کبد چرب که به عنوان استئاتوز کبدی نیز معروف است، زمانی اتفاق می‌افتد که چربی در کبد تجمع پیدا میکند. وجود مقدار کمی چربی در کبد طبیعی است، اما افزایش آن میتواند به مشکلاتی برای سلامتی منجر شود. کبد که دومین ارگان بزرگ بدن محسوب میشود، نقش مهمی در هضم مواد مغذی از غذاها و نوشیدنی‌ها داشته و همچنین به تصفیه مواد مضر خون می‌پردازد. افزایش چربی در کبد ممکن است باعث التهاب آن شده و به بافت آن آسیب وارد کند و منجر به تشکیل زخم شود. در موارد شدید، این زخم‌ها ممکن است به نارسایی کبد منجر شوند.
بیماری کبد چرب چیست؟
بیماری کبد چرب وضعیتی است که به دلیل افزایش تولید چربی در کبد به وجود می‌آید. در حالت طبیعی، کبد مقدار کمی چربی در خود دارد و وقتی این مقدار به ۵ تا ۱۰ درصد از وزن کبد برسد، علائم این بیماری ظاهر شده و میتواند مشکلاتی را ایجاد کند.
در اغلب موارد، این بیماری مشکلی جدی ایجاد نمی‌کند و عملکرد طبیعی کبد را مختل نمی‌سازد. با این حال، حدود ۷ تا ۳۰ درصد از افرادی که به این بیماری دچار هستند، با گذشت زمان شرایطشان بدتر شده و بیماری در سه مرحله زیر پیشرفت میکند:
- در مرحله ابتدایی، کبد دچار التهاب و ورم میشود که موجب آسیب به بافت آن می‌گردد. این وضعیت استئاتوهپاتیت نامیده میشود و بهطور معمول به عنوان کبد چرب گرید یک شناخته میشود.
- در مرحله بعد، بافت اسکار در نواحی آسیب‌دیده کبد ایجاد میشود که به این مرحله فیبروز گفته میشود و معادل کبد چرب گرید دو است.
- در نهایت، بافت اسکار به تدریج جایگزین بافت سالم میشود و به این وضعیت سیروز کبدی گفته میشود که معادل کبد چرب گرید سه است.
سیروز کبدی نتیجه آسیب گسترده به کبد است که در آن بافت اسکار جایگزین بافت سالم کبد شده و عملکرد آن را کاهش می‌دهد. این وضعیت در نهایت میتواند به نارسایی کبدی و حتی سرطان کبد منجر شود.
علائم کبد چرب در زنان و مردان چیست؟
افرادی که به این بیماری مبتلا هستند، معمولاً علائمی را تجربه نمی‌کنند و بنابراین شناسایی بیماری در خانه دشوار است تا زمانی که به سیروز کبدی پیشرفت کند. اگر علائمی از کبد چرب را مشاهده کنید، ممکن است شامل موارد زیر باشد:
درد در ناحیه شکم، کاهش اشتها و وزن، ضعف و خستگی شدید، حالت تهوع، خارش پوست، کبودی و خونریزی سریع، تغییر رنگ ادرار به تیره، کمرنگ شدن مدفوع، تورم پاها، افزایش سایز سینه در مردان، احساس گیجی، ضایعات رگهای خوشه‌ای زیر پوست، تغییر رنگ پوست پس از ضربه، ریزش موهای زائد به صورت منطقه‌ای، قرمزی شدید کف دست، ایجاد آکنه، ریزش مو، خشکی چشم (در خانم‌ها)، و کم‌خونی و سندروم پیش‌قاعدگی شدید (در خانم‌ها).
انواع بیماری کبد چرب
بیماری کبد چرب غیرالکلی (NAFLD) شامل کبد چرب ساده غیرالکلی، استئاتوهپاتیت غیرالکلی و استئاتوهپاتیت حاد بارداری میشود.
بیماری کبد چرب الکلی (AFLD) شامل کبد چرب الکلی ساده و استئاتوهپاتیت الکلی است.
