بالن قلب یا آنژیوپلاستی روشی کمتهاجمی است که برای بازگشایی رگهای تنگ یا مسدود شده خون‌رسان به ماهیچه قلبی به‌کار می‌رود. در این روش، از طریق برش کوچکی در ناحیه ران یا بازو، کاتتر باریکی که حاوی بالون کوچکی است، وارد رگ میشود. سپس با هدایت کاتتر به محل تنگی در رگهای کرونر قلب، بالون باد میشود تا رگ را باز کند. معمولاً در همان محل، «استنت» نیز قرار داده میشود تا از بسته‌شدن مجدد رگ جلوگیری کند. در این مقاله تلاش خواهیم کرد تا اطلاعات جامع و کاملی درباره بالن قلب، مزایا، معایب و نکات قابل‌توجه پس از این عمل را در اختیار شما عزیزان قرار دهیم.
بالن قلب یا آنژیوپلاستی چیست؟
بالون زدن رگ قلب یا آنژیوپلاستی (Angioplasty) روشی کمتهاجمی است که برای رفع انسداد شریان‌ها و بازگرداندن جریان طبیعی خون به اندام‌ها یا بافت‌های خاص بدن به‌کار می‌رود. اصطلاح آنژیوپلاستی از «آنژیو» به معنی رگ خونی و «پلاستی» به معنای باز کردن تشکیل شده است.
شریان‌ها یا سرخرگ‌ها، رگهای خونی هستند که خون غنی از مواد مغذی و اکسیژن را به اندام‌ها و بافت‌های بدن می‌رسانند. با تجمع چربی، کلسترول، کلسیم و سایر مواد موجود در خون، سرخرگ‌ها باریک یا مسدود می‌شوند. به این تجمع پلاک (plaque) می‌گویند و با گذشت زمان شریان‌ها را سخت و باریک کرده و جریان خون غنی از اکسیژن را محدود میکند.
در یک حمله قلبی، پلاک ممکن است پاره شده و کلسترول را به داخل شریان بریزد که بهطور بالقوه منجر به لخته شدن خون میشود.
در طی آنژیوپلاستی استاندارد، پزشک برشی در کشاله ران یا مچ دست ایجاد کرده و یک لوله یا کاتتر را به داخل رگ وارد میکند. سپس کاتتر را به سمت بالا هدایت کرده و در رگ خونی آسیب‌دیده اطراف قلب قرار می‌دهد. با جستجوی عبارت «فیلم بالن زدن قلب» در سایت‌های تخصصی پزشکی، می‌توانید تمامی مراحل آن را مشاهده کنید.
معمولاً کاتتر حاوی یک بالون قابل باد شدن است که پلاک یا لخته را جابه‌جا کرده و بهطور موثر شریان را باز میکند. پزشکان از اشعه ایکس زنده و ماده حاجب برای هدایت کاتتر و ارزیابی شریان مورد نیاز برای درمان استفاده میکنند.
انواع آنژیوپلاستی
آنژیوپلاستی با بالون (Balloon angioplasty) که به‌عنوان بالون زدن نیز شناخته میشود، شامل استفاده از فشار بالون بادی برای پاکسازی پلاک‌هایی است که شریان را مسدود میکنند. این روش به‌ندرت به‌تنهایی انجام میشود، مگر در مواردی که پزشکان قادر به قرار دادن استنت در موقعیت لازم نباشند.
قرار دادن استنت در شریان (Stent angioplasty) شامل یک لوله یا فنر است که از تور سیمی ساخته شده است. استنت‌ها به جلوگیری از تنگ شدن مجدد شریان بعد از آنژیوپلاستی کمک میکنند. استنت‌ها ممکن است از فلز خالص ساخته شوند یا دارای پوشش دارویی باشند. هنگامی که این استنت‌ها حاوی دارو باشند، به آنها استنت‌های شستشوی دارویی گفته میشود و احتمال تنگ شدن مجدد شریان در این نوع استنت‌ها کمتر است.
استنت‌های شستشوی دارویی اکنون تقریباً بهطور انحصاری استفاده می‌شوند و استفاده از استنت‌های فلزی بدون پوشش بسیار کم است.
