پیوند قلب به معنای جایگزینی قلبی که دچار آسیب یا بیماری شده با یک قلب سالم از فرد اهداکننده است. اهداکننده فردی است که پس از فوت، خانواده‌اش رضایت خود را برای اهدای اعضای بدن او اعلام کرده‌اند.
در طول بیش از چهار دهه، از زمانی که نخستین پیوند قلب انسانی در سال ۱۹۶۷ صورت گرفت، این روش از یک فرآیند آزمایشی به شیوه‌ای اثبات‌شده برای درمان بیماری‌های پیشرفته قلبی تبدیل شده است. سالانه بیش از ۲۰۰۰ عمل پیوند قلب در ایالات متحده انجام می‌شود و در صورتی که تعداد قلب‌های اهدایی افزایش یابد، هزاران نفر دیگر نیز می‌توانند از این روش درمانی بهره‌مند شوند.
پیوند قلب چیست؟
این جراحی که با نام‌های پیوند عروق کرونری یا بای‌پس عروق کرونری نیز شناخته می‌شود، روشی جراحی محسوب می‌شود که در آن عروق خون‌رسان به قلب (که معمولاً از پشت سینه یا بخش پایینی ساق پا برداشت می‌شوند) به قسمت‌هایی از قلب که دچار ضعف در خونرسانی هستند، متصل می‌گردند.
هدف اصلی این جراحی، بهبود خونرسانی به بخش‌هایی از قلب است که در اثر تصلب شرایین کرونری (آترواسکلروز عروق کرونری) و کاهش جریان خون، دچار کمبود اکسیژن شده‌اند. با اجرای این جراحی، مسیر جدیدی برای عبور خون ایجاد شده و جریان خون به نواحی کم‌خون قلب به‌طور موثری برقرار می‌شود، در نتیجه قلب می‌تواند مجدداً اکسیژن و مواد مغذی مورد نیاز خود را برای عملکرد صحیح دریافت کند.
این عمل جراحی از حساسیت و پیچیدگی بالایی برخوردار است و نیازمند یک تیم جراحی باتجربه و تجهیزات پزشکی پیشرفته است. پس از انجام این جراحی، بیمار باید دوره‌ای از مراقبت و بهبودی را طی کند تا سلامت کامل خود را بازیابد.
چرا پیوند قلب انجام می شود؟
پیوند قلب زمانی مورد بررسی قرار می‌گیرد که نارسایی قلبی به حدی پیشرفته باشد که هیچ روش درمانی دیگری مؤثر واقع نشود، اما در عین حال، فرد از نظر سایر جنبه‌های سلامتی در وضعیت مطلوبی قرار داشته باشد. مهم‌ترین دلایل انجام پیوند قلب شامل ابتلا به موارد زیر است:
- کاردیومیوپاتی اتساعی (بزرگ شدن غیرطبیعی قلب)
- بیماری شدید عروق کرونر همراه با ایجاد بافت اسکار در قلب، که در نتیجه حملات قلبی به وجود آمده است
- نقایص مادرزادی قلب
نکته حائز اهمیت این است که امروزه پیشرفت‌های چشمگیری در زمینه درمان نارسایی قلبی حاصل شده است؛ از توسعه داروهای جدید گرفته تا به‌کارگیری ضربان‌سازهای قلبی و تکنیک‌های نوین جراحی. آنچه در انتخاب گزینه‌های درمانی نقش اساسی دارد، این است که ارزیابی‌های لازم توسط یک متخصص نارسایی قلبی انجام شود تا مناسب‌ترین روش درمان برای بیمار تعیین گردد.
این جراحی زمانی انجام می‌شود که عروق کرونری، که وظیفه تأمین خون و اکسیژن برای عضله قلب را بر عهده دارند، دچار تنگی و تصلب شوند. تجمع چربی و تشکیل پلاک‌ها در دیواره عروق، باعث محدود شدن جریان خون و اکسیژن‌رسانی به قلب شده و در نتیجه، فرد با درد قفسه سینه (آنژین صدری) مواجه می‌شود. عوامل زیر می‌توانند ضرورت این جراحی را تعیین کنند:
- آنژین صدری پایدار: دردی که به‌طور مکرر بروز پیدا کرده و در زمان استراحت یا انجام فعالیت‌های فیزیکی شدید تشدید می‌شود.