1. بیماری کبد چرب غیرالکلی
استئاتوهپاتيت غيرالكلی
استئاتوهپاتیت غیرالکلی، یکی از انواع NAFLD، زمانی بروز میکند که التهاب در کبد با تولید اضافی چربی همراه باشد. اگر کبد در شرایطی که دارای چربی اضافی است، دچار التهاب شود و در عین حال هیچ سابقه‌ای از مصرف الکل وجود نداشته باشد، ممکن است پزشک به تشخیص NASH بپردازد. در صورت عدم درمان، NASH میتواند به آسیب کبدی منجر شود و در موارد شدید، ممکن است به سیروز و نارسایی کبدی بیانجامد.
بیماری کبد چرب غیرالکلی (NAFLD)
بیماری غیرالکلی زمانی بروز میکند که چربی در کبد افرادی که مصرف الکل زیادی ندارند، تجمع یابد. در صورتی که فرد دچار تجمع چربی اضافی در کبد باشد و سابقه مصرف زیاد الکل نداشته باشد، ممکن است پزشک NAFLD را تشخیص دهد. اگر به جز تجمع چربی، هیچ التهاب یا عارضه دیگری مشاهده نشود، این بیماری به عنوان نوع غیرالکلی ساده شناخته میشود.
کبد چرب حاد بارداری (AFLP)
عارضه حاد بارداری، که به AFLP معروف است، نادر و جدی بوده و علت دقیق آن هنوز مشخص نیست. معمولاً در سه ماهه سوم بارداری خود را نشان می‌دهد. در صورت عدم درمان، AFLP میتواند خطرات جدی برای سلامت مادر و جنین در حال رشد به همراه داشته باشد. در صورت ابتلا به این بیماری، پزشک توصیه میکند که زایمان به سرعت انجام شود و ممکن است نیاز به مراقبت از مادر تا چند روز پس از زایمان باشد. احتمالاً سلامت کبد طی چند هفته پس از زایمان به وضعیت طبیعی بازخواهد گشت.
2. بیماری کبد چرب الکلی (ALFD)
مصرف زیاد الکل به کبد آسیب میزند. زمانی که کبد دچار آسیب شود، قادر به تجزیه الکل به درستی نیست و این وضعیت منجر به تجمع چربی و الکل میشود. بیماری الکلی اولین مرحله از بیماری‌های کبدی ناشی از الکل محسوب میشود. اگر علاوه بر تجمع چربی، التهاب یا عوارض دیگری مشاهده نشود، به این حالت الکلی ساده گفته میشود.
استئاتوهپاتیت الکلی (ASH)
استئاتوهپاتیت الکلی، که به عنوان هپاتیت الکلی نیز شناخته میشود، نوعی AFLD است. این وضعیت زمانی بروز میکند که تجمع چربی اضافی در کبد با التهاب همراه گردد. اگر کبد در حالی که دارای چربی اضافی است، دچار التهاب شود و فرد مصرف الکل زیادی داشته باشد، پزشک ممکن است به تشخیص ASH بپردازد.
اگر ASH به‌درستی درمان نشود، ممکن است به زخم کبدی منجر گردد. زخم کبدی شدید به نام سیروز شناخته میشود و میتواند به نارسایی کبدی منجر شود. برای درمان مؤثر، پرهیز از الکل بسیار اهمیت دارد. در صورت اعتیاد به الکل، پزشک ممکن است مشاوره یا سایر روش‌های درمانی را توصیه کند.