تفاوت بالن با فنر قلب
بالون قلب و فنر قلب هر دو از روش‌های آنژیوپلاستی هستند.
بالون آنژیوپلاستی یک روش کاتترگذاری قلبی با حداقل تهاجم است که برای باز کردن عروق باریک و مسدود شده استفاده میشود. استنت یا فنر قلب، لوله‌های فلزی کوچکی به شکل شبکه هستند که به‌عنوان داربست عمل میکنند تا شریان را باز نگه دارند.
استفاده از بالون به‌تنهایی، احتمال انسداد مجدد را افزایش می‌دهد. بنابراین، برای جلوگیری از این عارضه، از یک فنر فلزی یا استنت (stent) در اطراف بالون استفاده میشود.
پس از باد شدن بالون، فنر دور آن باز میشود، داخل رگ میماند و سپس بالون خارج میشود. فنر باعث استحکام جداره رگ شده و احتمال انسداد مجدد (Restenosis) را بهطور چشمگیری کاهش می‌دهد.
دکتر غلامحسین فاتحی از بهترین متخصصین قلب در تهران می‌باشد. جهت رزرو نوبت آنلاین دکتر فاتحی کلیک کنید.
بالن قلب یا آنژیوپلاستی چگونه انجام میشود؟
روش‌ها ممکن است بسته به شرایط شما و شیوه‌های پزشک متفاوت باشد. بیشتر افرادی که آنژیوپلاستی و استنت‌گذاری انجام می‌دهند، یک شب در بیمارستان تحت نظر می‌مانند.
به طور کلی، آنژیوپلاستی به این شکل انجام میشود:
از شما خواسته میشود هر گونه جواهرات یا اشیایی که ممکن است در این روش اختلال ایجاد کنند را بردارید.
لباس‌های خود را درآورده و لباسی برای پوشیدن به شما داده میشود.
از شما خواسته میشود مثانه خود را قبل از عمل تخلیه کنید.
اگر در ناحیه کاتتر (اغلب ناحیه کشاله ران) موی زیادی داشته باشید، ممکن است موها تراشیده شوند.
قبل از عمل، یک IV (داخل وریدی) در دست یا بازوی شما قرار داده میشود که در صورت نیاز برای تزریق دارو و دادن مایعات IV استفاده میشود.
شما به پشت روی تخت قرار می‌گیرید.
شما به یک مانیتور الکتروکاردیوگرام (ECG) متصل می‌شوید که فعالیت الکتریکی قلب شما را ثبت کرده و ضربان قلب شما را با استفاده از الکترودهایی که به پوست شما چسبیده‌اند نظارت میکند. علائم حیاتی شما (ضربان قلب، فشار خون، تعداد تنفس و سطح اکسیژن) در طول عمل کنترل میشود.
چندین صفحه نمایشگر در اتاق وجود دارد که علائم حیاتی شما را نشان می‌دهند، از جمله تصاویری از حرکت کاتتر از طریق بدن شما به قلب و ساختارهای قلب هنگام تزریق رنگ قابل مشاهده است.
یک آرام‌بخش از طریق IV به شما داده میشود تا کمک کند آرام بمانید. با این حال، احتمالاً در طول عمل بیدار خواهید بود.
نبض شما در زیر محل قرار دادن کاتتر بررسی و علامت‌گذاری میشود تا گردش خون به اندام زیر محل به راحتی در حین و بعد از عمل بررسی شود.
بیحسی موضعی در محل تزریق به پوست داده میشود. این ممکن است در پا، بازو یا مچ دست شما باشد. پس از تزریق بیحسی موضعی ممکن است برای چند ثانیه احساس سوزش کنید.
هنگامی که بیحسی موضعی اثر کرد، یک غلاف یا معرفی‌کننده در رگ خونی (اغلب در کشاله ران) قرار داده میشود. این یک لوله پلاستیکی است که از طریق آن کاتتر به داخل رگ خونی کشیده شده و به قلب منتقل میشود.
کاتتر از طریق غلاف به داخل رگ خونی کشیده میشود. پزشک کاتتر را از طریق آئورت به قلب منتقل میکند. فلوروسکوپی برای دیدن پیشروی کاتتر به داخل قلب استفاده میشود.
