پریکاردیت، که به التهاب غشای اطراف قلب گفته میشود، وضعیتی است که طی آن کیسه نازک و دولایه‌ای محافظ قلب دچار التهاب می‌گردد. این التهاب میتواند منجر به درد شدید در ناحیه قفسه سینه شود، بهویژه هنگامی که لایه‌های تحریک‌شده پریکارد روی یکدیگر ساییده می‌شوند. اگرچه در بیشتر موارد این عارضه خفیف بوده و با استراحت و مصرف دارو برطرف میشود، اما در برخی شرایط ممکن است نیاز به تخلیه مایع تجمع‌یافته یا حتی انجام جراحی باشد. تشخیص زودهنگام و درمان مناسب این بیماری میتواند از بروز مشکلات جدی‌تر پیشگیری نماید.
پریکاردیت چیست؟
پریکاردیت نوعی التهاب در غشای پریکاردیوم، یعنی کیسه‌ای نازک و دولایه‌ای است که قلب را در بر گرفته و از آن محافظت میکند. این غشا که میان لایه‌های خود مقدار کمی مایع دارد، به تسهیل حرکت روان قلب کمک کرده و از ایجاد اصطکاک جلوگیری می‌نماید. اما زمانی که این لایه‌ها دچار التهاب شوند، هنگام انقباض و انبساط قلب، دچار سایش شده و ممکن است منجر به درد شدید در ناحیه قفسه سینه گردد. این درد اغلب به‌طور ناگهانی ظاهر شده و میتواند علائمی مشابه سکته قلبی ایجاد کند.
در بسیاری از موارد، پریکاردیت خودبه‌خود بهبود مییابد و نیازی به درمان خاص ندارد، اما در شرایط حادتر ممکن است استفاده از دارو یا حتی مداخله جراحی ضروری باشد. این بیماری معمولاً ظرف چند هفته تا چند ماه فروکش میکند، اما در برخی بیماران امکان بازگشت آن به‌صورت حملات مکرر و طولانی‌مدت وجود دارد. تشخیص زودهنگام و درمان مناسب این عارضه، میتواند به کاهش خطرات احتمالی و جلوگیری از عوارض جدی‌تر کمک کند.
انواع پریکاردیت
انواع رایج پریکاردیت شامل موارد زیر هستند:
پریکاردیت حاد:
این نوع التهاب به‌طور ناگهانی ظاهر میشود و معمولاً کمتر از ۳ هفته ادامه دارد. تشخیص آن از درد ناشی از حمله قلبی میتواند چالش‌برانگیز باشد.
پریکاردیت مزمن:
شکل مداوم التهاب پریکارد که بیش از ۳ ماه پس از بروز پریکاردیت حاد ادامه مییابد.
پریکاردیت انقباضی:
یکی از شدیدترین انواع پریکاردیت که در آن، لایه‌های ملتهب پریکارد ضخیم و چسبنده می‌شوند. این وضعیت میتواند عملکرد طبیعی قلب را دچار اختلال کند و معمولاً پس از چندین دوره پریکاردیت حاد رخ می‌دهد.
پریکاردیت عفونی:
این نوع التهاب در نتیجه عفونتهای ویروسی، باکتریایی، قارچی یا انگلی ایجاد میشود.
پریکاردیت ایدیوپاتیک:
حالتی از پریکاردیت که علت مشخصی برای آن شناسایی نشده است.
پریکاردیت تروماتیک:
این نوع التهاب به دنبال وارد شدن ضربه یا آسیب شدید به قفسه سینه، مانند تصادفات رانندگی، رخ می‌دهد.
پریکاردیت اورمیک:
التهابی که به دلیل نارسایی کلیه و تجمع مواد زائد در خون به وجود می‌آید.
پریکاردیت بدخیم:
این نوع از پریکاردیت در اثر انتشار سلول‌های سرطانی در بدن شکل می‌گیرد.
علائم پریکاردیت چیست؟
شایع‌ترین علامت پریکاردیت، احساس درد در ناحیه قفسه سینه است. این درد میتواند به شکل‌های مختلفی ظاهر شود:
- درد شدید و تیرکشنده در قفسه سینه (گرچه برخی افراد ممکن است با دردی مداوم و طولانی‌مدت مواجه شوند).
- احساس ناراحتی در سمت چپ قفسه سینه یا پشت.
- دردی که به سمت شانه‌ها و بازوها گسترش پیدا میکند.
- افزایش درد هنگام سرفه، بلعیدن، دراز کشیدن یا نفس عمیق، بهویژه در سمت چپ.
- کاهش شدت درد هنگام خم شدن به سمت جلو.
علاوه بر این، برخی علائم دیگر نیز ممکن است همراه با این بیماری بروز پیدا کنند:
- افزایش دمای بدن
- تب و لرز
- احساس ضعف و بی‌حالی
- سرگیجه یا احساس سبکی سر
- دشواری در تنفس
تشخیص و درمان زودهنگام این بیماری میتواند به کاهش علائم و جلوگیری از بروز عوارض طولانی‌مدت کمک کند. بنابراین، در صورت مشاهده این نشانه‌ها، مراجعه به پزشک توصیه میشود.