علت و دلیل ایجاد کبد چرب
این بیماری زمانی بروز میکند که تولید چربی در بدن افزایش یابد یا متابولیسم چربی به درستی انجام نشود. چربی اضافی در سلول‌های کبدی انباشته میشود و به ایجاد این بیماری منجر می‌گردد. علل تولید چربی اضافی میتواند متفاوت باشد. به‌عنوان مثال، مصرف زیاد الکل میتواند به بیماری الکلی منجر شود که اولین مرحله بیماری‌های کبدی ناشی از الکل است. در افرادی که مصرف الکل زیادی ندارند، علت دقیق بیماری مشخص نیست، اما عوامل زیر ممکن است نقش داشته باشند:
- چاقی
- قند خون بالا
- مقاومت به انسولین
- بالا بودن سطح چربی‌ها در خون، به ویژه تری‌گلیسیرید
عواملی که شیوع کمتری دارند شامل موارد زیر می‌شوند:
- بارداری
- کاهش وزن سریع
- برخی عفونت‌ها، مانند هپاتیت C
- عوارض جانبی برخی داروها، مانند متوترکسات، تاموکسیفن، آمیودارون و اسید والپروئیک
- قرار گرفتن در معرض سموم خاص
انواع گریدهای بیماری کبد چرب
این بیماری به چهار مرحله طبقه‌بندی میشود که از گرید ۱ تا ۴ پیشرفت میکند:
- کبد چرب گرید ۱ (کبد چرب ساده): در این مرحله، چربی اضافی در کبد انباشته میشود. اگر بیماری در همین مرحله باقی بماند، تقریباً بی‌ضرر است.
- کبد چرب گرید ۲ (استئاتوهپاتیت): در این مرحله، علاوه بر چربی اضافی، التهاب نیز در کبد مشاهده میشود.
- کبد چرب گرید ۳ (فیبروز کبدی): التهاب موجب ایجاد زخم‌های کبدی شده و التهاب مداوم منجر به تشکیل بافت اسکار میشود. با این حال، کبد هنوز قادر به انجام عملکرد طبیعی است.
- کبد چرب گرید ۴ (سیروز کبدی): در این مرحله، زخم کبد به طور گسترده‌ای گسترش یافته و سیروز به بیماری‌ای تهدیدکننده زندگی تبدیل میشود که میتواند منجر به نارسایی کبدی شود و معمولاً غیرقابل برگشت است. بنابراین، پیشگیری از پیشرفت آن بسیار اهمیت دارد.
هر مرحله از کبد چرب چه نشانه هایی دارد؟
در مراحل گرید ۱ و ۲ بیماری معمولاً علائمی وجود ندارد و فرد ممکن است از ابتلا به آن آگاه نشود. در برخی موارد، ممکن است فرد احساس خستگی یا ضعف کند. اما زمانی که بیماری به مرحله فیبروز کبدی یا گرید ۳ پیشرفت میکند، ممکن است علائمی نظیر درد در ناحیه راست بالای شکم، خستگی شدید، کاهش وزن و ضعف ظاهر شوند.
علائم مربوط به سیروز کبدی شامل درد شکم، از دست دادن اشتها، کاهش وزن، خستگی، حالت تهوع، خارش پوست، زردی پوست و چشم، کبودی و خونریزی آسان، ادرار تیره، تجمع مایع در شکم و تورم پاها است.
کبد چرب چگونه تشخیص داده میشود؟
تشخیص کبد چرب در خانه دشوار است، زیرا معمولاً علائم آن در چهره بروز نمی‌کند و ممکن است پزشک اولین فردی باشد که متوجه آن میشود. افزایش سطح آنزیم‌های کبدی که از طریق تست خون قابل شناسایی است، میتواند اولین نشانههای بیماری باشد و نشان‌دهنده آسیب به کبد است. برای تشخیص کبد چرب، پزشک ممکن است درخواست موارد زیر را داشته باشد:
- سی‌تی‌اسکن کبد
- بیوپسی کبد برای ارزیابی میزان پیشرفت بیماری
درمان کبد چرب
در حال حاضر، هیچ داروی تایید شده‌ای برای درمان این بیماری وجود ندارد و محققان نیاز به انجام تحقیقات بیشتری برای یافتن درمان مناسب دارند.
