کم آبی بدن یا دهیدراسیون زمانی رخ می‌دهد که بدن مایعات بیشتری نسبت به آنچه که جذب میکند، دفع میکند. در نتیجه، بدن برای انجام فعالیت‌های روزمره و معمول خود، دیگر به اندازه کافی آب و مایعات ندارد. اگر مایعات از دست رفته بدن را دوباره تأمین نکنید، کمبود آب بدن به وجود خواهد آمد.
کم آبی بدن یا دهیدراسیون چیست؟
کم آبی بدن یا همان dehydration زمانی رخ می‌دهد که میزان مایعات از دست رفته بیشتر از میزان جذب شده باشد. اگر این مایعات از دست رفته جایگزین نشوند، بدن با کمبود آب مواجه خواهد شد. هر فردی ممکن است با کم آبی روبه‌رو شود، اما این وضعیت برای کودکان و افراد مسن خطرات جدی‌تری به همراه دارد. رایج‌ترین علت کم آبی در کودکان، اسهال و استفراغ شدید است.
حجم آب بدن در سالمندان به طور طبیعی کمتر است و هر گونه از دست دادن آب برای این گروه سنی می‌تواند با خطرات بیشتری همراه باشد. حتی بیماری‌های جزئی مانند عفونت‌های ریه و مثانه در افراد مسن می‌توانند موجب کم آبی شوند. کم آبی ممکن است در هر گروه سنی رخ دهد، به ویژه اگر در آب و هوای گرم به اندازه کافی آب ننوشید یا پس از ورزش شدید اقدام به مصرف مایعات نکنید. کم آبی خفیف و متوسط معمولاً با نوشیدن مایعات بیشتر قابل درمان است، اما کم آبی شدید نیاز به درمان فوری پزشکی دارد.
دهیدراتاسیون هیپرتونیک چیست؟
اگر از دست دادن آب بدن با از دست دادن بیش از حد سدیم همراه باشد، غلظت سدیم خون کاهش می‌یابد و کم آبی هیپوناترمیک (یا هیپوتونیک) ایجاد میشود. زمانی که آب و سدیم به طور همزمان و با سرعت مشابه از دست بروند، غلظت سدیم ثابت می‌ماند که این وضعیت معمولاً در اثر تعریق زیاد ایجاد میشود.
علائم کم آبی بدن
علائم کمآبی بدن در بزرگسالان و کودکان می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- احساس نیاز شدید به نوشیدن آب
- ادرار با رنگ زرد تیره و بوی قوی
- احساس سرگیجه یا مشکل در تمرکز
- احساس خستگی یا ضعف عمومی
- خشکی در دهان، لب‌ها و چشم‌ها
- کاهش تعداد دفعات ادرار (کمتر از ۴ بار در روز) و دفع مقدار کم ادرار
علل کم آبی بدن
گاهی اوقات کمبود آب بدن به دلایل ساده و پیش پا افتاده رخ می‌دهد. به‌عنوان مثال، ممکن است به دلیل یک بیماری خاص یا نداشتن زمان کافی فراموش کنید آب بنوشید، یا در سفر باشید و به آب آشامیدنی سالم دسترسی نداشته باشید.
دیگر دلایل کمآبی بدن عبارتند از:
- اسهال و استفراغ: اسهال حاد و شدید که بهطور ناگهانی و شدید بروز میکند، می‌تواند در مدت کوتاهی حجم زیادی از آب و الکترولیتها را از بدن خارج کند. در صورتی که اسهال همراه با استفراغ باشد، مقدار مایعات و مواد معدنی از دست رفته بیشتر خواهد بود.
- تب: هر چه دمای بدن شما بیشتر شود، میزان کمآبی بدن نیز افزایش می‌یابد. اگر تب با اسهال و استفراغ همراه باشد، وضعیت بدتر خواهد شد.
- تعریق بیش از حد: هنگام تعریق، بدن مایعات از دست می‌دهد. در صورت انجام فعالیت‌های شدید و عدم جایگزینی مایعات، بدن دچار کمآبی میشود. همچنین، هوای گرم و مرطوب می‌تواند میزان تعریق و مایعات از دست رفته بدن را افزایش دهد.
- افزایش حجم ادرار: این مشکل ممکن است به دلیل دیابت تشخیص داده نشده یا کنترل نشده باشد. برخی داروها مانند دیورتیک‌ها (ادرارآورها) و داروهای فشار خون نیز می‌توانند باعث افزایش حجم ادرار شوند و در نتیجه کمآبی بدن ایجاد کنند.
کم آبی بدن باعث چه مشکلاتی می شود؟
هر فردی ممکن است با مشکل کمآبی مواجه شود، اما برخی گروه‌ها بیش از دیگران در معرض این خطر قرار دارند:
نوزادان و کودکان
این گروه سنی به دلیل ابتلا به اسهال و استفراغ مکرر، بیشتر در معرض کمآبی قرار می‌گیرند. همچنین، تب بالا و تعریق شدید، موجب از دست رفتن میزان زیادی از مایعات بدنشان میشود. علاوه بر این، نوزادان قادر به بیان تشنگی خود نیستند و نمی‌توانند به‌صورت مستقل مایعات دریافت کنند، که این مسئله احتمال کمآبی را در آنها افزایش می‌دهد.
