کم خونی ناشی یا کمبود آهن چیست و چه نشانه هایی دارد؟ 

کم خونی یا کمبود آهن در بدن، که به آن کم‌خونی ناشی از فقر آهن نیز گفته می‌شود، یکی از اختلالات رایج است که بر عملکرد گلبول‌های قرمز تأثیر می‌گذارد. در صورت کاهش میزان آهن، بدن توانایی کافی برای تولید هموگلوبین را از دست می‌دهد و گلبول‌های قرمز دیگر نمی‌توانند اکسیژن را به‌طور مؤثر حمل کنند. این وضعیت باعث بروز علائمی مانند خستگی شدید و تنگی نفس در فرد می‌شود.

فقر آهن یا کم خونی چیست؟

کمبود آهن مسئله‌ای جدی و حائز اهمیت است، زیرا این عنصر معدنی نقش حیاتی در تولید هموگلوبین دارد. هموگلوبین، پروتئینی در گلبول‌های قرمز خون است که وظیفه حمل اکسیژن به سراسر بدن را بر عهده دارد. کاهش سطح آهن در بدن باعث افت هموگلوبین می‌شود که نیازمند مداخله برای جبران آن است. در صورت کاهش هموگلوبین، بافت‌ها و عضلات دچار کمبود اکسیژن می‌شوند و عملکردشان مختل می‌گردد که نتیجه آن بروز بیماری کم‌خونی است.

اگرچه انواع مختلفی از کم‌خونی وجود دارد، اما کم‌خونی ناشی از فقر آهن رایج‌ترین نوع آن در جهان محسوب می‌شود. از دلایل شایع کمبود آهن می‌توان به دریافت ناکافی آهن در رژیم غذایی محدود، وجود بیماری‌های التهابی روده، افزایش نیاز بدن به آهن در دوران بارداری، خونریزی شدید قاعدگی یا خونریزی داخلی اشاره کرد.

صرف نظر از علت، کمبود آهن می‌تواند علائمی ناخوشایند ایجاد کند که کیفیت زندگی را تحت تأثیر قرار می‌دهد. مشکلاتی مانند ریزش مو و کاهش تمرکز یا بهره‌وری از جمله این عوارض هستند.

علائم کمبود آهن در بدن چیست؟

در ابتدا، نشانه‌های کم‌خونی ناشی از فقر آهن در نتایج آزمایش خون ممکن است آن‌قدر خفیف باشند که نادیده گرفته شوند. اما با کاهش بیشتر آهن در بدن و پیشرفت کم‌خونی، این علائم شدت می‌یابند. بر اساس دیدگاه پزشکان متخصص کم‌خونی، نشانه‌ها و عوارض کمبود آهن شدید ممکن است شامل موارد زیر باشند:

• خستگی شدید
• ضعف عمومی
• رنگ‌پریدگی پوست
• درد در ناحیه قفسه سینه، تپش قلب سریع یا تنگی نفس
• سردرد، سرگیجه یا احساس سبکی سر
• سردی دست‌ها و پاها
• التهاب یا حساسیت در زبان
• ناخن‌های شکننده
• تمایل غیرمعمول به مواد غیرمغذی مانند یخ، خاک یا نشاسته
• کاهش اشتها، به‌ویژه در نوزادان و کودکان مبتلا به کم‌خونی فقر آهن

کمبود آهن همچنین ارتباط نزدیکی با ریزش مو دارد و این دو مشکل به یکدیگر مرتبط هستند.

مقاله پیشنهادی: واریس چیست و چگونه درمان می شود؟

۱. کمبود آهن و ریزش مو

این مشکل یکی از دلایل اصلی ریزش مو و مشکلات پوست سر به شمار می‌رود. زمانی که سطح ذخایر آهن در بدن کاهش یابد، فریتین خون نیز کم می‌شود و بدن برای جبران کمبود، از فریتین ذخیره‌شده در فولیکول‌های مو استفاده می‌کند. در نتیجه، فولیکول‌های مو ضعیف شده و به دلیل کم‌خونی ناشی از فقر آهن، ریزش مو رخ می‌دهد.

۲. کمبود آهن و خارش پوست

آیا خارش بدن به کمبود آهن مرتبط است؟ اگرچه شواهد قطعی در این باره وجود ندارد، اما گاهی افرادی که از کم‌خونی ناشی از فقر آهن رنج می‌برند، با مشکلاتی مانند خارش پوست مواجه می‌شوند. برخی متخصصان بر این باورند که کاهش ذخایر آهن در بدن باعث نازک شدن پوست و از دست رفتن رطوبت آن می‌شود که می‌تواند منجر به خارش شود.