- آنژین صدری ناپایدار: دردی که به‌صورت ناگهانی و بدون علت مشخص ظاهر شده و نشان‌دهنده افزایش خطر آسیب قلبی و نارسایی قلبی است.
- آسیب قلبی: در صورت وقوع حمله قلبی و آسیب گسترده به عضله قلب، پیوند قلب می‌تواند به بهبود خونرسانی کمک کند.
- انسداد عروق کرونری: در برخی شرایط، انسداد کامل عروق کرونری رخ داده و نیاز به ایجاد مسیر جدید برای خونرسانی وجود دارد. پزشک ابتدا باید علت انسداد را شناسایی کند تا بهترین روش درمانی را تعیین نماید.
انواع پیوند قلب
این جراحی در دو نوع اصلی انجام می‌گیرد:
- روش ارتوتوپیک که رایج‌ترین تکنیک در جراحی پیوند قلب محسوب می‌شود. در این روش، قلب بیمار به‌طور کامل خارج شده و قلب اهدایی جایگزین آن می‌گردد.
- روش هتروتوپیک یا Piggyback که در آن، قلب اصلی بیمار در جای خود باقی می‌ماند و قلب اهدایی در سمت راست قفسه سینه قرار داده می‌شود. این نوع پیوند نادر بوده و معمولاً برای بیمارانی که مشکلات ریوی دارند، مورد استفاده قرار می‌گیرد.
چه کسانی می توانند پیوند قلب انجام دهند؟
به‌طور کلی، افرادی که کمتر از ۶۹ سال سن دارند و شرایط زیر را دارا باشند، امکان انجام این جراحی را خواهند داشت:
- بیمارانی که دچار تصلب شدید در عروق کرونری هستند.
- افرادی که با آنژین صدری ناپایدار مواجه‌اند.
- کسانی که به دلیل آسیب قلبی، علائم بیماری قلبی را تجربه می‌کنند.
- بیمارانی که عروق کرونری آنها به‌طور کامل مسدود شده است.
- افرادی که پیش‌تر تحت عمل پیوند قلب قرار گرفته‌اند و نیاز به بازسازی یا تعویض مجدد دارند.
پیوند قلب چگونه است؟
این جراحی نوعی عمل قلب باز است که در آن عروق کرونری مسدود یا تنگ، با استفاده از عروق برداشته شده از قسمت‌های دیگر بدن، جایگزین و بازسازی می‌شوند. روش‌های مختلفی برای انجام این عمل وجود دارد، اما رایج‌ترین روش به شرح زیر است:
ابتدا، پزشک یک برش در ناحیه سینه ایجاد میکند تا به قفسه سینه دسترسی داشته باشد. این برش ممکن است به صورت عمودی در میانه سینه یا به صورت افقی در کناره سینه باشد.
در این مرحله، بیمار به دستگاه قلب و ریه متصل می‌شود تا عملکرد قلب و ریه را به عهده بگیرد و جریان خون و اکسیژن‌رسانی بدن را انجام دهد. سپس، قلب بیمار متوقف می‌شود تا جراح بتواند به راحتی روی آن کار کند.
در مرحله بعد، عروق مناسب برای پیوند از مناطق مختلف بدن مانند ساق پا، داخلی ساق پا، سینه، یا حتی از رگ رادیال (دست) برداشت می‌شود.
پس از آن، جراح این رگ‌های جدید را به عروق کرونری مسدود یا تنگ متصل میکند. پس از پایان جراحی، ناحیه برش بسته می‌شود و بخیه زده می‌شود.
بیمار پس از جراحی به واحد مراقبت‌های ویژه منتقل می‌شود تا تحت نظر تیم پزشکی برای ریکاوری قرار گیرد. مدت زمان بستری و مراحل ریکاوری ممکن است بسته به وضعیت بیمار متفاوت باشد. لازم است که بیمار پس از ترخیص دستورات پزشک را دقیقاً رعایت کند.
پیوند رگ قلب چگونه انجام می‌شود؟
پیوند رگ قلب نوعی جراحی است که در آن رگ‌های برداشته شده از دیگر بخش‌های بدن برای تأمین جریان خون جدید به قلب استفاده می‌شود. در این فرآیند، یک سر رگ پیوندی به یکی از رگ‌های کرونری دوخته می‌شود و سر دیگر آن به بخش باز شده از دریچه آئورت متصل می‌گردد. یکی از رگ‌های مهم که در این جراحی استفاده می‌شود، سرخرگ سینه‌ای داخلی است که به‌طور طبیعی به شاخه‌ای از آئورت متصل است.
