سی تی اسکن یکی از تکنیک‌های تصویربرداری پزشکی است که برای مشاهده انواع بافت‌های بدن مانند مغز، قلب، ریه‌ها، کبد، کلیه‌ها، استخوان‌ها، مفاصل و سایر اندام‌ها به کار میرود. این روش به دلیل دقت بالا، در تشخیص بیماری‌های مختلف نظیر سرطان، اختلالات عروقی و عصبی، عفونت‌ها، آسیب‌های فیزیکی و سایر مشکلات پزشکی کاربرد فراوانی دارد.
سی تی اسکن چیست؟
توموگرافی کامپیوتری یا (Computed Tomography) از ترکیب مجموعه‌ای از تصاویر اشعه ایکس که از زوایای مختلف گرفته میشود، بهره می‌برد. این تصاویر با پردازش رایانه‌ای تبدیل به برش‌های مقطعی از استخوان‌ها، رگ‌های خونی و بافت‌های نرم بدن می‌شوند.
تصاویر حاصل از ct-scan، اطلاعات دقیق‌تر و جزئی‌تری نسبت به اشعه ایکس ارائه می‌دهند. این روش کاربردهای زیادی دارد، اما به ویژه برای بررسی و ارزیابی افرادی که دچار آسیب‌های داخلی ناشی از تصادف یا تروما شده‌اند، بسیار مفید است.
سی تی اسکن تقریباً برای تصویربرداری از تمامی قسمت‌های بدن قابل استفاده است. این تکنیک به تشخیص بیماری‌ها و آسیب‌ها کمک می‌کند و می‌توان از آن در برنامه‌ریزی درمان‌های پزشکی، جراحی یا پرتودرمانی نیز بهره برد.
با استفاده از ct-scan، پزشک قادر است تصاویری از برش‌های مقطعی بدن شما مشاهده کرده و جزئیات دقیقی از بافت‌هایی مانند ریه‌ها یا قلب را مشاهده کند.
فرق سی تی اسکن و ام آر آی چیست؟
تفاوت اصلی بین سی تی اسکن و ام آر آی در این است که این نوع ct-scan برای شناسایی مشکلات مربوط به استخوان‌ها و بافت‌های نرم در ناحیه کمر کاربرد دارد. مشکلاتی همچون آسیب دیسک‌ها، شکستگی‌ها یا تنگی کانال نخاعی توسط این روش قابل شناسایی است.
از اشعه ایکس برای تهیه تصاویر مقطعی از بافت‌های داخلی بدن بهره می‌برد، در حالی که ام آر آی از امواج رادیویی و میدان مغناطیسی برای تولید تصاویر استفاده می‌کند.
سی تی اسکن بیشتر برای ارزیابی ساختارهای استخوانی و آسیب‌هایی نظیر خونریزی و ضربه‌ها کاربرد دارد، در حالی که ام آر آی برای تصویربرداری از بافت‌های نرم بدن، مانند مغز، عضلات و قلب، مناسب‌تر است. انتخاب بین ct-scan و ام آر آی بستگی به نوع مشکل پزشکی و ناحیه آسیب‌دیده دارد.
دلایل انجام و کاربرد های سی تی اسکن؟
تشخیص مشکلات مربوط به استخوان‌ها و ماهیچه‌ها مانند تومورهای استخوانی یا شکستگی‌ها
شناسایی محل دقیق تومورها، عفونت‌ها یا لخته‌های خونی
کمک به هدایت و پشتیبانی از فرآیندهایی مانند جراحی، بیوپسی و پرتودرمانی
شناسایی و پیگیری بیماری‌ها و شرایط مختلفی همچون سرطان، بیماری‌های قلبی، ندول‌های ریوی و توده‌های کبدی
نظارت بر اثربخشی درمان‌های خاص مانند درمان سرطان
تشخیص آسیب‌ها و خونریزی‌های داخلی
انواع سی تی اسکن
سی تی اسکن در انواع مختلفی برای بررسی نواحی خاص بدن مورد استفاده قرار میگیرد. به عنوان مثال، سی تی اسکن شکم برای شناسایی مشکلات گوارشی و مشکلات مربوط به شکم مانند التهاب یا تومور، سی تی اسکن مغز برای تشخیص خونریزی، سکته یا تومور مغزی، و سی تی اسکن ریه برای ارزیابی بیماری‌های ریوی مانند سرطان یا عفونت‌های ریوی به کار میرود.