کاتتر به داخل عروق کرونر کشیده میشود. هنگامی که کاتتر در جای خود قرار گرفت، رنگ کنتراست از طریق کاتتر به شریان‌های کرونر تزریق میشود تا نواحی باریک شده دیده شوند. هنگامی که رنگ کنتراست به خط IV تزریق میشود ممکن است احساساتی مانند گرگرفتگی، طعم نمکی یا فلزی در دهان، یا سردرد مختصر داشته باشید. این اثرات معمولا فقط چند لحظه طول می‌کشند. (در صورت احساس هرگونه مشکل تنفسی، تعریق، بیحسی، خارش، حالت تهوع یا استفراغ، لرز یا تپش قلب به پزشک خود اطلاع دهید.)
پس از تزریق رنگ کنتراست، مجموعه‌ای از تصاویر اشعه ایکس سریع از قلب و عروق کرونر گرفته میشود. ممکن است از شما خواسته شود در این مدت یک نفس عمیق بکشید و آن را برای چند ثانیه نگه دارید.
هنگامی که پزشک شریان تنگ شده را پیدا میکند، کاتتر به آن مکان هدایت میشود و بالون برای باز کردن شریان باد میشود. ممکن است در این مرحله کمی درد یا ناراحتی قفسه سینه داشته باشید زیرا جریان خون به طور موقت توسط بالون باد شده مسدود میشود. هرگونه ناراحتی یا درد قفسه سینه باید با تخلیه بادکنک از بین برود. (در صورت مشاهده هرگونه ناراحتی یا درد ادامه‌دار، مانند درد قفسه سینه، درد گردن یا فک، درد پشت، درد بازو، تنگی نفس، یا مشکل تنفسی، فوراً به پزشک اطلاع دهید.)
پزشک ممکن است بالون را چندین بار باد کند. ممکن است در این مرحله تصمیم به قرار دادن استنت برای باز نگه داشتن شریان گرفته شود. در برخی موارد، استنت ممکن است قبل از باد کردن بالون در شریان قرار داده شود. سپس باد کردن بالون شریان را باز کرده و استنت را به طور کامل باز میکند.
پس از باز شدن شریان، اندازه‌گیری، عکس یا آنژیوگرافی انجام میشود. هنگامی که مشخص شد شریان به اندازه کافی باز شده است، کاتتر خارج میشود.
غلاف یا معرفی‌کننده خارج میشود و محل قرار دادن ممکن است با وسیله‌ای بسته شود که از کلاژن برای مهر و موم کردن دهانه شریان استفاده میشود، با استفاده از بخیه، یا با اعمال فشار دستی بر روی ناحیه برای جلوگیری از خونریزی انجام میشود. پزشک تصمیم میگیرد که کدام روش برای شما بهترین است.
در صورت استفاده از دستگاه بستن، یک پانسمان استریل روی محل قرار داده میشود. اگر از فشار دستی استفاده شود، پزشک (یا یک دستیار) فشار را روی محل قرار می‌دهد تا لخته‌ای در خارج رگ خونی ایجاد شود تا از خونریزی جلوگیری شود. پس از قطع خونریزی، بانداژ محکمی روی محل قرار میگیرد.
کارکنان به شما کمک میکنند تا از روی تخت به برانکارد منتقل شوید تا به منطقه ریکاوری بروید.
بالن زدن رگ قلب برای چه کسانی انجام میشود؟
آنژیوپلاستی با بالون عمدتاً برای درمان بیماری‌های مرتبط با تصلب شرایین (atherosclerosis)، که به سخت شدن شریان‌ها معروف است، و تنگی عروق خونی (vascular stenosis) به کار می‌رود.
از جمله بیماری‌هایی که میتوان با بالون زدن درمان کرد عبارت‌اند از:
- حمله قلبی (Heart attack): که با نام سکته قلبی (myocardial infarction) نیز شناخته میشود.
- ایسکمی محیطی (Peripheral ischemia): اختلال در جریان خون به قسمت‌های مختلف بدن به جز قلب و مغز به دلیل بیماری شریان محیطی (peripheral artery disease).
- تنگی شریان کلیوی (Renal artery stenosis): تنگ شدن سرخرگ‌ها در کلیه‌ها به‌دلیل بیماری مزمن کلیه (chronic kidney disease) یا فشار خون بالا کلیوی (renal hypertension).
