در سال‌های اخیر، به دلیل گسترش استفاده از درمان‌های ناباروری و کمک‌های باروری، میزان چندقلوزایی یا دوقلوزایی نسبت به گذشته افزایش یافته است. حاملگی چندقلویی به بارداری با دو یا چند جنین اطلاق می‌شود که ممکن است شامل دوقلوها، سه‌قلوها یا بیشتر باشد. واضح است که با افزایش تعداد جنین‌ها، نیاز به مراقبت‌های دوران بارداری نیز افزایش می‌یابد.
در این مطلب، با این نوع از بارداری، خطرات، مراقبت‌های ویژه و عوارض مرتبط با بارداری چندقلویی آشنا خواهی شد.
دلایل و عوامل چند قلو شدن جنین
فکر کردن به چندقلویی جنین، گاهی ممکن است کمی ترسناک یا دشوار به‌نظر برسد. اما بسیاری از مادران ترجیح می‌دهند که با یک بار پشت سر گذاشتن همه مشکلات دوران بارداری و سختی‌های زایمان، صاحب دو یا تعداد بیشتری فرزند شوند.
گاهی هم به دلیل درمان‌های ناباروری، تعداد جنین‌ها بیشتر از یکی می‌شود که باعث غافلگیری والدین خواهد شد. در دهه‌های اخیر، تعداد دوقلوزایی در سراسر جهان افزایش یافته است. پزشکان بر این باورند که درمان‌های باروری و افزایش سن بارداری در مادران، از دلایل اصلی چندقلوزایی هستند.
با وجود تمامی مشکلات چندقلویی، بسیاری از والدین به دنبال افزایش احتمال دوقلویی جنین خود هستند. در گذشته، تنها والدینی که در خانواده‌شان سابقه نوزادان دوقلو وجود داشت، احتمال دوقلویی را داشتند. اما اکنون با وجود درمان‌ها و روش‌های تغذیه، می‌توان این احتمال را بیشتر کرد.
مقاله پیشنهادی: زایمان طبیعی چیست و چه فوایدی دارد؟
چه دلایلی باعث چند قلو شدن جنین می‌شود؟
با اینکه در باور عموم، وراثت دلیل دوقلو یا چندقلوزایی محسوب می‌شود، اما در علم پزشکی دلایل دیگری نیز برای وقوع این پدیده شناخته شده است.
تاثیر ارث در چند قلوزایی
وراثت نقشی مهم در افزایش شانس دوقلوزایی دارد. نکته حائز اهمیت در مورد وراثت این است که اگر در خانواده مادر سابقه دوقلوزایی وجود داشته باشد، احتمال دوقلو شدن فرزند بیشتر است. این ویژگی معمولاً از سمت خانواده پدری به جنین منتقل نمی‌شود. به‌علاوه، زنانی که مادر یا خواهرشان تجربه دوقلوزایی داشته‌اند، احتمال بیشتری برای بارداری دوقلو دارند. زنی که مادر یا خواهری دارای دوقلوهای ناهمسان دارد، احتمال دوقلو شدن خودش نیز دو برابر بیشتر است؛ اما این موضوع در مورد دوقلوهای همسان صدق نمی‌کند.
تاثیر سن مادر در چند قلوزایی
تحقیقات اخیر نشان می‌دهند که اگر سن مادر بالای ۳۵ سال باشد، میزان تولید هورمون تحریک‌کننده فولیکول (FSH) افزایش می‌یابد. در مرحله تخمک‌گذاری، با افزایش این هورمون، احتمال آزاد شدن بیش از یک تخمک وجود دارد. به دلیل نیاز بیشتر زنان مسن‌تر به تحریک برای رشد تخمک‌ها، میزان هورمون فولیکول باید بیشتر باشد. این وضعیت میتواند به دوقلو یا چندقلویی جنین منجر شود.
تاثیر داروهای باروری در چند قلوزایی
به عنوان مثال، اگر زنی موفق به بارداری نشده باشد، پزشک ممکن است مصرف داروهایی را برای افزایش تعداد تخمک‌های آزادشده از تخمدان توصیه کند. این اقدام میتواند احتمال باردار شدن و به دنیا آوردن چندقلوهای ناهمسان را افزایش دهد.
در روش لقاح آزمایشگاهی یا آی‌وی‌اف، پزشک تخمک‌ها را از تخمدان‌ها جمع‌آوری می‌کند که این فرآیند معمولاً پس از مصرف داروهای باروری انجام می‌شود. تخمک‌ها در خارج از رحم با اسپرم بارور می‌شوند و سپس به داخل رحم بازگردانده می‌شوند. به دلیل پیچیدگی و غیرقابل پیشبینی بودن این روش، معمولاً دو یا چند رویان داخل رحم قرار داده می‌شود تا احتمال رشد حداقل یکی از آنها بیشتر شود. گاهی اوقات، دو یا چند رویان رشد می‌کنند و والدین صاحب چندقلوی ناهمسان می‌شوند.
