افزایش برخی هورمون‌های دوران بارداری می‌تواند عملکرد انسولین را مختل کرده و در نتیجه قند خون فرد را افزایش دهد. این وضعیت که به عنوان دیابت بارداری یا GDM شناخته می‌شود، فقط در دوران بارداری بروز می‌کند و معمولاً پس از زایمان بهبود می‌یابد. علت اصلی این مشکل تغییرات هورمونی است که در صورت عدم درمان می‌تواند به مشکلات جدی برای مادر و جنین منجر شود. درمان این وضعیت با تغییرات در سبک زندگی آغاز می‌شود. رژیم غذایی سالم و فعالیت بدنی منظم معمولاً میتوانند این وضعیت را تحت کنترل نگه دارند، اما در برخی موارد استفاده از انسولین نیز لازم است.
دیابت بارداری چیست؟
شاید شنیده باشید که برخی از زنان در دوران بارداری به دیابت بارداری یا Gestational Diabetes مبتلا می‌شوند. GDM نوعی دیابت است که طی بارداری به وجود آمده و باعث افزایش بیش از حد سطح قند خون می‌شود. در پاسخ به این سوال که چگونه می‌توان فهمید که آیا دیابت بارداری داریم یا خیر، باید گفت که این مشکل معمولاً در اواسط بارداری، بین هفته‌های 24 تا 28 یا 5 تا 7 ماهگی، بروز می‌کند و معمولاً پس از زایمان بهبود می‌یابد.
ابتلا به هیپرگلیسمی بارداری به معنای این نیست که قبل از بارداری دیابت داشته‌اید و به آن بی‌توجهی کرده‌اید، بلکه علت دیابت بارداری خود بارداری است. لازم به ذکر است که زنان مبتلا به دیابت نوع 1 و نوع 2 نیز در این دوران با مشکلات خاصی مواجه می‌شوند، اما قند خون آنها از قبل بارداری به‌طور منظم تحت نظر پزشک کنترل و مدیریت می‌شود.
به بیان دقیق‌تر، دیابت بارداری نوعی دیابت است که به طور ناگهانی در دوران بارداری بروز می‌کند. در ایالات متحده، از هر 100 زن باردار، 3 تا 8 نفر به دیابت حاملگی مبتلا می‌شوند. دیابت به معنای آن است که سطح قند خون شما به طور غیرعادی بالا است.
بدن شما برای تأمین انرژی به گلوکز نیاز دارد، اما وجود مقادیر زیاد گلوکز در خون می‌تواند بسیار مضر باشد. برای تشخیص دیابت بارداری، در ابتدای بارداری از بیمار نمونه خون گرفته می‌شود و همچنین در تمام زنان باردار، قند خون در هفته‌های 24 تا 28 دوباره اندازه‌گیری می‌شود. این آزمایش معمولاً در یک یا دو مرحله و با استفاده از محلول‌های قندی با غلظت‌های مختلف (50، 75 یا 100 گرم) و طبق نظر پزشک انجام می‌شود.
سطح بالای قند خون در ابتدای بارداری لزوماً به معنای ابتلا به دیابت نیست، به همین دلیل قند خون در هفته‌های 24 تا 28 مجدداً بررسی می‌شود. دیابت بارداری معمولاً بدون علامت است و عوامل خطر ابتلا به آن ممکن است متفاوت باشد.
مقاله پیشنهادی: مسمومیت بارداری چیست؟ راههای جلوگیری و درمان پره اکلامپسی
علت دیابت بارداری
علت دیابت بارداری به تغییرات هورمونی و اختلال در تنظیم سطح قند خون برمی‌گردد. هورمونی به نام انسولین وظیفه دارد که گلوکز یا قند موجود در غذا را تجزیه کرده و به سلول‌های بدن منتقل کند و سطح قند خون را در حد متعادل و سالم نگه دارد. اما اگر عملکرد این هورمون به هر دلیلی دچار اختلال شود یا میزان انسولین کافی نباشد، قند خون تجمع یافته و منجر به دیابت می‌شود.