پیوند قلب مصنوعی
پیوند قلب مصنوعی به معنای جایگزینی قلب بیمار با یک دستگاه قلب مصنوعی است که به پمپاژ خون به تمامی بدن می‌پردازد. این جراحی به بیمارانی که در انتظار پیوند قلب از اهداکننده هستند کمک میکند. در پیوند قلب مصنوعی، جراح باید دو بطن راست و چپ قلب بیمار را جدا کرده و دستگاه را در قفسه سینه قرار دهد. دو نوع اصلی از این دستگاه‌ها وجود دارند:
- قلب مصنوعی بیرونی: یک راهکار موقت برای بیمارانی که در انتظار پیوند قلب هستند و این دستگاه خارج از بدن قرار می‌گیرد.
- قلب مصنوعی داخلی: دستگاهی که داخل بدن قرار می‌گیرد و برای بیمارانی مناسب است که قادر به تحمل جراحی پیوند قلب نیستند.
پیوند دریچه قلب
در جراحی پیوند دریچه قلب، دریچه‌ای که آسیب دیده یا به درستی عمل نمی‌کند، با دریچه‌ای مصنوعی یا از حیوانات جایگزین می‌شود. اگر دریچه‌ها به‌درستی عمل نکنند، مشکلات جدی در عملکرد قلب ایجاد می‌شود. دریچه‌های مصنوعی معمولاً از پلاستیک، فلز یا آلیاژهای فلزی ساخته می‌شوند، اما برخی دریچه‌ها از قلب حیواناتی همچون گاو یا خوک تهیه می‌شوند. برای ارزیابی خطرات این جراحی و عوارض احتمالی آن، مشاوره با متخصص قلب ضروری است.
پیوند رگ پا به قلب
در این روش، از سیاه‌رگ‌های ساق پا برای انجام بای‌پس عروق قلبی استفاده می‌شود. این جراحی به ویژه برای بیمارانی که چندین عروق مسدود دارند یا دچار نارسایی قلبی هستند، توصیه می‌شود.
مقاله پیشنهادی: باتری قلبی چیست و چگونه عمل میکند؟
مراحل دریافت پیوند قلب چگونه است؟
برای دریافت پیوند قلب، ابتدا لازم است در لیست انتظار پیوند قرار بگیرید. اما پیش از آن، باید یک فرآیند غربالگری جامع را طی کنید. تیمی متشکل از متخصصان قلب، پرستاران، مددکاران اجتماعی و کارشناسان اخلاق زیستی، سابقه پزشکی، نتایج آزمایش‌های تشخیصی، پیشینه اجتماعی و ارزیابی‌های روان‌شناختی شما را بررسی می‌کنند تا مشخص شود آیا پس از پیوند، توانایی بقا و ادامه مراقبت‌های لازم برای یک زندگی سالم و طولانی را خواهید داشت یا خیر.
پس از تأیید، باید در انتظار یافتن یک اهداکننده بمانید که این فرآیند می‌تواند زمان‌بر و استرس‌زا باشد. در این دوره، وجود یک شبکه حمایتی از خانواده و دوستان برای کمک به شما ضروری خواهد بود. تیم پزشکی نیز وضعیت شما را به‌طور مداوم تحت نظر گرفته و برای کنترل نارسایی قلبی اقدامات لازم را انجام خواهد داد. در صورت یافتن یک قلب مناسب، بیمارستان باید اطلاعات تماس شما را در اختیار داشته باشد تا سریعاً هماهنگی‌های لازم انجام شود.