۱. سی تی آنژیوگرافی
سی تی آنژیوگرافی روشی است که از اشعه ایکس و ماده کنتراست برای بررسی عروق و رگ‌ها بهره می‌برد. در این فرآیند، ماده کنتراست به رگ‌ها تزریق میشود تا تصاویری دقیق‌تر از عروق بدن ایجاد کند. این روش به پزشکان کمک می‌کند تا انسدادها، گرفتگی‌ها و مشکلات عروقی مانند آنوریسم‌ها یا آسیب به شریان‌ها را شناسایی کنند. سی تی آنژیوگرافی معمولاً برای ارزیابی مشکلات قلبی و عروقی کاربرد دارد.
۲. سی تی کولونوگرافی
سی تی کولونوگرافی یا سی تی اسکن روده برای تصویربرداری از کولون (روده بزرگ) به کار میرود. این روش برای شناسایی مشکلاتی همچون پولیپ‌ها، تومورها و سرطان کولون مناسب است. سی تی کولونوگرافی مشابه کولونوسکوپی است، اما غیر تهاجمی و بدون نیاز به وارد کردن ابزار به داخل روده. این روش به ویژه برای افراد بالای ۵۰ سال یا کسانی که نمی‌توانند کولونوسکوپی انجام دهند مفید است.
۳. سی تی اسکن ایزوتوپی
برای بررسی دقیق‌تر استخوان‌ها، از سی تی ایزوتوپی استفاده میشود. این نوع ct-scan می‌تواند حتی وجود عفونت‌ها در استخوان‌ها را بررسی کند و معمولاً برای تشخیص تومورهای استخوانی به کار میرود.
۴. سی تی اسکن اوروگرافی
پزشکان برای بررسی سیستم ادراری، از سی تی اسکن اوروگرافی استفاده می‌کنند. این روش برای شناسایی مشکلات کلیه‌ها، مثانه و لوله‌های میزنای مفید است. پزشکان از تصاویر به‌دست‌آمده برای ارزیابی عملکرد ساختارهای داخلی بدن استفاده می‌کنند و در صورت وجود خون در ادرار، درد کشاله ران یا کمر، این آزمایش توصیه میشود.
۵. سی تی اسکن شکم و لگن
این نوع ct-scanزمانی انجام میشود که پزشک به وجود مشکلی در ناحیه شکم شک کند، اما از طریق معاینه فیزیکی نتواند تشخیص دقیقی دهد. دلایلی مانند درد شکم، وجود توده قابل لمس، مشکلات دفع سنگ کلیه یا عفونت‌های مختلف از جمله آپاندیسیت می‌تواند سبب انجام این آزمایش شود.
۶. سی تی اسکن ریه
این نوع ct-scan برای بررسی علائم سرطان ریه در افراد سیگاری یا کسانی که سابقه سیگار کشیدن دارند استفاده میشود. سی تی اسکن ریه می‌تواند جزئیات بیشتری از تومورهای ریه و غدد لنفاوی بزرگ‌شده را نمایش دهد.
۷. سی تی اسکن سر
سی تی اسکن سر با استفاده از اشعه ایکس مقادیر زیادی برای تهیه تصاویر از جمجمه، مغز، چشم‌ها یا سینوس‌ها به کار میرود. این آزمایش برای تشخیص مشکلات مختلفی مانند نقص‌های مادرزادی، عفونت‌های مغزی، سکته مغزی، خونریزی مغزی یا آسیب به سر مفید است.
۸. سی تی اسکن مغز
برای بررسی مشکلات مغزی مانند تومورها، خونریزی‌ها، سکته‌های مغزی یا آسیب به مغز، از سی تی اسکن مغز استفاده میشود. این آزمایش به ویژه برای بیمارانی که دچار سردردهای شدید یا تغییرات ناگهانی در وضعیت هوشیاری هستند بسیار موثر است.
۹. سی تی اسکن بینی
سی تی اسکن بینی برای ارزیابی مشکلات سینوس‌ها و ساختارهای بینی مورد استفاده قرار میگیرد. این روش می‌تواند به شناسایی علائم عفونت‌های سینوسی، پولیپ‌ها، انحراف تیغه بینی و تومورهای سینوسی کمک کند.
۱۰. سی تی اسکن گلو
برای ارزیابی مشکلات در ناحیه گلو، نای و حنجره از سی تی اسکن گلو استفاده میشود. این روش در شناسایی سرطان‌های گلو، مشکلات تنفسی، تومورها و عفونت‌های گلو مؤثر است.
۱۱. سی تی اسکن گوش
این نوع ct-scanبرای تهیه تصاویر سه‌بعدی از ساختارهای داخلی گوش استفاده میشود. می‌تواند آسیب‌های گوش یا رشد غیرطبیعی استخوان در گوش میانی را نشان دهد.
