سوراخ قلب یا نقص مادرزادی سپتوم یکی از اختلالات قلبی است که برخی نوزادان از بدو تولد با آن مواجه می‌شوند. این مشکل در دیواره جداکننده دهلیزها و بطن‌ها ایجاد می‌شود. زمانی که حفره‌ای در دیواره بین بطن‌ها و دهلیزها شکل می‌گیرد، خون اکسیژن‌دار و فاقد اکسیژن با هم ترکیب می‌شوند و جریان خون به صورت رفت و برگشتی در می‌آید. این وضعیت موجب می‌شود که قلب و ریه‌ها فشار بیشتری را تحمل کرده و فعالیت بیشتری داشته باشند. از علائم این بیماری می‌توان به تنگی نفس، خستگی، رنگ‌پریدگی و ضربان قلب نامنظم اشاره کرد.
سوراخ قلب یا سپتوم دهلیزی چیست؟
اگر دیواره‌ای که بین دو بطن قلب باید شکل بگیرد، به طور کامل تکمیل نشود یا سوراخی در آن باقی بماند، نقص سپتوم قلبی یا نقص دیواره بین بطنی در دوران بارداری ایجاد می‌شود. این نوع نقص مادرزادی قلب باعث می‌شود که خون از سمت راست قلب به سمت چپ یا بالعکس جریان پیدا کند.
در واقع، خون معمولاً از بطن چپ از طریق این نقص به بطن راست و ریه‌ها منتقل می‌شود و این باعث مخلوط شدن خون حاوی اکسیژن با خون فاقد اکسیژن می‌شود. در این شرایط، قلب و ریه‌ها باید با تلاش بیشتری فعالیت کنند. اگر این نقص درمان نشود و دیواره بهبود نیابد، ممکن است عوارضی مانند نارسایی قلبی در کودکان و بزرگسالان بروز کند.
انواع سوراخ های قلب
در قلب می‌توان انواع مختلف سوراخ‌ها را مشاهده کرد، که شامل موارد زیر است:
مجرای بین دهلیزی باز (PFO): در دوران جنینی، همه نوزادان یک سوراخ طبیعی در قلب خود دارند که پس از تولد بسته می‌شود. اما در برخی افراد، این سوراخ پس از تولد بسته نمی‌شود که به آن سوراخ باز بین دهلیزها گفته می‌شود. حدود ۲۰ تا ۲۵ درصد از بزرگسالان دارای PFO هستند.
نقص دیواره بین دهلیزی: این نوع نقص به معنای وجود سوراخی در دیواره جداکننده دو بخش بالایی قلب، یعنی دهلیزها است. این سوراخ می‌تواند از بدو تولد وجود داشته باشد و بسته به محل وقوع، به انواع مختلفی تقسیم می‌شود: سوراخ اولیه (در قسمت پایین دیواره)، سوراخ ثانویه (در مرکز دیواره)، سینوس وریدی (نزدیک رگ‌های ورودی بزرگ به قلب).
نقص دیواره بین بطنی: در این نوع نقص، سوراخی در دیواره جداکننده بطن‌های قلب ایجاد می‌شود. انواع مختلف این نقص عبارتند از: نقص عضلانی (وجود سوراخ در بافت عضلانی بین بطن‌ها)، نقص پیشا-غشایی (سوراخ نزدیک مرکز قلب)، نقص خروجی و سوپراکریستال (نزدیک آئورت یا شریان‌های ریه)، و نقص پسا-انفارکتوس (سوراخی که پس از حمله قلبی ایجاد می‌شود).
علل ایجاد سوراخ قلب
دلیل دقیق ایجاد سوراخ در قلب هنوز به طور کامل مشخص نشده است. اما عواملی که ممکن است در بروز بیماری‌های قلبی مادرزادی نقش داشته باشند، شامل موارد زیر هستند:
- عوامل ژنتیکی و سابقه خانوادگی ناهنجاری‌های کروموزومی
- مواجهه با برخی مواد شیمیایی در دوران بارداری
- بیماری‌های خاص دوران بارداری مانند دیابت، سرخچه، فنیل کتونوری مادر و لوپوس
- مصرف داروهای خاص در دوران بارداری
- سیگار کشیدن در دوران بارداری
- مصرف بیش از حد الکل در دوران بارداری
نحوه تشخیص سوراخ قلب
برخی از نقص‌های مادرزادی قلبی مانند سوراخ قلب، ممکن است پیش از تولد یا بلافاصله پس از تولد نوزاد تشخیص داده شوند، اما سوراخ‌های کوچکتر ممکن است تا سنین بالاتر شناسایی نشوند. اگر سابقه خانوادگی بیماری‌های قلبی داشته باشید یا پزشک در حین معاینه متوجه صدای غیرطبیعی در قلب شما شود، ممکن است توصیه کند که آزمایش‌های بیشتری انجام دهید تا علت دقیق را شناسایی کند.
این آزمایش‌های تشخیصی شامل موارد زیر می‌شود:
- اکوکاردیوگرام: مهم‌ترین آزمایش برای تشخیص نقص در دیواره بین دهلیزها و بطن‌ها
- عکس قفسه سینه: برای مشاهده ساختار قلب و ریه‌ها
- الکتروکاردیوگرام (ECG): برای ارزیابی فعالیت الکتریکی قلب
- پالس اکسیمتر: برای اندازه‌گیری سطح اکسیژن خون
- MRI قلب: برای تصویربرداری دقیق از قلب، در مواقعی که آزمایش‌های دیگر نتایج قطعی ارائه نمی‌دهند
- CT اسکن: برای تصویربرداری دقیق از قلب با استفاده از اشعه ایکس
- کاتتریزاسیون قلبی: برای ارزیابی عملکرد دریچه‌ها و دهلیزهای قلب
علاوه بر این آزمایش‌ها، پزشکان ممکن است از اکوکاردیوگرافی جنینی برای تشخیص ناهنجاری‌های قلبی در دوران بارداری استفاده کنند. این روش به آنها این امکان را می‌دهد که قلب جنین را مشاهده کنند. این آزمایش معمولاً برای افرادی که سابقه خانوادگی بیماری قلبی دارند، داروهای خاص مصرف می‌کنند یا به بیماری‌هایی مبتلا هستند که خطر نقص‌های قلبی را افزایش می‌دهد، توصیه می‌شود.