در دوران بارداری، هورمون‌های تولید شده توسط جفت میتوانند به عملکرد انسولین آسیب بزنند یا باعث ایجاد مقاومت به انسولین شوند. به این ترتیب، انسولین قادر نخواهد بود سطح قند خون را به درستی تنظیم کند و این ممکن است منجر به ابتلا به دیابت در دوران بارداری شود. علاوه بر این، عوامل ژنتیکی و داشتن اضافه وزن (شاخص توده بدنی بالاتر از 25) نیز میتوانند در بروز این وضعیت نقش داشته باشند.
چه کسانی بیشتر در معرض خطر ابتلا هستند؟
هر زنی ممکن است به دیابت بارداری مبتلا شود، اما برخی عوامل میتوانند خطر ابتلا به افزایش قند خون در این دوران را بیشتر کنند. این عوامل شامل موارد زیر هستند:
- اضافه وزن و چاقی پیش از بارداری
- سابقه شخصی یا خانوادگی ابتلا به افزایش قند خون در دوران بارداری
- بارداری چندقلویی
- سندرم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS)
- تولد نوزاد با وزن 4 کیلوگرم یا بیشتر در بارداری‌های قبلی
- پیش دیابت (سابقه قند خون بالاتر از حد طبیعی)
- سابقه فشار خون بالا و بیماری قلبی
- کم‌تحرکی
- مصرف استروئیدها، مانند گلوکوکورتیکوئیدها
علائم وجود دیابت بارداری
به طور طبیعی، زنانی که سابقه دیابت دارند، بیشتر از دیگران به دیابت بارداری مستعد هستند. سردرد و تشنگی از علائم اولیه و برجسته این وضعیت به شمار می‌آیند، و پس از آن، احساس پر بودن مثانه و افزایش نیاز به ادرار از دیگر نشانه‌ها هستند.
تار دیدن و ناتوانی در تمرکز بر روی مسائل نیز ممکن است از علائم دیگر باشد. علاوه بر این، ضعف و خستگی، بدخلقی، کم‌حوصلگی و زود رنجی نیز میتوانند به دیابت و دیابت بارداری مرتبط باشند. حتی اگر در حال حاضر تحت درمان دیابت قرار دارید و داروها را به طور منظم مصرف نمی‌کنید، غذا را به صورت نامنظم مصرف می‌کنید و فعالیت بدنی‌تان کم است، احتمال ابتلا به هیپرگلیسمی و افزایش قند خون وجود دارد. در این صورت، ممکن است نیاز به مصرف انسولین پیدا کنید.
- تکرر ادرار
- حالت تهوع
- تشنگی بیش از حد
- خشکی دهان
- خستگی
- تاری دید
عوارض دیابت بارداری
عوارض احتمالی شامل موارد زیر است:
- نیاز به تزریق انسولین بیشتر
- کاهش شدید سطح گلوکز خون که در صورت عدم درمان می‌تواند تهدیدی برای زندگی باشد
- کتواسیدوز ناشی از مقادیر بالای گلوکز خون که در صورت عدم درمان ممکن است زندگی را به خطر اندازد
زنان مبتلا به دیابت بارداری ممکن است در سنین پایین‌تر به دیابت نوع 2 مبتلا شوند و احتمال ابتلا به دیابت بارداری در بارداری‌های آینده نیز وجود دارد. اگر به دیابت بارداری مبتلا هستید، باید چند ماه پس از تولد نوزاد و همچنین هر 3 سال یک‌بار تحت آزمایش قند خون قرار بگیرید.
وزن زیاد هنگام تولد
قرار گرفتن در معرض سطح بالای قند خون مادر می‌تواند باعث افزایش وزن نوزاد و بزرگ‌تر شدن او هنگام تولد شود. در پاسخ به افزایش گلوکز، لوزالمعده نوزاد انسولین بیشتری تولید می‌کند که منجر به ذخیره چربی اضافی و بزرگ‌تر شدن نوزاد می‌شود. نوزاد بزرگ‌تر ممکن است زایمان را برای مادر و نوزاد پیچیده‌تر کند.