- تنگی ورید ساب‌کلاوین (Subclavian vein stenosis): تنگ شدن سیاهرگ اصلی که خون را از اندام‌های فوقانی تخلیه میکند.
- آنژین ناپایدار (Unstable angina): که در اثر اختلال جریان خون در قلب ایجاد میشود.
مزایا و معایب بالن قلب
نکته مهم در استفاده از آنژیوپلاستی یا بالن قلب این است که این روش همیشه برای همه بیماران مؤثر و کارآمد نیست. پزشک با در نظر گرفتن شدت انسداد عروق، محل قرارگیری پلاک‌های چربی و سایر بیماری‌های زمینه‌ای بیمار، در مورد انجام این روش یا انتخاب سایر گزینه‌های درمانی تصمیم‌گیری میکند.
به طور معمول، بالن قلب در مواردی توصیه میشود که تنگی یا انسداد رگها خفیف‌تر باشد و محل آن به گونه‌ای قرار گرفته باشد که امکان دسترسی به آن در طول آنژیوپلاستی وجود داشته باشد. اما در مواردی که بیمار دچار مشکلات قلبی شدید، انسداد چندین رگ، دیابت، نارسایی قلبی یا کلیوی باشد، معمولاً جراحی قلب باز (بای‌پس عروق کرونر) گزینه مناسب‌تری خواهد بود و بالن قلب انتخاب نمی‌شود.
مزایای بالن قلب یا آنژیوپلاستی
در روش بالن زدن عروق مسدود شده، با باز شدن رگهای تنگ یا مسدود شده، اکسیژن و مواد مغذی کافی به بافت قلب می‌رسد. این فرآیند از تنگی نفس، درد قفسه سینه، خطرات حمله یا سکته قلبی و در نهایت آسیب به قلب بیمار می‌کاهد و توانایی فعالیت و تحمل فشار را در او افزایش می‌دهد.
یکی از معیارهای موفقیت عمل بالن قلب این است که بیمار قبل از انجام عمل، هنگام فعالیت بدنی دچار درد قفسه سینه (آنژین صدری) می‌شد، اما پس از انجام بالون آنژیوپلاستی قلب و باز شدن گرفتگی رگهای کرونر، دیگر در حین فعالیت دچار این درد آزاردهنده نمی‌شود.
مزیت دیگر این روش، غیرتهاجمی بودن آن است. در عمل بالن قلب، بیمار نیازی به بیهوشی عمومی و برش جراحی بزرگ ندارد. در حین بالون آنژیوپلاستی بیمار هیچ‌گونه دردی احساس نمی‌کند و پس از آن نیز دوره نقاهت کوتاه‌تری خواهد داشت.
معایب بالن قلب یا آنژیوپلاستی
هیچ روش درمانی بدون خطر و عارضه وجود ندارد و هر روش درمانی، از جمله آنژیوپلاستی قلب، میتواند دارای ریسک‌ها و معایب خاص خود باشد. البته احتمال بروز این عوارض پایین است و در مقایسه با مزایای حیاتی بالن قلب برای بازگرداندن جریان خون و سلامت قلب، ریسک ناچیزی محسوب میشود. همچنین با انتخاب تیم پزشک متخصص حرفه‌ای، احتمال وقوع عوارض زیر بسیار ناچیز است:
- خونریزی یا عفونت محل ورود کاتتر: در این روش، محل ورود کاتتر که یک رگ در دست یا کشاله ران بیمار است، ممکن است دچار خونریزی، کبودی یا عفونت جزئی شود که قابل‌کنترل است.
- تنگی مجدد رگ (استنوز): این عارضه زمانی رخ می‌دهد که رگ پس از مدتی دوباره تنگ یا مسدود شود. استفاده از استنت میتواند خطر این عارضه را کاهش دهد.
- لخته‌شدن خون در داخل استنت: لخته‌های خونی ممکن است در داخل استنت تشکیل شوند و باعث انسداد مجدد رگ و خطر حمله قلبی شوند. دارودرمانی میتواند این خطر را کاهش دهد.
- حمله قلبی: هرچند نادر است، اما امکان وقوع حمله قلبی در حین انجام این عمل وجود دارد.