در بسیاری از موارد، تغییرات در سبک زندگی میتواند به بهبود وضعیت کمک کند. پزشک ممکن است توصیه کند:
- اجتناب از مصرف الکل یا محدود کردن آن
- اقدام به کاهش وزن
- تغییر در رژیم غذایی
در صورت بروز عوارض جانبی، پزشک ممکن است درمان‌های دیگری را پیشنهاد دهد. برای درمان سیروز، ممکن است شامل:
- تغییرات در سبک زندگی
- مصرف داروها
- انجام جراحی
سیروز ممکن است به نارسایی کبدی منجر شود و در چنین مواردی، پیوند کبد ممکن است ضروری باشد.
1. درمان خانگی کبد چرب
تغییر سبک زندگی نخستین روش درمانی برای کنترل این بیماری به شمار می‌آید. بسته به وضعیت و عادات زندگی فرد، اقدام‌های زیر ممکن است مفید واقع شوند:
- کاهش وزن
- اجتناب از مصرف الکل
- پیروی از رژیم غذایی مغذی با محدود کردن کالری، چربی‌های اشباع و چربی‌های ترانس
- انجام حداقل ۳۰ دقیقه ورزش در بیشتر روزهای هفته
برخی شواهد نشان می‌دهد که مکمل ویتامین E ممکن است به پیشگیری یا درمان آسیب‌های کبدی ناشی از این بیماری کمک کند، اما نیاز به تحقیقات بیشتری در این زمینه است. همچنین، مصرف زیاد ویتامین E میتواند به سلامت آسیب برساند.
همیشه پیش از استفاده از مکمل‌های جدید یا داروهای طبیعی، با پزشک خود مشورت کنید. برخی از این مکمل‌ها یا داروها ممکن است به کبد فشار آورده یا با داروهای دیگر تداخل داشته باشند.
2. رژیم غذایی سالم
اگر به این بیماری مبتلا باشید، پزشک برای کمک به درمان و کاهش عوارض جانبی، شما را به تغییرات در رژیم غذایی تشویق میکند. به عنوان مثال، ممکن است توصیه کند:
- مصرف خوراکی‌های سالم مانند میوه، سبزیجات، حبوبات و غلات کامل که سرشار از مواد مغذی گیاهی هستند.
- محدود کردن مصرف کربوهیدرات‌های تصفیه شده مانند شیرینی، برنج سفید، نان سفید و دیگر دانه‌های تصفیه شده.
- کاهش مصرف چربی‌های اشباع که در گوشت قرمز و بسیاری از محصولات حیوانی وجود دارد.
- اجتناب از چربی‌های ترانس که در بسیاری از تنقلات فرآوری شده یافت میشود.
- پرهیز از مصرف الکل.
همچنین، اگر دچار اضافه وزن یا چاقی باشید، کاهش وزن نیز ضروری است.
لیست غذایی مفید، برای کبد چرب چی بخوریم؟
شیر بادام یا شیر گاو کم‌چرب
افراد بالغ و کودکان مبتلا باید به مصرف کافی کلسیم توجه داشته باشند. دریافت میزان مناسب کلسیم و ویتامین D میتواند به پیشگیری از پیشرفت بیماری کمک کند. همچنین، بیماران به دلیل مشکلات تغذیه‌ای ممکن است دچار پوکی استخوان شوند. توصیه میشود که مبتلایان به این بیماری روزانه حداکثر سه لیوان از هر نوع شیر مذکور مصرف کنند.
قهوه
مطالعات علمی در زمینه تغذیه نشان می‌دهد که قهوه بدون خامه و شکر ممکن است یکی از روش‌های مؤثر برای بهبود این بیماری باشد. قهوه ممکن است با کاهش نفوذپذیری روده، جذب چربی را کندتر کند. با این حال، هنوز تحقیقات بیشتری در این زمینه در حال انجام است. شواهد موجود نشان می‌دهد که قهوه میتواند به کاهش علائم و خطرات بیماری کمک کند. بسته به شدت بیماری و وضعیت فرد، مصرف ۷ تا ۹ فنجان قهوه در هفته توصیه میشود.