| ردیف | مراحل پیوند قلب | شرح هر مرحله |
|---|---|---|
| مرحله اول | معرفی و ثبت نام | بیمار که نیاز به پیوند قلب دارد، باید در لیست انتظار برای اهداکنندگان قلب ثبت نام کند. این ثبت نام معمولاً از طریق یک مرکز ترمیم قلب یا مرکز انتقال عضو انجام می‌شود. |
| مرحله دوم | ارزیابی و انتخاب | بیمار باید به طور کامل ارزیابی شود تا مشخص شود آیا وضعیت سلامتی و عملکرد قلبی او برای انجام عمل جراحی پیوند قلب مناسب است یا خیر. |
| مرحله سوم | انتخاب اهداکننده | در صورتی که بیمار به عنوان یک کاندیدای پیوند قلب معتبر شناخته شود، مرکز انتقال عضو در تلاش است تا یک اهداکننده مناسب را پیدا کند. |
| مرحله چهارم | هماهنگی و ترتیبات جراحی | پس از پیدا کردن اهداکننده مناسب، ترتیبات لازم برای جراحی پیوند قلب انجام می‌شود ازجمله بررسی سازگاری با گروه خون، هماهنگی بین تیم جراحی و ترتیبات بیمارستانی و جراحی. |
مراقبت‌های قبل از عمل جراحی پیوند قلب
آمادگی برای جراحی پیوند قلب شامل مراحل متعددی است. فرد باید از نظر سلامت جسمی و روانی تحت ارزیابی‌های دقیق قرار گیرد. در بسیاری از موارد، باوجود نارسایی شدید قلبی، ممکن است بیمار شرایط لازم برای انجام این جراحی را نداشته باشد. برخی از اقدامات ضروری پیش از پیوند قلب شامل موارد زیر است:
- انجام آزمایش‌های خون
- ارزیابی وضعیت سیستم ایمنی بدن
- بررسی عملکرد کلیه از طریق آزمایش ادرار
- قطع مصرف الکل، تنباکو و مواد مخدر از مدت‌ها پیش از جراحی
- انجام تصویربرداری‌های تخصصی
- ارزیابی عملکرد قلب، سیستم تنفسی و گردش خون
- بررسی سلامت دهان و دندان
- انجام آزمایش‌های مرتبط با بیماری‌های عفونی
- بررسی سابقه ابتلا به ویروس واریسلا زوستر
- تکمیل برنامه واکسیناسیون بیمار
مراقبت‌های بعد از عمل جراحی پیوند قلب
برای دستیابی به بهترین نتیجه از عمل پیوند قلب، رعایت توصیه‌های زیر ضروری است:
- داروهای تجویز شده را دقیقاً مطابق دستور پزشک مصرف نمایید.
- از مصرف الکل، سیگار و مواد مخدر خودداری کنید.
- از انجام فعالیت‌های بدنی سنگین و حرکات شدید پرهیز داشته باشید.
- در صورت مشاهده علائم عفونت مانند تب، سریعاً به پزشک مراجعه کنید.
- استراحت کافی داشته باشید تا روند بهبودی بهتر پیش برود.
- ضربان قلب خود را در حالت استراحت و هنگام فعالیت تحت نظر بگیرید.
مزایای پیوند قلب
این جراحی (پیوند عروق کرونری یا CABG) مزایای زیادی دارد که به شرح زیر است:
- بهبود جریان خون به قلب: پیوند عروق کرونری با بازسازی مسیرهای خونرسانی، موجب بهبود جریان خون به قلب شده و از این رو خون به‌طور مؤثرتری به عضله قلب می‌رسد.
- کاهش علائم آنژین صدری: آنژین صدری که به‌عنوان یکی از نشانه‌های اصلی تصلب عروق کرونری شناخته می‌شود و باعث درد قفسه سینه در هنگام استراحت یا فعالیت شدید می‌شود، با انجام پیوند عروق کرونری برطرف شده و علائم آن کاهش می‌یابد.
- کاهش خطر حمله قلبی: با بازسازی مسیرهای خونرسانی به قلب، پیوند عروق کرونری به بهبود جریان خون کمک کرده و خطر بروز حمله قلبی مجدد را کاهش می‌دهد.
- بهبود کیفیت زندگی: بهبود عملکرد قلب و رفع علائمی همچون درد قفسه سینه، خستگی و ضعف، به بیمار این امکان را می‌دهد که فعالیت‌های روزانه خود را راحت‌تر و بهتر انجام دهد، در نتیجه کیفیت زندگی به‌طور چشمگیری افزایش می‌یابد.
- افزایش طول عمر: این جراحی می‌تواند به‌طور قابل توجهی طول عمر بیمار را افزایش دهد.
