رخ میدهد که سطح LDL در خون کاهش یافته ولی سطح HDL در حد طبیعی باقی میماند. یکی از ویژگیهای این نوع، بروز گزانتوم یا پلاکهای صاف و خاکستری زرد بر روی پلکها و اطراف چشم است. نوع III همچنین خطر ابتلا به بیماریهای عروقی مانند بیماری عروق قلبی و عروقی را در اوایل بیماری افزایش میدهد.
نوع IV: نوع IV یا هیپرتریگلیسیریدمی که باعث افزایش سطح تریگلیسیرید در خون میشود. این نوع ممکن است منجر به چاقی، سطح گلوکز خون بالا و افزایش سطح انسولین شود. گاهی اوقات این نوع اختلال چربی خون در اوایل بزرگسالی تشخیص داده نمیشود.
این دستهبندیها بر اساس نوع اختلال چربی و نحوه تأثیر آنها بر روی بدن صورت میگیرد و برای درمان بهینه و پیگیری مناسب باید توسط پزشک مورد بررسی و مشاوره قرار گیرند.
ارتفاع کلسترول میتواند منجر به تجمع پلاک در عروق و تصلب شرایین گردد، که بیماری جدیای است که میتواند باعث محدود شدن جریان خون در عروق شود و حتی خطر ایجاد لختههای خون خطرناک را افزایش دهد. به همین دلیل، چربی خون بالا ممکن است عوارض جدی و تهدیدکننده زندگیای از قبیل:
- سکته قلبی
- آنژین (درد قفسه سینه)
- حمله قلبی
- فشار خون بالا (چربی خون فشار بالا)
- بیماریهای عروق محیطی
- بیماری مزمن کلیوی
- سنگ صفرا
را ایجاد نماید. اغلب، افزایش فشار خون ناشی از تصلب شرایین یا ارتفاع چربی خون است که میتواند به وقوع بپیوندد.
چربی خون و بیماری عروق کرونر قلب
خطر اصلی افزایش چربی خون برای سلامت قلب، بیماری عروق کرونر یا تصلب رگهای قلب است که ممکن است منجر به حمله قلب و در نهایت مرگ شود. در صورتی که سطح کلسترول شما بیش از حد معمول بالا باشد، کلسترول میتواند در دیوارههای رگهای شما جمع شده و پلاکهایی تشکیل دهد. این پلاکها با گذشت زمان میتوانند باعث سخت شدن شرایط شراین شود، یا به عبارت دیگر، تصلب شرایین را ایجاد کنند.
شراینهایی که قلب را تغذیه میکنند، میتوانند در مناطق خاصی باریک شده و باعث تنگی کانال شوند که باعث محدود شدن جریان خون به بخشهایی از عضله قلب میشود. به طور کلی، افزایش چربی خون میتواند منجر به انسداد رگهای قلب شده و عوارض بیماری عروق کرونر را به وجود آورد.
چربی خون را چگونه درمان کنیم؟
تغییر سبک زندگی اولین اقدام درمانی برای هیپرلیپیدمی است. در صورت عدم کنترل بهینه با این روش، ممکن است نیاز به استفاده از برخی داروها باشد. در ادامه، ابتدا داروهای استفاده شده در کنترل چربی خون را بررسی میکنیم و سپس به بررسی اقدامات مناسب برای کنترل چربی خون از طریق تغییر سبک زندگی میپردازیم.
دکتر غلامحسین فاتحی از بهترین متخصصین قلب در تهران میباشد. جهت رزرو نوبت آنلاین دکتر فاتحی کلیک کنید.