کلیه ها ، و سیستم هضم
ماکروزومی اصطلاحی است که به نوزادی اطلاق می‌شود که اندازه‌اش به‌طور قابل توجهی از حد طبیعی بزرگ‌تر است. تمامی مواد مغذی نوزاد به‌طور مستقیم از خون مادر تأمین می‌شود. اگر سطح قند خون مادر بالا باشد، لوزالمعده نوزاد انسولین بیشتری تولید می‌کند تا گلوکز اضافی را مدیریت کند.
این امر منجر به تشکیل چربی اضافی در نوزاد و در نتیجه بزرگ‌تر شدن او می‌شود. آسیب‌دیدگی نوزاد هنگام تولد ممکن است به دلیل اندازه بزرگ و دشواری‌های زایمان باشد.
افت قند خون
نوزاد ممکن است بلافاصله پس از زایمان دچار کاهش سطح گلوکز خون شود. این وضعیت زمانی رخ می‌دهد که مدت زمان زیادی سطح قند خون مادر بالا بوده باشد، که منجر به افزایش تولید انسولین در خون نوزاد می‌شود. پس از تولد، نوزاد همچنان سطح بالایی از انسولین دارد اما دیگر گلوکز از مادر دریافت نمی‌کند، که باعث کاهش شدید سطح گلوکز خون نوزاد می‌شود.
سطح گلوکز خون نوزاد پس از تولد بررسی می‌شود. اگر این سطح خیلی پایین باشد، ممکن است نیاز به تزریق موقت گلوکز از طریق IV باشد. با این حال، پرستاران و پزشکان که از نوزاد شما مراقبت می‌کنند، به‌دقت وضعیت او را زیر نظر دارند و هر گونه کاهش قند خون را به موقع درمان می‌کنند.
مشکل تنفس (ناراحتی تنفسی)
وجود مقدار زیاد انسولین یا گلوکز اضافی در سیستم نوزاد ممکن است مانع از تکامل کامل ریه‌ها شود. این وضعیت می‌تواند مشکلات تنفسی را در نوزاد ایجاد کند. احتمال بروز این مشکلات بیشتر در نوزادانی است که قبل از هفته 37 بارداری به دنیا می‌آیند.
تشخیص دیابت بارداری
برای تشخیص دیابت بارداری، پزشک زنان سطح قند خون را در دوران حاملگی بررسی می‌کند. این بررسی ممکن است شامل دو مرحله باشد:
تست چالش گلوکز (GCT)
این آزمایش می‌تواند در هر زمان از روز و بدون نیاز به ناشتا بودن انجام شود. در این تست، شما مایع شیرینی که حاوی 50 گرم گلوکز است، می‌نوشید. پس از حدود یک ساعت، آزمایش خونی برای سنجش سطح قند خون انجام می‌شود. اگر قند خون شما بعد از این مرحله بالاتر از 140 میلی‌گرم در دسی‌لیتر باشد، پزشک ممکن است برای تشخیص نهایی دیابت بارداری، تست تحمل گلوکز را تجویز کند. توجه داشته باشید که نتیجه مثبت این تست به معنی قطعی ابتلا به دیابت نیست.
تست تحمل گلوکز (GTT)
آزمایش تحمل گلوکز برای تشخیص دیابت بارداری تنها زمانی انجام می‌شود که نتایج تست چالش گلوکز غیرطبیعی باشد. برای این آزمایش، شما باید ناشتا باشید و حداقل به مدت هشت ساعت چیزی نخورید. پزشک پس از گرفتن نمونه خون اولیه، یک مایع شیرین حاوی 100 گرم گلوکز به شما می‌دهد. سپس، خون شما در فواصل زمانی یک، دو و سه ساعت پس از نوشیدن مایع، سه بار آزمایش می‌شود. نتایج تست تحمل می‌تواند برای تأیید افزایش قند خون در بارداری مورد استفاده قرار گیرد. مقادیر نرمال به شرح زیر است:
- قند خون ناشتا باید 95 میلی‌گرم در دسی‌لیتر یا کمتر باشد.
- قند خون یک‌ساعته باید 180 میلی‌گرم در دسی‌لیتر یا کمتر باشد.