تاثیر شاخص توده بدنی مادر در چند قلوزایی
نتایج برخی مطالعات نشان داده‌اند که زنانی با شاخص توده بدنی بالاتر، نرخ چندقلوی ناهمسان بیشتری دارند. شاخص توده بدنی، معیاری برای اندازه‌گیری چربی بدن است و شاخص بالاتر از حد معمول معمولاً برای سلامت مضر است. مادرانی که چندقلو دارند به‌طور متوسط ۲.۵ سانتی‌متر بلندتر از مادران دیگر هستند. احتمالاً دلیل این تفاوت، هورمونی است که زنان بلندتر مقدار بیشتری از آن دارند. این هورمون که فاکتور رشد شبه‌انسولین (IGF) نامیده می‌شود، ممکن است باعث شود تخمدان‌ها تخمک بیشتری آزاد کنند، اما برای تأیید این موضوع تحقیقات بیشتری لازم است.
تاثیر رژیم غذایی در چند قلوزایی
تحقیقات نشان می‌دهند مادرانی که مقادیر زیادی لبنیات مصرف می‌کنند، احتمال بیشتری برای چندقلوزایی دارند. این امر به دلیل تأثیر لبنیات در افزایش ترشح هورمونی است که منجر به آزاد شدن تخمک‌های بیشتری می‌شود.
ممکن است دلایل دیگری نیز برای دوقلو یا چندقلوزایی وجود داشته باشد که هنوز توسط تحقیقات مشخص نشده است، اما تغذیه مناسب ذکر شده از جمله دلایل اصلی چندقلوزایی هستند.
علائم بارداری چند قلویی یا دوقلویی
تنها روش برای تعیین تعداد جنین‌ها، انجام سونوگرافی در دوران بارداری است. پزشک با این آزمایش میتواند جزئیات تصاویر به دست آمده از داخل رحم را بررسی کرده و تعداد جنین‌ها را مشاهده کند. همچنین، اگر در طول سونوگرافی داپلر بیش از یک ضربان قلب تشخیص داده شود، پزشک ممکن است به بارداری چندقلویی مشکوک شود.
البته برخی از افراد در طول بارداری چندقلویی، علائم شدیدتری نسبت به بارداری تک‌قلویی تجربه می‌کنند. این نشانه‌ها میتوانند شامل موارد زیر باشند:
- تهوع صبحگاهی و استفراغ شدید
- افزایش ناگهانی وزن در سه ماه اول بارداری
- سطح بالای هورمون گنادوتروپین جفتی انسانی (HCG)، که هنگام بارداری در بدن تولید می‌شود و با افزایش سطح آن، آزمایش بارداری تأیید می‌شود.
- مقادیر بالای پروتئین آلفا فیتوپروتئین در خون مادر
مراقبت های لازم در بارداری چندقلویی دوقلویی
مادر در دوران بارداری باید بیشتر از قبل به خود مراقبت کند. توجه به سلامت مادر در این نه ماه، باعث تولد نوزاد یا نوزادان سالم می‌شود. زمانی که مادر دو یا چند جنین در رحم خود دارد، طبیعی است که باید بیشتر مراقب حال خود باشد و دیگران نیز باید بیشتر به وضعیت مادر توجه کنند. در این میان، مادر باید به چند نکته توجه داشته باشد:
ورزش
در دوران بارداری چندقلویی، همچنان میتوانید به ورزش و فعالیت‌های خود ادامه دهید. ورزش‌های ملایم، راهکار فوق‌العاده‌ای برای حفظ تناسب اندام و سلامت در این دوران به شمار می‌روند. پیاده‌روی و یوگای بارداری از جمله فعالیت‌های مناسب برای این دوران هستند. با این حال، هرچند فعالیت بدنی در دوران بارداری بسیار مفید است، باید با پزشک خود درباره مناسب‌ترین نوع فعالیت‌ها مشورت کنید. برخی فعالیت‌های شدید و پرفشار، مانند برخی ورزش‌های ایروبیک، ممکن است برای دوران بارداری چندقلویی مناسب نباشند. همچنین، در صورت بروز هرگونه عارضه در بارداری، ممکن است نیاز به تغییر روتین ورزشی خود داشته باشید.