بهترین قرص برای چربی خون
اگر تغییرات در سبک زندگی برای درمان هیپرلیپیدمی شما کافی نبود، پزشک ممکن است دارویی را تجویز کند. استاتینها به عنوان خط اول داروهای هیپرلیپیدمی مورد استفاده قرار میگیرند. در صورتی که شما قادر به تحمل استاتینها نیستید یا این داروها قادر به کاهش کافی کلسترول LDL شما نیستند، مهارکنندههای mRNA و داروهای آنتیبادی مونوکلونال که به تازگی تولید شدهاند، میتوانند به خوبی این کار را برای شما انجام دهند. به طور کلی، داروهای شایع کاهش دهنده کلسترول و تریگلیسیرید عبارتند از:
- استاتینها مانند آتورواستاتین (لیپیتور)، فلوواستاتین، لوواستاتین، پیتاواستاتین (لیوالو)، پراواستاتین، روزوواستاتین (کرستور) و سیمواستاتین
- رزینهای متصل شونده به اسید صفراوی مانند کلستیرامین (پروالیت)، کولسولام (ولچول)، کلستیپول (کولستید)
- مهارکنندههای جذب کلسترول مانند ezetimibe (Zetia/Nexlizet)
- جایگزینهای تزریقی برای استاتینها مانند alirocumab (Praluent) یا evolocumab (Repatha)
- فیبراتها مانند فنوفیبرات (فنوگلاید، تریکور، تریگلاید) یا جمفیبروزیل (لوپید)
- نیاسین (نیاکور)
- مکملهای اسید چرب امگا ۳
- سایر مکملهای کاهشدهنده کلسترول
تغییر سبک زندگی برای کاهش چربی خون
تغییرات در سبک زندگی اکثراً مهمترین عامل مدیریت چربی خون در خانه هستند. حتی اگر هیپرلیپیدمی ارثی باشد، تغییر سبک زندگی همچنان جزء حیاتی در درمان آن محسوب میشود. این تغییرات به تنهایی ممکن است کافی باشند تا خطر ابتلا به بیماریهای قلبی و سکته را کاهش دهند. در صورتی که در حال حاضر داروهایی برای کنترل چربی خون مصرف میکنید، تغییرات در سبک زندگی میتوانند بهبودی در کاهش سطح کلسترول این داروها را ایجاد کنند.
برای کاهش سریع چربی خون چه بخوریم؟ (روش خانگی کاهش چربی خون)
ایجاد تغییرات در رژیم غذایی میتواند به کاهش سطح کلسترول LDL و افزایش سطح کلسترول HDL کمک کند. برای نمونه، میتوانید از موارد زیر در رژیم غذایی خود استفاده کنید:
- انتخاب چربیهای سالمتر؛ اجتناب از چربیهای اشباع که عمدتاً در گوشت قرمز، بیکن، سوسیس و محصولات لبنی پرچرب یافت میشوند. به جای آن از پروتئینهای کمچربی مانند مرغ، بوقلمون و ماهی استفاده کنید. برای پخت و پز از چربیهای تک غیراشباع مانند زیتون، آووکادو و روغن کانولا استفاده کنید.
- حذف چربیهای ترانس؛ چربیهای ترانس در غذاهای سرخشده و فرآوریشده مانند کلوچهها و سایر تنقلات یافت میشوند. مواد تشکیلدهنده روی برچسب محصول را بررسی کنید و از محصولاتی که «روغن نیمه هیدروژنه» دارند، صرف نظر کنید.
- مصرف بیشتر امگا ۳؛ امگا ۳ فواید زیادی برای قلب دارد و میتوانید آنها را در برخی از انواع ماهیها مانند ماهی آزاد، ماهی خال مخالی و شاه ماهی، همچنین در آجیلها و دانهها مانند گردو و بذر کتان پیدا کنید.
- افزایش مصرف فیبر؛ فیبر محلول که در جو، سبوس، میوهها، لوبیا و سبزیجات یافت میشود، میتواند به کاهش کلسترول LDL کمک کند و برای قلب سالم مفید است.
- مصرف بیشتر میوه و سبزیجات؛ این مواد غذایی سرشار از فیبر و ویتامین هستند و دارای چربی اشباع کمی هستند.
با اعمال این تغییرات در رژیم غذایی خود، میتوانید به بهبود سطح کلسترول خون خود کمک کنید و از بروز عوارض ناشی از هیپرلیپیدمی پیشگیری کنید.
درمان چربی خون بالا با داروهای گیاهی
ممکن است برایتان جالب باشد که بدانید برخی از داروهای گیاهی میتوانند به طور قابل توجهی به کاهش سطح کلسترول بد و تریگلیسیرید کمک کنند. برخی از این داروها حتی میتوانند سطح کلسترول خوب را نیز افزایش دهند. به همین دلیل توصیه میشود که مصرف دمنوشهای زیر را جزو برنامه روزانه خود برای کاهش چربی خون در نظر بگیرید:
دمنوش آویشن
دمنوش تخم شوید
دمنوش زنیان و عناب
دمنوش خارمریم
تجربه نشان داده است که این گیاهان دارویی میتوانند به طور فوری در درمان چربی خون بالا مؤثر باشند.