آیا سوراخ قلب باعث مرگ می‌شود؟
شدت و خطرناک بودن این نقص مادرزادی به عواملی مانند شدت بیماری، اندازه حفره و میزان پیشرفت آن بستگی دارد. با این حال، باید اشاره کرد که در صورتی که سوراخ قلب در ناحیه دهلیزی بسیار کوچک باشد، معمولاً شناسایی نمی‌شود و ممکن است تنها به طور تصادفی از طریق یک آزمایش مشخص گردد. سوراخ‌های قلب دهلیزی در بسیاری از نوزادان پس از تولد به تدریج بسته می‌شوند و نگرانی‌های مربوط به آن برطرف می‌شود.
نقص سپتوم بطنی (VSD) به‌طور شایع‌تری رخ می‌دهد، علائم مشهودتری دارد و ممکن است عوارض جدی‌تری را به همراه داشته باشد. در صورتی که این نقص درمان نشود یا شدت پیدا کند، می‌تواند به نارسایی قلبی، مشکلات در دریچه‌های قلب و حتی سکته قلبی منجر شود. بنابراین، هر کدام از این نقایص مادرزادی در صورتی که شدت یابند و درمان نشوند، ممکن است به عواقب جدی منجر شوند و در برخی موارد، از علل مرگ‌ومیرهای ناشی از بیماری‌های قلبی باشند.
درمان سوراخ قلب
درمان سوراخ قلب به نوع و شدت آن بستگی دارد. در ادامه، درمان دو نوع نقص مادرزادی قلبی، یعنی نقص مادرزادی سپتوم دهلیزی (ASD) و نقص مادرزادی سپتوم بطنی (VSD) توضیح داده می‌شود.
درمان نقص مادرزادی سپتوم بطنی (VSD)
درمان نقص سپتوم بطنی بستگی به عواملی همچون سلامت کلی نوزاد، کودک یا بزرگ‌سال، اندازه حفره، سن و علائم فرد دارد. اگر VSD کوچک باشد، احتمالاً پس از تولد و با رشد نوزاد، به‌تدریج بسته می‌شود. با این حال، در برخی موارد ممکن است سوراخ بسته نشود. در صورتی که حفره کوچک باشد و بسته نشود، معمولاً نیازی به جراحی نیست و تأثیری بر کیفیت زندگی نوزاد نخواهد داشت.
اگر سوراخ بزرگ باشد، نیاز به عمل جراحی یا درمان با کاتتریزاسیون قلبی دارد. نوزاد یا کودک مبتلا به نقص سپتوم بطنی باید به طور منظم تحت نظر پزشک قرار گیرد تا از بهبود شرایط اطمینان حاصل شود.
درمان سوراخ قلب بطنی با دارو
بعضی از کودکان مبتلا به VSD برای عملکرد بهتر قلب نیاز به درمان دارویی دارند. این موضوع بیشتر برای کودکانی صادق است که علائم شدیدتری دارند. کودکانی که علائمی ندارند معمولاً نیازی به دارو ندارند.
عمل جراحی
هدف از جراحی ترمیم سوراخ سپتوم قبل از بروز آسیب جدی به ریه است. در صورت موفقیت‌آمیز بودن جراحی، می‌تواند تأثیرات مثبتی بر کیفیت زندگی و سلامت نوزاد داشته باشد. از مزایای این جراحی می‌توان به وزن‌گیری طبیعی، رشد مناسب و بهبود تغذیه نوزاد اشاره کرد. در این جراحی، سپتوم از محل سوراخ در بطن بخیه زده می‌شود.
کاتتریزاسیون قلبی
نقص سپتوم بطنی می‌تواند با کاتتریزاسیون قلبی درمان شود. در این روش، پزشک از ابزار مسدودکننده سپتال و کاتتر استفاده می‌کند. کاتتر از طریق رگ به قلب فرستاده می‌شود و پس از قرار گرفتن در قلب، متخصص حفره را می‌بندد.
نقش تغذیه در درمان سوراخ قلب بطنی
نوزادانی که به VSD مبتلا هستند، معمولاً در هنگام تغذیه دچار خستگی می‌شوند، به همین دلیل ممکن است در گرفتن وزن مشکل داشته باشند و دچار اختلالات تغذیه‌ای شوند. این نوزادان نیاز دارند تا:
- شیر مادر یا شیر خشک پرکالری مصرف کنند.
- در صورت لزوم، تغذیه به روش لوله‌ای دریافت کنند.
عوارض سوراخ قلبی در کودکان و بزرگسالان
چون سوراخ قلبی ممکن است از بدو تولد همراه نوزاد باشد، می‌تواند در دوران کودکی عوارض مختلفی ایجاد کند. این عوارض در کودکان و بزرگسالان به صورت زیر بروز می‌کنند:
عوارض سوراخ قلبی در بزرگسالان
- سکته قلبی
- نارسایی قلبی
- مرگ زودرس
- فشار خون ریوی
- آریتمی یا ریتم غیرطبیعی قلب
عوارض سوراخ قلبی در کودکان