غذاهای غنی از ویتامین E
غذاهایی مانند فلفل دلمه‌ای قرمز، اسفناج، بادام زمینی و سایر مغزها که سرشار از ویتامین E هستند، برای افراد مبتلا به این بیماری مفید هستند.
آب
کارشناسان توصیه می‌کنند که مصرف آب به جای نوشیدنی‌های شیرین و پرکالری انتخاب شود. به طور مثال، فردی با وزن ۵۰ کیلوگرم باید روزانه حداقل ۳ لیتر آب بنوشد تا از کم‌آبی بدن و اثرات منفی آن بر کبد جلوگیری کند.
روغن زیتون
روغن‌هایی مانند روغن زیتون و روغن آووکادو می‌توانند چربی‌های سالم را تأمین کنند. این روغن‌ها به احساس سیری کمک کرده و سطح آنزیم‌های کبدی را کاهش می‌دهند. سایر روغن‌های غنی از چربی‌های اشباع نشده شامل روغن کنجد، بادام‌زمینی، آفتابگردان و کلزا هستند.
دانه‌های کتان و چیا
این دانه‌ها منابع گیاهی اسیدهای امگا ۳ هستند که برای درمان نوع غیرالکلی و الکلی این بیماری توصیه می‌شوند، زیرا به کاهش میزان چربی در کبد کمک می‌کنند.
سیر
افزایش مصرف سیر در مدت ۱۵ هفته میتواند به کاهش توده چربی بدن و چربی کبد کمک کرده و از پیشرفت بیماری جلوگیری کند.
سویا
محصولات سویا مانند شیر سویا یا توفو ممکن است به بهبود وضعیت این بیماری کمک کنند.
برای درمان کبد چرب چی نخوریم؟
غذاهایی که باید از مصرف آنها خودداری کرد معمولاً شامل مواردی هستند که می‌توانند سطح قند خون را افزایش دهند یا موجب افزایش وزن شوند، از جمله:
❌ آب میوه، نوشابه و نوشیدنی‌های شیرین
این نوشیدنی‌ها باید از رژیم غذایی حذف شوند، زیرا قندها و کربوهیدرات‌های موجود در آنها می‌توانند به کبد آسیب برسانند.
❌ نوشیدنی‌های رژیمی با کالری کم
حتی جایگزین‌های قند (قندهای رژیمی) می‌توانند به کبد آسیب بیشتری وارد کنند.
❌ کره و کره آب‌شده
این محصولات حاوی مقادیر زیادی چربی اشباع شده هستند که میتواند به افزایش سطح تری‌گلیسیرید خون منجر شود.
❌ کیک‌های شیرین، بستنی و دسرها
مصرف کربوهیدرات‌های شیرین، موفقیت در مدیریت این بیماری را به شدت کاهش می‌دهد.
❌ بیکن، سوسیس، گوشت‌های فرآوری‌شده و گوشت‌های چرب
این غذاها غنی از چربی‌های اشباع شده هستند و به همین دلیل توسط متخصصان تغذیه توصیه نمی‌شوند.
❌ الکل
اگر به دلیل مصرف زیاد الکل مبتلا به این بیماری شده‌اید، باید مصرف الکل را قطع کنید، زیرا ادامه نوشیدن آن میتواند آسیب بیشتری به کبد وارد کند.
❌ غذاهای شور
برخی تحقیقات نشان می‌دهند که مصرف نمک میتواند وضعیت کبد را بدتر کند. این غذاها معمولاً با غذاهای چرب و پرکالری همراه هستند و می‌توانند باعث اختلال در سیستم رنین-آنژیوتانسین شده و خطر ابتلا به این بیماری را افزایش دهند.
❌ غذاهای سرخ‌شده
غذاهای سرخ‌شده معمولاً کالری بالایی دارند و مصرف آنها توسط متخصصان تغذیه توصیه نمیشود.