مصرف داروهای مکمل
مصرف داروهای مکمل و ویتامین‌ها در دوران بارداری باید تحت نظر پزشکان متخصص انجام شود. پزشکان معمولاً مصرف اسید فولیک را برای پیشگیری از مشکلات مادرزادی، به ویژه در ناحیه لوله عصبی، توصیه می‌کنند. همچنین، جنین به طور معمول از ذخایر آهن و کلسیم بدن مادر استفاده می‌کند. با افزایش تعداد جنین‌ها، ذخیره آهن بدن مادر سریع‌تر به پایان می‌رسد. بنابراین، مصرف مکمل‌ها در این دوران، با تجویز پزشک، ضروری است.
کنترل توسط پزشک
زنان باردار باید در طول دوران بارداری خود، به‌طور ماهانه توسط پزشک متخصص زنان و زایمان معاینه شوند و وضعیت جنین به‌طور منظم بررسی گردد. اما برای مادرانی که باردار از دوقلو یا چندقلو هستند، تعداد معاینات بیشتر و روند آن طولانی‌تر است. زیرا علاوه بر بررسی وضعیت مادر، باید با استفاده از سونوگرافی، وضعیت تمامی جنین‌ها به‌طور جداگانه نیز مورد ارزیابی قرار گیرد.
دکتر معصومه محمدی از بهترین متخصصان زنان در تهران می‌باشد. جهت رزرو نوبت آنلاین دکتر محمدی کلیک کنید.
استراحت کافی
افرادی که باردار از چندقلو هستند، ممکن است ناراحتی‌های معمول دوران بارداری را با شدت بیشتری تجربه کنند. اهمیت زیادی دارد که به‌خوبی از خود مراقبت کنید و برای کاهش استرس‌های بارداری، به میزان کافی استراحت کنید.
تغذیه مناسب
اگر باردار از چندقلو هستید، طبیعی است که نیازهای غذایی شما افزایش خواهد یافت. در این شرایط، اهمیت دریافت کافی پروتئین و مایعات بسیار بالاست. همچنین باید اطمینان حاصل کنید که کالری اضافی برای جنین‌های در حال رشد به بدن می‌رسد. بنابراین، برای اطمینان از دریافت کافی و میزان مناسب مواد مغذی و کالری مورد نیاز، بهتر است تحت نظر متخصص تغذیه قرار داشته باشید.
عوارض بارداری چندقلویی دوقلویی
صرف‌نظر از تعداد نوزادانی که در شکم دارید، بارداری ممکن است عوارضی به همراه داشته باشد. بسیاری از پزشکان بر این باورند که بارداری چندقلویی نسبت به بارداری تک‌قلویی عوارض بیشتری دارد. با این حال، نمی‌توان گفت که هر زنی که چندقلو باردار است، حتماً با مشکلات و عوارض زیادی مواجه خواهد شد. پزشک درباره تمام عوامل خطرساز با شما صحبت خواهد کرد و به‌طور منظم وضعیت بدن شما را بررسی می‌کند تا اطمینان حاصل کند که هیچ مشکل نگران‌کننده‌ای وجود ندارد. به هر حال، عوارض بارداری چندقلویی به طور کلی بیشتر از بارداری تک‌قلویی است. برخی از شایع‌ترین پیامدهای احتمالی این نوع بارداری به شرح زیر هستند:
زایمان زودرس
یکی از عوارض شایع در بارداری چندقلویی، زایمان زودرس است. احتمال وضع حمل زودرس در این نوع بارداری بیشتر از بارداری تک‌قلویی است. بسیاری از پزشکان تلاش می‌کنند که مادر بتواند بارداری را به طور کامل پیش ببرد و در هفته ۳۷ زایمان کند. در بارداری دوقلویی، هفته ۳۷ به عنوان پایان بارداری کامل محسوب می‌شود و رسیدن به این زمان، شانس تولد نوزادان سالم و با وزن مناسب را افزایش می‌دهد. نوزادان زودرس معمولاً با خطر وزن کم هنگام تولد روبه‌رو هستند.
پره اکلامپسی یا فشار خون بارداری
در دوران بارداری، پزشک به‌طور دقیق فشار خون شما را بررسی می‌کند تا از بروز فشار خون بارداری (فشار خون بالا در دوران بارداری) پیشگیری کند. فشار خون بالا ممکن است منجر به بیماری خطرناکی به نام پره‌اکلامپسی شود. عوارض ناشی از فشار خون بالا در بارداری چندقلویی دو برابر بیشتر از بارداری تک‌قلویی است. همچنین، در بارداری‌های چندقلویی، این عارضه به‌طور معمول زودتر و با شدت بیشتری نسبت به بارداری‌های یک‌قلویی رخ می‌دهد.