- قند خون دو ساعته باید 155 میلی‌گرم در دسی‌لیتر یا کمتر باشد.
- قند خون سه‌ساعته باید 140 میلی‌گرم در دسی‌لیتر یا کمتر باشد.
اگر دیابت بارداری تشخیص داده شود، پزشک ممکن است شما را به متخصص تغذیه ارجاع دهد. در جلسه مشاوره، رژیم غذایی فعلی شما بررسی شده و تغییرات لازم برای مدیریت قند خون پیشنهاد می‌شود.
جلوگیری از دیابت بارداری
برای پیشگیری از مشکلات ناشی از دیابت بارداری، مهم است که بدانید بسیاری از زنانی که قند خونشان به خوبی کنترل شده است، نوزادان سالمی بدون عارضه به دنیا می‌آورند. هدف درمان این است که قند خون در محدوده طبیعی حفظ شود.
البته نمی‌توان از همه انواع دیابت پیشگیری کرد. دیابت نوع 1 معمولاً از جوانی آغاز می‌شود. با کاهش وزن و رعایت رژیم غذایی سالم، می‌توان از بروز دیابت نوع 2 جلوگیری کرد. همچنین، انتخاب مواد غذایی مناسب و فعالیت بدنی منظم می‌تواند به پیشگیری از دیابت نوع 2 کمک کند. زنان مبتلا به دیابت نوع 1 یا 2 در دوران بارداری در معرض خطر ابتلا به پره‌اکلامپسی قرار دارند.
برای کاهش این خطر، آنها باید از پایان سه‌ماهه اول بارداری تا زمان زایمان از دوز پایین آسپرین (60 تا 150 میلی‌گرم در روز) استفاده کنند. روش‌های پیشگیری شامل آزمایش و نظارت ویژه بر روی نوزاد است، به ویژه برای مادران دیابتی که انسولین مصرف می‌کنند. این آزمایش‌ها ممکن است شامل موارد زیر باشد:
شمارش حرکات جنین
بسیاری از مادران از لگد زدن جنین در شکم خود لذت می‌برند و به طور سنتی این حرکات را نشانه سلامت نوزاد می‌دانند. امروزه، بررسی این حرکات به یک ابزار علمی تبدیل شده است که با استفاده از آن می‌توان به مقدار قند مصرفی نوزاد و کمبود آن پی برد.
سونوگرافی
آزمایش سونوگرافی برای اکثر افراد آشناست. در دوران بارداری، خانم‌ها باید از همان ابتدای بارداری به سونوگرافی و تصویربرداری از اندام‌های داخلی و عروقی خود بپردازند. با انجام سونوگرافی‌های منظم می‌توان واکنش‌های بدنی و وضعیت قند خون را بررسی کرد.
زایمان نوزاد
نوزاد یک مادر دیابتی ممکن است از طریق زایمان واژینال یا سزارین به دنیا بیاید. انتخاب روش زایمان با خود مادر است و می‌تواند با مشاوره با متخصصین این حوزه اتخاذ شود. بعد از مراجعه به متخصص زنان و زایمان، ممکن است او شما را به انجام آزمایشات اضافی دعوت کند. این آزمایش‌ها میتوانند شامل بررسی ریه‌های نوزاد و مادر باشند. اگر ریه‌های نوزاد به خوبی رشد کرده باشند، عمل سزارین می‌تواند انجام شود.
راه های درمان دیابت بارداری چیست؟
برای اینکه متوجه شوید چرا یک آزمایش یا روش خاص توصیه شده و نتایج آن چه معنایی دارند، ابتدا باید پیش‌بینی کنید که در صورت عدم استفاده از دارو یا انجام آزمایش، چه اتفاقی برای شما رخ می‌دهد. اگر قرار ملاقات بعدی دارید، تاریخ، زمان و هدف آن را یادداشت کنید و هر سوال یا دغدغه‌ای که دارید با پزشک خود در میان بگذارید.