سالمندان
با افزایش سن، میزان ذخیره مایعات در بدن کاهش یافته و توانایی بدن در حفظ آب دچار اختلال میشود. ابتلا به بیماری‌های مزمن مانند دیابت و زوال عقل، همراه با مصرف برخی داروها، این وضعیت را تشدید میکند. علاوه بر این، برخی از سالمندان به دلیل محدودیت‌های حرکتی، دسترسی کمتری به آب دارند و در نتیجه، بیشتر در معرض کمآبی قرار می‌گیرند.
افراد مبتلا به بیماری‌های مزمن
دیابت کنترل‌نشده یا درمان‌نشده، احتمال کاهش آب بدن را افزایش می‌دهد. همچنین، بیماری‌های کلیوی با مصرف داروهای ادرارآور، این خطر را تشدید می‌کنند. حتی ابتلا به سرماخوردگی یا گلودرد می‌تواند منجر به کاهش مصرف مایعات شود، زیرا در این شرایط، افراد تمایل کمتری به نوشیدن آب و سایر مایعات دارند.
افراد فعال در فضای باز یا ورزشکاران
در شرایط آب‌وهوایی گرم و مرطوب، احتمال کمآبی و گرمازدگی افزایش می‌یابد. این مسئله به این دلیل است که در چنین محیطی، بدن به‌سختی می‌تواند خود را خنک کند، در نتیجه دمای بدن افزایش یافته و نیاز به مصرف مایعات بیشتر میشود.
تأثیر کمآبی بدن بر سلامت
آسیب‌های ناشی از گرما
عدم دریافت مایعات کافی در هنگام فعالیت بدنی شدید و تعریق زیاد، ممکن است به مشکلات گرمایی منجر شود. شدت این مشکلات از گرفتگی‌های عضلانی خفیف گرفته تا خستگی گرمایی و حتی گرمازدگی شدید که می‌تواند تهدیدکننده زندگی باشد، متغیر است.
مشکلات کلیوی و ادراری
کمآبی طولانی‌مدت یا مکرر، می‌تواند زمینه‌ساز عفونت‌های ادراری، ایجاد سنگ کلیه و در موارد شدید، منجر به نارسایی کلیه شود.
تشنج
الکترولیت‌هایی مانند سدیم و پتاسیم در انتقال پیام‌های الکتریکی میان سلول‌های بدن نقش دارند. هنگامی که تعادل الکترولیتها به هم می‌خورد، سیگنال‌های عصبی دچار اختلال شده و منجر به انقباضات غیرارادی عضلات و در برخی موارد، از دست دادن هوشیاری میشود.
شوک هیپوولمیک (کاهش حجم خون)
یکی از جدی‌ترین پیامدهای کمآبی، کاهش حجم خون است که می‌تواند فشار خون را به شدت کاهش داده و میزان اکسیژن‌رسانی به اندام‌ها را مختل کند. این وضعیت تهدیدی جدی برای حیات فرد محسوب میشود.
تأثیر کمآبی بر ضربان قلب
افت سطح مایعات و الکترولیت‌های بدن، عملکرد قلب را مختل کرده و توانایی آن در پمپاژ خون را کاهش می‌دهد. در نتیجه، فرد ممکن است دچار ضربان قلب نامنظم شود.
پیشگیری از کم آبی بدن
برای پیشگیری از کمآبی بدن، لازم است مقدار زیادی مایعات دریافت شود و از مواد غذایی سرشار از آب مانند میوه‌ها و سبزیجات بهره گرفته شود.
در صورتی که فرد با شرایط زیر مواجه گردد، باید میزان بیشتری از آب را در طول روز دریافت نماید:
- استفراغ یا اسهال: اگر کودک دچار استفراغ یا اسهال شد، بلافاصله پس از مشاهده علائم، باید به او آب داده شود و نباید منتظر بروز کمآبی ماند.
- تمرین‌های ورزشی سنگین: توصیه میشود یک روز پیش از انجام فعالیت‌های شدید، بدن به میزان کافی آب‌رسانی گردد. دفع مقدار زیاد ادرار شفاف و رقیق، نشانه‌ای از تأمین آب کافی در بدن است. در حین ورزش، نوشیدن مایعات در بازه‌های منظم و ادامه این روند پس از اتمام تمرین، ضروری خواهد بود.
- هوای گرم یا سرد: در شرایط آب‌وهوایی گرم و مرطوب، باید آب بیشتری نوشیده شود تا به کاهش دمای بدن کمک کرده و مایعات از دست رفته در اثر تعریق جبران گردد. همچنین، در آب‌وهوای خشک، به‌ویژه در مناطق مرتفع، ممکن است نیاز به مصرف آب اضافی احساس شود.
- بیماری: افراد مسن معمولاً هنگام ابتلا به بیماری‌هایی مانند آنفلوانزا، برونشیت یا عفونت‌های مثانه، در معرض کمآبی قرار می‌گیرند. در صورت احساس ناخوشی، افزایش مصرف مایعات ضروری خواهد بود.