۳. کمبود آهن و تنگی نفس

چرا تنگی نفس رخ می‌دهد؟ یکی از دلایل ممکن، فقر آهن است. هموگلوبین وظیفه انتقال اکسیژن به اندام‌های بدن را بر عهده دارد و با کاهش سطح آن در افراد مبتلا به کم‌خونی، اکسیژن‌رسانی به بدن نیز کاهش می‌یابد. این امر باعث می‌شود عضلات اکسیژن کافی برای فعالیت نداشته باشند و فرد دچار تنگی نفس شود، به‌ویژه هنگام ورزش یا پیاده‌روی.

۴. کمبود آهن و سرگیجه

چرا سرگیجه ایجاد می‌شود؟ کاهش سطح آهن در بدن می‌تواند باعث کمبود اکسیژن در مغز شود. این مسئله ممکن است منجر به سرگیجه، سردرد یا حتی غش کردن شود. رژیم غذایی غنی از آهن، مانند مصرف غلات غنی‌شده، میوه‌های خشک، جگر و گوشت گاو، می‌تواند به کاهش علائم سرگیجه کمک کند. همچنین نوشیدن مایعات فراوان می‌تواند تأثیر مثبتی داشته باشد.

۵. کمبود آهن و تعریق

آیا تعریق زیاد می‌تواند ناشی از کمبود آهن باشد؟ بله، تعریق بیش از حد از علائم کم‌خونی ناشی از فقر آهن است. تعریق زیاد می‌تواند منجر به دفع ویتامین C شود، ویتامینی که برای جذب آهن در بدن ضروری است.

۶. کمبود آهن و خواب‌آلودگی

خواب‌آلودگی و خستگی از نشانه‌های رایج کم‌خونی ناشی از فقر آهن هستند. کاهش سطح آهن در بدن باعث می‌شود که گلبول‌های قرمز توانایی کافی برای انتقال اکسیژن را نداشته باشند و عضلات انرژی مورد نیاز خود را دریافت نکنند. این مسئله به خستگی و خواب‌آلودگی منجر می‌شود.

۷. کمبود آهن و درد مفاصل

کاهش تعداد گلبول‌های قرمز به دلیل کم‌خونی باعث کاهش خون‌رسانی به بافت‌های بدن می‌شود. این وضعیت ممکن است اکسیژن‌رسانی به مفاصل و عضلات را کاهش داده و باعث ایجاد درد در نواحی مانند زانوها شود.

۸. کمبود آهن و لکه‌بینی

کم‌خونی ناشی از فقر آهن می‌تواند چرخه قاعدگی را مختل کند. مشکلاتی مانند پریود نامنظم، عدم قاعدگی یا لکه‌بینی ممکن است ناشی از این عارضه باشند.

علت اصلی فقر آهن و کم خونی چیست؟

زمانی که بدن نتواند به میزان کافی آهن برای تولید هموگلوبین دریافت کند، کم‌خونی ناشی از فقر آهن به وجود می‌آید. هموگلوبین، بخشی از گلبول‌های قرمز است که رنگ خون را مشخص می‌کند و به گلبول‌های قرمز امکان می‌دهد تا اکسیژن را در سراسر بدن منتقل کنند.

دلایل کم‌خونی فقر آهن

اگر بدن شما آهن کافی دریافت نکند یا مقدار زیادی از آن را از دست بدهد، تولید هموگلوبین با مشکل مواجه می‌شود و در نتیجه کم‌خونی ناشی از فقر آهن ایجاد می‌شود. در ادامه به علل اصلی این مشکل اشاره شده است:

از دست دادن خون

آهن در گلبول‌های قرمز خون ذخیره می‌شود. بنابراین، از دست دادن خون به معنای از دست رفتن آهن نیز هست. زنانی که دچار قاعدگی‌های سنگین می‌شوند، در معرض خطر بیشتری قرار دارند، زیرا در طول قاعدگی مقدار زیادی خون از دست می‌دهند.

خونریزی مزمن

از دست دادن تدریجی و مداوم خون به دلیل مشکلاتی مانند زخم معده، پولیپ‌های روده بزرگ یا سرطان کولورکتال، ممکن است منجر به کم‌خونی ناشی از فقر آهن شود. همچنین خونریزی گوارشی می‌تواند نتیجه مصرف مداوم برخی مسکن‌های بدون نسخه، مانند آسپرین، باشد.