علت بروز بیماری پریکاردیت
شناسایی علت پریکاردیت ممکن است چالش‌برانگیز باشد؛ با این حال، عواملی که می‌توانند به التهاب غشای خارجی قلب منجر شوند، شامل موارد زیر هستند:
- تجربه حمله قلبی
- انجام پرتو درمانی
- اختلال در عملکرد کلیه‌ها
- ابتلا به روماتیسم مفصلی
- داشتن سابقه جراحی قلب باز
- عفونتهای ویروسی در بدن
- انجام جراحی کاتتریزاسیون قلبی
- عفونتهای باکتریایی مانند سل
- وارد شدن ضربه یا آسیب به قفسه سینه
- واکنش سیستم ایمنی به صدمات ناشی از حمله قلبی
- بیماریهای خودایمنی مانند لوپوس یا آرتریت روماتوئید
- استفاده از برخی داروها، مانند پروکائین‌آمید (داروی کنترل ضربان قلب بالا)
روش‌های تشخیص پریکاردیت قلب
روش‌های تشخیص پریکاردیت قلب
برای شناسایی پریکاردیت، از دو روش اصلی یعنی معاینه فیزیکی و تصویربرداری پزشکی بهره گرفته میشود که هر یک شامل مراحل خاصی هستند:
۱. تشخیص از طریق معاینه فیزیکی
در گام نخست، متخصص قلب و عروق با بررسی علائم و انجام معاینه فیزیکی، احتمال ابتلا به پریکاردیت را ارزیابی میکند. در صورتی که فرد دچار درد قفسه سینه، خستگی مداوم یا تب باشد، پزشک با بررسی سوابق پزشکی بیمار، به این عارضه مشکوک میشود.
حین معاینه، پزشک با استفاده از گوشی پزشکی، صدای قلب را ارزیابی میکند. در این فرایند، از بیمار خواسته میشود تا به جلو خم شود، نفس خود را نگه دارد و سپس بازدم انجام دهد. شدت التهاب موجود در لایه پریکارد ممکن است باعث ایجاد صدای غیرعادی در قلب یا ریه‌ها شود که نشان‌دهنده وجود التهاب و احتمال تجمع مایع در اطراف قلب خواهد بود.
۲. تشخیص با کمک روش‌های تصویربرداری
برای تأیید التهاب پریکارد و بررسی دقیق‌تر این عارضه، از روش‌های تصویربرداری زیر استفاده میشود:
- تصویربرداری با اشعه ایکس: جهت مشاهده تغییرات اندازه قلب و بررسی وجود مایع اضافی در اطراف آن.
- سی‌تی اسکن (CT Scan): برای بررسی ضخامت پریکارد و تشخیص التهاب یا تجمع مایع.
- ام‌آر‌آی قلب (MRI): به منظور تصویربرداری دقیق از ساختار قلب و ارزیابی التهاب لایه پریکارد.
- کاتتریزاسیون قلبی: روشی جهت اندازه‌گیری فشار داخل حفره‌های قلب و بررسی عملکرد آن.
- الکتروکاردیوگرام (ّعفونتECG): برای ثبت فعالیت الکتریکی قلب و شناسایی تغییرات ناشی از التهاب پریکارد.
- آزمایش خون: جهت بررسی نشانگرهای التهابی و احتمال عفونت.
- اکوکاردیوگرام: روشی برای تصویربرداری از عملکرد قلب و بررسی میزان تجمع مایع در اطراف آن.
هر یک از این روش‌ها، بسته به شرایط بیمار و شدت علائم، می‌توانند به تشخیص دقیق‌تر پریکاردیت کمک کنند.
روش‌های درمان پریکاردیت قلب
در بیشتر موارد، دارودرمانی به عنوان اولین خط درمان برای کاهش التهاب و مقابله با عفونت Pericarditisمورد استفاده قرار می‌گیرد. با این حال، در شرایطی که حجم مایع تجمع‌یافته در اطراف قلب زیاد باشد، مداخلات جراحی برای تخلیه آن ضرورت پیدا میکند.
۱. درمان دارویی پریکاردیت
داروهای تجویزی برای کاهش التهاب و مقابله با عفونت پریکاردیت شامل موارد زیر هستند:
- داروهای استروئیدی جهت کنترل التهاب شدید
- مسکن‌ها و داروهای ضد درد برای تسکین ناراحتی بیمار
- داروهای ضدالتهابی مانند کلشی‌سین برای کاهش التهاب پریکارد
- آنتی‌بیوتیک‌ها در صورت وجود عفونت باکتریایی
- داروهای ضدقارچ در مواردی که Pericarditis منشأ قارچی داشته باشد
مقدار و نوع دارو بر اساس شدت التهاب و نوع عفونت تعیین میشود و ممکن است در طول درمان تنظیم گردد.
۲. مداخله جراحی برای درمان پریکاردیت
در صورتی که میزان مایع تجمع‌یافته در لایه پریکارد زیاد باشد، ابتدا با دارودرمانی التهاب کنترل شده و سپس از طریق مداخله جراحی، تخلیه مایع صورت می‌گیرد.
✅ جراحی کاتتریزاسیون قلبی: در این روش، یک لوله کاتتر از طریق شریان ران یا بازو وارد بدن شده و به کمک سوزنی که در انتهای آن قرار دارد، مایع اضافی از فضای اطراف قلب خارج میشود.
✅ پریکاردیوکتومی: در مواردی که پریکاردیت انقباضی تشخیص داده شود، برای جلوگیری از اختلال در عملکرد قلب، لایه پریکارد به طور کامل برداشته خواهد شد.
نوع درمان مناسب برای هر بیمار بر اساس شدت علائم، میزان التهاب و نوع پریکاردیت تعیین میشود.