۱۲. سی تی اسکن قلب
سی تی اسکن قلب اطلاعات دقیق‌تری نسبت به دیگر روش‌های تصویربرداری از قلب ارائه میدهد. پزشکان از این روش برای شناسایی مشکلاتی همچون درد قفسه سینه، شریان‌های مسدود، مشکلات دریچه‌های قلب و مشکلات آئورت استفاده می‌کنند.
۱۳. سی تی اسکن کلیه
برای بررسی نحوه عملکرد کلیه‌ها و مشکلات مختلف مانند انسداد جریان ادرار یا آبسه‌ها از سی تی اسکن کلیه استفاده میشود.
۱۴. سی تی اسکن کمر
این نوع ct-scan برای شناسایی مشکلات مربوط به استخوان‌ها و بافت‌های نرم در ناحیه کمر کاربرد دارد. مشکلاتی همچون آسیب دیسک‌ها، شکستگی‌ها یا تنگی کانال نخاعی توسط این روش قابل شناسایی است.
۱۵. سی تی اسکن پا
برای بررسی مشکلات استخوان‌ها، بافت‌ها و مفاصل در ناحیه پا از سی تی اسکن استفاده میشود. این آزمایش می‌تواند به شناسایی آسیب‌های پیچیده، عفونت‌ها، تومورها و مشکلات مفصلی کمک کند.
۱۶. سی تی اسکن اسپیرال
سی تی اسکن اسپیرال با دقت بالا تصاویر از بافت‌های استخوانی و نرم بدن می‌سازد. این روش که با حرکات مارپیچی اشعه ایکس به دور بدن بیمار انجام میشود، وضوح بالاتری نسبت به ct-scan معمولی دارد.
مراحل انجام سی تی اسکن
سی تی اسکن ریه یا سایر قسمت‌های بدن معمولاً بدون درد است، اما برای گرفتن تصاویر دقیق باید مراحلی را دنبال کرد.
۱. آمادهسازی برای تصویربرداری نیاز به آمادگی ویژه‌ای نیست و اگر لازم باشد، این آزمایش می‌تواند بدون یا با کنتراست به‌طور سریع انجام شود. در بیشتر موارد، برای شناسایی آسیب‌ها یا سکته‌ها نیازی به آمادگی خاص نیست، اما اگر پزشک تصمیم به استفاده از کنتراست رنگی برای سی تی اسکن داشته باشد، بهتر است تا چهار ساعت پیش از انجام آزمایش از خوردن غذاهای جامد خودداری کنید، به ویژه اگر قرار است از ناحیه شکم تصویربرداری شود.
اگر استفاده از رنگ کنتراست خوراکی ضروری باشد، این ماده قبل از روز تست به شما داده خواهد شد و روش مصرف آن به شما آموزش داده میشود. معمولاً یک یا دو ساعت پیش از اسکن، باید قسمتی از محلول را هر ۱۵ دقیقه یک‌بار بنوشید. پزشک یا رادیولوژیست دستورالعمل‌های لازم را ارائه خواهند کرد.
اگر رنگ کنتراست باید به داخل رگ شما تزریق شود، هنگامی که به مرکز تصویربرداری می‌رسید، یک کاتتر در رگ شما قرار داده خواهد شد. در غیر این‌صورت، تنها کاری که باید انجام دهید این است که از بردن اشیای فلزی و دستگاه‌های پزشکی به داخل اتاق تصویربرداری خودداری کنید. این اشیاء شامل موارد زیر می‌شوند:
• جواهرات و پیرسینگ • ساعت • عینک • سمعک • گل‌سر • دندان‌مصنوعی • سوتین سیم‌دار • چسب نیکوتین
هنگامی که به مرکز تصویربرداری می‌رسید، از شما خواسته میشود که لباس بیمارستانی بپوشید. تکنسین ممکن است کاتتری را درون بازو یا پای شما قرار دهد و از شما بخواهد که تمامی فلزات و چسب‌های پزشکی را کنار بگذارید. او همچنین علت مراجعه شما و حساسیت‌های احتمالی شما را بررسی خواهد کرد.
۲. انجام تصویربرداری در زمان آغاز تصویربرداری، شما روی میزی باریک و بلند دراز خواهید کشید و با استفاده از بندهای ایمنی یا سایر ابزارها در جای خود محکم می‌شوید. میز به‌طور اتوماتیک به داخل اسکنر حرکت می‌کند و سپس به بیرون باز می‌گردد، بسته به این که از کدام قسمت بدن شما تصویربرداری انجام میشود. تکنسین اتاق را ترک کرده و از طریق سیستم ارتباطی داخلی شما را راهنمایی خواهد کرد.