تغییر رژیم غذایی
اولین گام در مدیریت دیابت بارداری، اصلاح رژیم غذایی است تا به حفظ سطح قند خون در محدوده طبیعی کمک شود. بهتر است با یک متخصص تغذیه مشورت کنید تا یک برنامه غذایی سفارشی برای مدیریت قند خونتان تهیه شود. همچنین می‌توانید توصیه‌های رژیم غذایی مربوط به دیابت بارداری را مطالعه کنید. برخی اصول اصلی رژیم غذایی که باید رعایت کنید شامل موارد زیر است:
- کاهش مصرف قند
در دوران بارداری، از مصرف خوراکی‌های شیرین مانند شیرینی، شکلات و آبنبات پرهیز کنید و همچنین از نوشیدنی‌های قندی و آب میوه‌های فرآوری شده خودداری کنید. در این دوران باید از میوه‌ها استفاده کنید، اما اگر مستعد دیابت بارداری هستید، مصرف میوه‌های طبیعی که حاوی قند هستند را محدود کنید و فقط به اندازه‌ای مصرف کنید که نیاز بدن را تأمین کنند. - مصرف کافی کربوهیدرات
کربوهیدرات‌ها برای سلامت مادر و جنین ضروری هستند و باید به میزان مناسب مصرف شوند. کربوهیدرات‌ها عمدتاً در غلاتی مانند برنج و گندم، نان‌های تهیه شده از این غلات، و محصولات لبنی مانند ماست و شیر یافت می‌شوند. سیب‌زمینی، لوبیا و برخی سبزیجات نیز منابع خوب کربوهیدرات هستند. کربوهیدرات‌ها در دستگاه گوارش به گلوکز تجزیه می‌شوند و مصرف آنها در هر وعده غذایی مهم است، اما نباید در خوردن غذا زیاده‌روی کنید. - مصرف وعده‌های غذایی کوچک‌تر
خوردن سه وعده غذایی کوچک و سه یا چهار میان‌وعده بین وعده‌ها می‌تواند به حفظ سطح قند خون کمک کند بدون اینکه قند خون بالا رود. غذاهای حاوی کربوهیدرات و گلوکز را به صورت جداگانه در طول روز مصرف کنید. کاهش حجم غذاهای کربوهیدراتی در هر وعده به این معنی است که باید به طور مرتب غذا بخورید تا نیازهای تغذیه‌ای دوران بارداری خود را برآورده کنید.
- نظارت بر قند خون
- تنها راه برای اطمینان از اینکه دیابت بارداری به درستی کنترل می‌شود، بررسی مکرر قند خون است. به شما آموزش داده می‌شود چگونه از دستگاه اندازه‌گیری قند خون خانگی استفاده کنید. شما باید حداقل چهار بار در روز قند خون خود را بررسی کنید یا طبق دستور پزشک عمل کنید. قند خون ناشتای خود را صبح قبل از خوردن غذا بررسی کنید و سپس یک ساعت پس از شروع خوردن سه وعده اصلی غذایی: صبحانه، ناهار و شام. با پزشک خود در مورد سطح قند خون هدف مشورت کنید.
پیشگیری از دیابت بارداری
اگرچه نمی‌توان به طور کامل از دیابت بارداری جلوگیری کرد، اما با رعایت عادات غذایی سالم، فعالیت بدنی منظم و حفظ وزن در محدوده سالم می‌توان خطر ابتلا به این بیماری را کاهش داد. با رعایت نکات زیر، می‌توان از خطر ابتلا مجدد به دیابت بارداری در بارداری‌های آینده و دیابت نوع ۲ کاست:
- مصرف غذاهای سالم که حاوی فیبر بالا، کم‌چرب و کم‌کالری هستند.
- استفاده از میوه‌ها، سبزیجات و غلات کامل در رژیم غذایی.
- داشتن فعالیت بدنی منظم قبل از بارداری و در طول آن، که می‌تواند از دیابت بارداری جلوگیری کند.
- حفظ وزن در محدوده سالم.
- شروع بارداری با وزن مناسب و پیروی از توصیه‌های پزشک در مورد افزایش وزن در طول بارداری.
با رعایت این نکات، می‌توانید احتمال ابتلا به دیابت بارداری را کاهش داده و بارداری سالم‌تری داشته باشید.