کاهش توانایی جذب آهن

آهن موجود در غذا از طریق روده کوچک وارد جریان خون می‌شود. اختلالات گوارشی مانند بیماری سلیاک که توانایی روده را در جذب مواد مغذی مختل می‌کند، می‌توانند سبب بروز کم‌خونی شوند. همچنین، اگر بخشی از روده کوچک در اثر جراحی برداشته شود، این مسئله می‌تواند جذب آهن و سایر مواد مغذی را با مشکل مواجه کند.

بارداری

در دوران بارداری، بدون مصرف مکمل‌های آهن، بسیاری از زنان ممکن است دچار کم‌خونی شوند. زیرا ذخایر آهن بدن باید برای افزایش حجم خون مادر و تأمین نیازهای هموگلوبین جنین در حال رشد استفاده شوند.

مقاله پیشنهادی: غلظت خون بر قلب و سلامت چه تاثیری دارد؟

برای بهبود کم خونی یا فقر آهن چه بخوریم؟

دریافت آهن از مواد غذایی

بدن انسان به طور پیوسته آهن مورد نیاز خود را از طریق غذاها تأمین می‌کند. اگر این ماده حیاتی به میزان کافی مصرف نشود، در طول زمان بدن دچار کم‌خونی ناشی از کمبود آهن می‌شود. غذاهای سرشار از آهن شامل گوشت، تخم‌مرغ، سبزیجات با برگ سبز تیره و محصولات غذایی غنی‌شده با آهن هستند.

اهمیت آهن برای نوزادان و کودکان

برای رشد و تکامل مطلوب، نوزادان و کودکان نیز نیازمند دریافت آهن از رژیم غذایی خود هستند. انتخاب غذاهای غنی از آهن می‌تواند احتمال ابتلا به کم‌خونی فقر آهن را کاهش دهد.

منابع غنی از آهن

برخی از منابع غذایی حاوی مقادیر قابل توجهی آهن عبارت‌اند از:

• گوشت قرمز و مرغ
• انواع غذاهای دریایی
• لوبیا
• سبزیجات با برگ سبز تیره مانند اسفناج
• میوه‌های خشک‌شده مانند کشمش و زردآلو
• غلات، نان و پاستاهای غنی‌شده با آهن
• نخودفرنگی

انتخاب این مواد غذایی در رژیم روزانه می‌تواند نقش مهمی در پیشگیری از کم‌خونی و تأمین نیازهای آهن بدن ایفا کند.

درمان کمبود آهن

درمان کم‌خونی ناشی از فقر آهن

برای رفع این مشکل، ابتدا لازم است علت اصلی و میزان شدت کم‌خونی مشخص شود. استفاده از مکمل‌های آهن و گنجاندن غذاهای سرشار از آهن مانند گوشت، سبزیجات، میوه‌ها، مغزها و ماهی در رژیم غذایی از ساده‌ترین روش‌های درمان محسوب می‌شود. پیش از هر اقدام درمانی، مشاوره با پزشک متخصص ضروری است. همراه کردن ویتامین C با آهن می‌تواند به جذب بهتر آن در بدن کمک کند.

شناسایی علت اصلی

یکی دیگر از گام‌های مهم در درمان، تشخیص علت اصلی کمبود آهن در بدن است. به عنوان مثال، اگر این کمبود به دلیل خونریزی باشد، تکیه صرف بر مصرف مکمل‌ها کافی نیست. برای خانم‌هایی که به دلیل خونریزی شدید ماهانه دچار این مشکل شده‌اند، مصرف قرص‌های هورمونی می‌تواند کمک‌کننده باشد.

مقاله پیشنهادی: اهدای خون چه مزایایی دارد و چه تاثیری بر سلامت بدن می‌گذارد؟

درمان مشکلات گوارشی مرتبط

در مواردی که کمبود آهن به مشکلات گوارشی مرتبط باشد، استفاده از آنتی‌بیوتیک‌ها می‌تواند مؤثر باشد. در شرایط حادتر، تزریق آهن یا انجام انتقال خون به عنوان راهکارهای درمانی پیشرفته توصیه می‌شود.

نکات کلیدی

همواره توجه به تشخیص صحیح و انتخاب درمان مناسب برای رفع این مشکل اهمیت بالایی دارد و هرگونه تصمیم‌گیری درمانی باید با نظر متخصص انجام شود.