خطرات مرتبط با پیوند قلب چیست؟
شایع‌ترین علل مرگ پس از پیوند قلب، عفونت و رد پیوند هستند. بیمارانی که برای جلوگیری از رد پیوند، داروهای سرکوب‌کننده سیستم ایمنی مصرف می‌کنند، در معرض خطر مشکلاتی مانند آسیب کلیوی، افزایش فشار خون، پوکی استخوان (نازک شدن شدید استخوان‌ها که احتمال شکستگی را افزایش می‌دهد) و لنفوم (نوعی سرطان که سلول‌های سیستم ایمنی را درگیر میکند) قرار می‌گیرند.
تقریباً نیمی از افرادی که پیوند قلب دریافت کرده‌اند، دچار بیماری عروق کرونر می‌شوند. بسیاری از این بیماران به دلیل عدم وجود حس در قلب اهدایی، علائمی مانند آنژین را تجربه نمی‌کنند.
رد پیوند چیست؟
به‌طور طبیعی، سیستم ایمنی بدن برای محافظت در برابر عفونت، سلول‌های خود را از عوامل بیگانه تشخیص داده و آنها را از بین می‌برد. رد پیوند زمانی اتفاق می‌افتد که سیستم ایمنی بدن، قلب اهدایی را به‌عنوان یک عامل خارجی شناسایی کرده و برای تخریب آن اقدام کند. اگر این وضعیت کنترل نشود، سلول‌های سیستم ایمنی به قلب پیوندی آسیب رسانده و در نهایت باعث تخریب آن می‌شوند.
پیشگیری از رد پیوند
برای جلوگیری از رد پیوند، بیماران داروهایی به نام سرکوب‌کننده‌های سیستم ایمنی دریافت می‌کنند. این داروها با کاهش فعالیت سیستم ایمنی، از آسیب به قلب اهدایی جلوگیری می‌کنند. از آنجا که رد پیوند ممکن است در هر مرحله‌ای پس از جراحی رخ دهد، این داروها از یک روز قبل از پیوند شروع شده و تا پایان عمر بیمار تجویز می‌شوند.
پایبندی کامل به رژیم دارویی سرکوب‌کننده سیستم ایمنی برای گیرندگان پیوند قلب ضروری است. پژوهشگران همواره در حال توسعه داروهای موثرتر، ایمن‌تر و با عوارض کمتر هستند. با این حال، سرکوب بیش از حد سیستم ایمنی، بدن را مستعد ابتلا به عفونت‌های خطرناک میکند. به همین دلیل، علاوه بر داروهای سرکوب‌کننده ایمنی، داروهایی نیز برای پیشگیری و مقابله با عفونت‌ها تجویز می‌شود.
بیوپسی میوکارد: پس از پیوند قلب، گیرندگان به‌طور دقیق از نظر علائم رد پیوند تحت نظارت قرار می‌گیرند. پزشکان به‌طور منظم نمونه‌های کوچکی از قلب پیوندی را برای بررسی زیر میکروسکوپ برداشت می‌کنند. این فرآیند که بیوپسی نامیده می‌شود، شامل عبور یک لوله نازک به نام کاتتر از طریق ورید به قلب است. در انتهای این کاتتر، یک ابزار کوچک به نام بیوپتوم قرار دارد که برای برداشتن قطعه‌ای از بافت به کار می‌رود. اگر نمونه برداری نشان‌دهنده آسیب سلولی باشد، ممکن است نوع و دوز داروهای سرکوب‌کننده سیستم ایمنی تغییر یابد. معمولاً بیوپسی عضله قلب در سه هفته تا شش هفته اول پس از جراحی به‌طور هفتگی انجام می‌شود و سپس در سال اول هر سه ماه یک‌بار و پس از آن به‌طور سالانه ادامه می‌یابد.
آگاهی از علائم احتمالی رد پیوند و عفونت بسیار مهم است تا بتوانید به سرعت آنها را به پزشکان خود گزارش دهید و درمان فوری دریافت کنید.
علائم رد پیوند عبارتند از:
- تب بالاتر از 100.4 درجه فارنهایت (38 درجه سانتیگراد)
- علائم مشابه آنفولانزا نظیر لرز، درد، سردرد، سرگیجه، حالت تهوع یا استفراغ
- تنگی نفس
- درد یا حساسیت جدید در قفسه سینه
- احساس خستگی یا ضعف عمومی
- افزایش فشار خون