مسمومیت بارداری
در طی معاینات دوره‌ای بارداری چندقلویی، پزشک به‌طور دقیق فشار خون زنان را مورد بررسی قرار می‌دهد، زیرا افزایش فشار خون ممکن است علامت اولیه پره‌اکلامپسی باشد. احتمال بروز این عارضه در زنانی که باردار از چندقلو هستند، دو برابر بیشتر از زنانی است که تنها یک نوزاد در شکم دارند. علاوه بر این، پره‌اکلامپسی در بارداری چندقلویی معمولاً به‌مراتب شدیدتر از بارداری تک‌قلویی است.
دیابت بارداردی
این عارضه در میان زنان باردار نسبتاً رایج است. اما در بارداری دوقلو یا چندقلو، احتمال بروز دیابت بارداری افزایش می‌یابد. از این رو، مادر باید به دقت بیشتری در خصوص تغذیه و فعالیت‌های بدنی خود توجه کند.
جدا شدن جفت
اگر پیش از زایمان جفت از دیواره رحم جدا شود، این وضعیت به وجود می‌آید. جدا شدن جفت یک وضعیت اضطراری محسوب می‌شود و در زنانی که باردار از چندقلو هستند، احتمال بروز آن بیشتر است.
محدودیت رشد جنین
یکی دیگر از عوارض بارداری چندقلویی، محدودیت رشد داخل رحمی (IUGR) یا کوچکی جنین نسبت به سن بارداری (SGA) است. این وضعیت زمانی رخ می‌دهد که یک یا چند جنین به اندازه مناسب رشد نمی‌کنند، که میتواند منجر به تولد نوزادان زودرس یا با وزن کم شود. در حدود نیمی از بارداری‌های چندقلویی، این مشکل مشاهده می‌شود.
افسردگی پس از زایمان
بارداری چندقلویی ممکن است خطر ابتلا به افسردگی پس از زایمان را افزایش دهد. اگر احساسات شدیدی از غم، اضطراب یا ناامیدی دارید که مانع انجام فعالیت‌های روزمره‌تان می‌شود، حتماً با پزشک خود مشورت کنید.
چگونه دوقلو باردار شویم؟
واقعیت این است که دوقلو زایی ارتباط زیادی با وراثت و مصرف داروهای باروری دارد. به همین دلیل، احتمال افزایش شانس دوقلوزایی با انجام کارهای مختلف یا دعا، کم است. از نظر علمی نمی‌توان به‌طور قطعی گفت که چه غذاهایی باعث دوقلو زایی می‌شوند، اما بسیاری از افراد توصیه‌های غذایی برای این موضوع دارند که گاهی نتیجه‌بخش بوده است.
- شیرین‌بیان: شیرین‌بیان یکی از گیاهان دارویی است که با کنترل میزان استروژن و تستوسترون میتواند شانس دوقلوزایی را افزایش دهد.
- لبنیات: برخی تحقیقات نشان می‌دهند که لبنیات میتواند بر احتمال دوقلو شدن جنین تأثیر بگذارد. هورمون‌های رشد موجود در لبنیات ممکن است باعث تحریک تخمک‌گذاری بیشتر و افزایش احتمال دوقلوزایی شوند.
- روی: مصرف مواد غذایی حاوی روی در مردان میتواند سطح اسپرم را تقویت کند. بنابراین، خوردن غذاهایی مانند ماست، نخود سبز، کدو تنبل و سایر منابع روی میتواند شانس دوقلوزایی را بالا ببرد.
- سیب‌زمینی شیرین: سیب‌زمینی شیرین با تحریک تخمدان‌ها و آزاد کردن تخمک‌های بیشتر، احتمال بارداری دوقلو را افزایش می‌دهد.
- موقعیت زوج هنگام نزدیکی: برخی تحقیقات نشان می‌دهند که وضعیت‌های خاص نزدیکی، مانند حالت‌های پهلو به پهلو، ایستاده و ورود از عقب، میتوانند شانس دوقلوزایی را بیشتر کنند.
- کاساوا شیرین: کاساوا به‌عنوان یکی از گیاهان مؤثر در باروری شناخته می‌شود. این گیاه حاوی مقادیر زیادی فیتواستروژن است که با تنظیم هورمون‌های زنانه، احتمال بارداری دوقلو را افزایش می‌دهد.
- ریشه ماکا: ریشه ماکا به‌دلیل افزایش قدرت باروری، به‌عنوان یک داروی گیاهی برای افزایش شانس دوقلوزایی توصیه می‌شود.
- روغن بذر کتان: بذر کتان با تنظیم تعادل هورمون‌های پروژسترون و استروژن، باعث ایجاد چرخه قاعدگی منظم می‌شود و به این ترتیب، میزان باروری را افزایش داده و احتمال بارداری دوقلو را بیشتر می‌کند.