هنگامی که میز به داخل دستگاه سی تی اسکن وارد و خارج میشود، اسکنر اطراف شما می‌چرخد و صدای بلندی ایجاد می‌کند. تکنسین ممکن است از شما بخواهد که نفس خود را نگه دارید یا در وضعیت خاصی باقی بمانید. در غیر این‌صورت، باید ثابت بمانید تا تصاویر به‌طور واضح ثبت شوند. این آزمایش معمولاً بین ۲۰ دقیقه تا ۱ ساعت زمان می‌برد.
۳. پس از تصویربرداری بعد از انجام آزمایش، تصاویر به رادیولوژیستی ارسال میشود که مسئول ثبت و تجزیه‌وتحلیل نتایج سی تی اسکن است. او نتیجه را بررسی کرده و توضیحات لازم را برای پزشک شما می‌نویسد. پزشک بر اساس این گزارش شما را راهنمایی خواهد کرد.
مزایای استفاده از توموگرافی کامپیوتری یا سی تی اسکن چیست؟
سیتیاسکن یک روش تصویربرداری اقتصادی است که در تشخیص طیف وسیعی از مشکلات پزشکی به کار میرود. دستگاه‌های سیتیاسکن جدید قادرند در مدت زمان کوتاهی نتایج دقیقی از وضعیت اندام‌های بدن ارائه دهند.
با پیشرفت‌های فناوری، اسکن‌ها سریع‌تر شده‌اند. این به این معنی است که برای تولید تصاویر واضح‌تر، به زمان کمتری برای تصویربرداری و ثابت ماندن نیاز است. این ویژگی بهویژه هنگام اسکن کودکان اهمیت دارد. همچنین، زمان کوتاه‌تر اسکن کمک می‌کند تا کودکان و بزرگسالان بتوانند راحت‌تر نفس خود را در حین آزمایش در بخشهای حساس نگه دارند.
مزیت اصلی سیتیاسکن، امکان تصویربرداری هم‌زمان از استخوان‌ها، بافت‌های نرم و عروق خونی است. برخلاف MRI، سیتیاسکن نسبت به حرکات بیمار حساسیت کمتری دارد. علاوه بر این، سیتیاسکن حتی با وجود دستگاه‌های پزشکی داخل بدن نیز قابل انجام است.
سیتیاسکن تصاویر دقیقی از داخل بدن تولید می‌کند که به انجام عمل‌های تشخیصی مانند بیوپسی سوزنی و آسپیراسیون سوزنی با دقت بیشتر کمک می‌کند. در برخی موارد، برای هدایت تصویر در عمل‌ها، بهویژه در کودکان، از سونوگرافی به‌عنوان جایگزین سیتیاسکن استفاده میشود. انجام سیتیاسکن گاهی می‌تواند از نیاز به جراحی اکتشافی و بیوپسی جلوگیری کند.
تفاوت سی تی اسکن با تزریق و بدون تزریق چیست؟
در سیتیاسکن با استفاده از تزریق، ماده کنتراست به بدن بیمار وارد میشود تا تصاویری واضح‌تر از بافت‌های خاص بدن تهیه شود. اما در سیتیاسکن بدون تزریق، تصاویر تنها با استفاده از اشعه ایکس معمولی ثبت می‌شوند.
در سیتیاسکن، مواد متراکم مانند استخوان‌ها به‌راحتی قابل مشاهده هستند، اما بافت‌های نرم به خوبی نمایان نمی‌شوند و این بافت‌ها به‌طور معمول کم‌رنگ به نظر می‌آیند. برای بهبود وضوح تصاویر بافت نرم، ممکن است نیاز به ماده کنتراست خاصی باشد. این ماده که اشعه ایکس را مسدود می‌کند، در تصاویر به رنگ سفید نمایش داده میشود و کمک می‌کند تا رگ‌های خونی، اندام‌ها و دیگر ساختارهای نرم برجسته شوند.
مواد کنتراست معمولاً از ید یا باریوم سولفات ساخته می‌شوند و ممکن است به روش‌های مختلفی مانند تزریق دارویی، مصرف خوراکی یا استفاده از انما و تنقیه وارد بدن شوند. این ماده می‌تواند باعث سرخ شدن صورت یا ایجاد طعم فلزی در دهان شود. ماده کنتراست در طول ۲۴ ساعت از بدن از طریق ادرار دفع میشود. پس از انجام سیتیاسکن، باید مایعات زیادی بنوشید تا به کلیه‌ها کمک کنید تا این ماده را از بدن خارج کنند.