- سکته مغزی: گاهی پلاک چربی میتواند در حین آنژیوپلاستی جدا شده و به مغز رفته و جریان خون را مسدود کند. این عارضه بسیار نادر است.
- نامنظمی ضربان قلب: در حین انجام این روش، ممکن است قلب دچار تپش نامنظم شود که با درمان دارویی موقت رفع میشود.
فعالیت های ممنوعه بعد از بالن زدن قلب
اقداماتی که پس از جراحی انجام می‌دهید، میزان بهبودی و سرعت آن را تعیین میکند. بنابراین، در ادامه بهترین روش‌ها برای حفظ سلامت قلب در دوران نقاهت آنژیوپلاستی و بایدها و نبایدهای لازم را برای شما جمع‌آوری کرده‌ایم.
پس از عمل آنژیوپلاستی
اگر پزشک به شما برای آنژیوپلاستی نوبت داده است و عمل شما اورژانسی نیست، احتمالاً همان روز یا روز بعد از بیمارستان مرخص می‌شوید. قبل از ترک بیمارستان، به موارد زیر توجه کنید:
- داروهایی که باید مصرف کنید
- تغییرات لازم در رژیم غذایی و سبک زندگی
- مشاوره بهداشتی و مراقبت از زخم
- تعیین زمان ملاقات بعدی با پزشک
ممکن است در محلی که کاتتر وارد شده است، کبودی داشته باشید. بنابراین، چند روز آینده آن را زیر نظر داشته باشید تا از بهبودی مناسب آن اطمینان حاصل کنید. همچنین ممکن است چند روز بعد از عمل احساس خستگی داشته باشید که کاملاً طبیعی است و در عرض یک هفته برطرف میشود.
پس از مرخص شدن
هنگامی که از بیمارستان مرخص می‌شوید، مراقبتهای پس از بالن زدن قلب شامل مصرف داروهای تجویز شده و ایجاد تغییرات مهم در سبک زندگی است. زمان بهبودی آنژیوپلاستی حدود دو هفته است، اما این زمان ممکن است بر اساس شرایط شما متفاوت باشد.
- داروهای خود را مصرف کنید: رعایت برنامه دارویی بسیار ضروری است. قطع ناگهانی دارو ممکن است خطر ابتلا به مشکلات قلبی مکرر را افزایش دهد.
- فعالیت‌های خود را محدود کنید: در هفته اول پس از عمل، فقط به فعالیت‌های سبک بپردازید. ورزش برای کمک به بهبودی قلب عالی است، اما برداشتن اجسام سنگین بهطور جدی ممنوع است. پزشک میتواند در رابطه با فعالیت‌هایی که مجاز هستید، شما را راهنمایی کند.
- از رانندگی خودداری کنید: رانندگی برای حداقل یک هفته پس از جراحی توصیه نمی‌شود. برای جلوگیری از خطر بروز مشکل قلبی دیگر، تا زمانی که پزشک به شما اجازه رانندگی نداده است، از آن پرهیز کنید.
- سیگار را ترک کنید: یکی از بهترین کارها برای قلب شما پس از بالن زدن، ترک سیگار است. سیگار کشیدن میتواند رگهای خونی شما را باریک کند و منجر به تجمع پلاک شود.
- رژیم خود را تغییر دهید: خوردن غذاهای مناسب برای حفظ سلامت قلب، بهویژه پس از جراحی ضروری است. داشتن رژیم غذایی گیاهی که شامل غذاهای سالم برای قلب مانند آجیل، توت و غلات کامل است، بسیار مفید است.
- در برنامه توانبخشی قلب شرکت کنید: برنامه توانبخشی قلب معمولاً برای افرادی که تحت عمل جراحی بالن زدن قلب و استنت‌گذاری قرار می‌گیرند، ارائه میشود. این دوره به شما کمک میکند تا دوره نقاهت پس از جراحی سریع‌تر شود و هرچه زودتر به زندگی روزمره بازگردید. از این فرصت استفاده کنید و با یک متخصص فیزیوتراپی یا یک متخصص تغذیه مشورت کنید و برنامه‌ای برای ساختن قلبی قوی‌تر تنظیم کنید.
